Prakrit Verses in Sanskrit Works on Poetics Part 02

Author(s): V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology

Page 748

684
Prakrit Verses in Sanskrit Works on Poetics
महेशे स्त्रीस्वभावेन भयादिति भाव: । किंभूतं वामार्धम् । सव्रीडं सलज्जम् । एवं पुलकेनाचित: स्तनकलशो यत्र तत् । --- द्वितीयावकाशं दक्षिणार्ध प्रति गमने उत्सुकमुत्कण्ठितम् स्त्रीणां भयेन स्वामिपरिरम्भणमिति स्वभाव: । पुनः कीदृशम् । प्रेमस्वभावेन प्रियं प्रत्यनुरागेण (विमुग्धं अथवा) विमुषितं किंकर्तव्यतामूढम् । तत्र गमने लज्जा अगमने भयमिति दोलायमानम् । अत एव गमनेच्छामात्रम् न तु कृतिरिति तात्पर्यम् । वस्तुतस्तु भर्तुर्नुत्यकालीनकटाक्षभुजक्षेपादिभिरुत्पन्नसात्त्विकविकारम् । अत एव . सलज्जं कामोत्पत्त्या दक्षिणार्धमालिङ्गितुमुत्कण्ठितमपि लज्जया निवर्तमानं वेपते । पुर:पश्चात् संचारशीलमित्यर्थः ।
• 15.439. सुग्रीवोक्त्या क्रोधाचाञ्चल्याच कुमुदेन हसितं हास्यं कृतम् । विघटमानौ विभिन्नावोष्ठपुटौ दलं यत्र तद्
यथा स्यात् तथा स्फुरन्तो दन्तकरा एव केसरप्रकरो यत्र तद् यथा स्यात्तथा सुरभिगन्धस्योद्गारो यस्मात् तद् यथा स्यादिति च क्रियाविशेषणम् । तस्मिन्सति प्रहर्ष एव चन्द्रस्तस्यालोके प्रकाशे सति । तथा च प्रहर्षोद्गमेन कुमुदस्यापि हास्योद्मादोष्ठपुटयोर्विभागो दन्तकान्तिप्रकाशो . मुखात् । ताम्बूलादिसौरभनिर्गमश्च बभूवेति वाक्यार्थ: । ध्वन्यर्थस्तु - प्रकृष्टो हर्षो यस्मादेतादृशस्य चन्द्रस्यालोके तेजसि सति कुमुदं हसति विकसति । तेन तस्योष्ठपुटप्रायदलानां विभागो दन्तरुचिप्रायकेसराणां स्फुरणं
सौरभस्य चोद्गमो भवतीति सारम् ।। * 16.439. मन्दर एव मेघस्तेन क्षोभित आन्दोलित: शश्येव कलहंसस्तेन परिमुक्त:सलिलोत्सङ्ग यस्य तम् । अन्यत्रापि
मेघमालोक्य हंसा अपगच्छन्तीति ध्वनिः । तथा च आन्दोलनेनामुष्माच्चन्द्र उत्थित इत्यर्थः । एवं मरकत एव शेवालं तत्र निषण्णमुपविष्टं मीन एव चक्रवाकस्तधुगं यत्र तम् । मन्दरपरिघट्टनभिया तूष्णीभूय मीना: पातालमूले स्थितास्तेन तत्र मन्दरसंबन्धाभावादस्य गाम्भीर्यमुक्तम् । हंसपलायनं दृष्ट्वा
भीतश्चक्रवाकस्तूष्णीं तिष्ठतीति ध्वनि: । 18.452. तया बाष्पविमोक्षो न कृत:, रामशिरो निर्वर्णयितुं विशेषेण द्रष्टुमपि न शकितम् । केवलं प्रतिपन्न:स्वीकृतो
मोहो यया तथाभूता सती गतजीवितो मृतस्तद्वन्नि:सहा निश्चेष्टा सा मयां निषण्णा लिखितेव
स्थिताभूदित्यर्थ: । 19.425. Vide SP S. No. (1374.293) supra. 40.456. Vide $P S. No. (194.82) supra. 44.456. Vide SK S. No. (164.372) supra. 50.458. Vide SP S. No. (174.77) supra. 52.458. Vide SP S. No. (178.78) supra. 65.461. ते गिरिनदीप्रवाहान् सेवन्ते । दर्शनस्पर्शनमज्जनादिभिरित्यर्थ: । ---- किंभूतान् । तीरे वर्धिता अत एव