________________
જશે, ક્યાંય ચળ આવશે, આ બધા જ આ સાધનાના વિક્ષેપો છે, થવાનું નથી, તેને પણ સાક્ષીભાવે જોવાની છે, એટલે તે આપો તેને જરા પણ ગણકારવાનાં નથી, નિરંતર શ્વાસ સાથે જોડાણ આપ શમી જશે. રાખવાની જ આ સાધના છે, પણ સાક્ષી ભાવે જોવાના છે, તેના આ સાધનામાં જેમ જેમ આગળ વધીએ છીએ તેમ તેમ ઘણી ઉપર ધ્યાનને કોઈપણ પરિસ્થિતિમાં લઈ જવાનું નથી, કોઈ વખત શ્વાસ ગરમ લાગશે, તો ઘડીકમાં સાવ જ ધીમો લાગશે, તો ખલેલ પડવી જોઈએ જ નહીં, તેનું બરાબર ધ્યાન આ સાધનામાં ઘડીકમાં સતેજ લાગશે તો ઘડીકમાં સાવ જ ઠંડો લાગશે, આમ રાખવાનું છે.
શ્વાસમાં ફેરફારો થતા માલુમ પડશે, આ બધી જ પરિસ્થિતિને આપણું મન જ બધી ક્રિયા કરતું હોય છે, તેને જરા પણ માત્રને માત્ર જોયા જ કરવાની છે, તેની સાથે વહેવા માંડવાનું નિયંત્રિત થવું ગમતું જ નથી, માટે તે બધા જ નુસખા નિરંતર કરતું નથી. હોય છે, તેને તાબે થવાનું નથી, તાબે થયા એટલે તમો અસફળ વિપશ્યનાની સાધનામાં આવી જે કંઈ પણ અનુભૂતિઓ થાય થશો અને મન જ આ બધી જ ખલેલ ઊભી કરતું હોય છે, તેને તેની સાથે આપણા રાગ કે દ્વેષને જોડવાના નથી, પણ સાવ જ જરાપણ તાબે થવાનું નથી.
અલિપ્ત રહેવાનું છે, અસંગ બની રહેવાનું છે, અસંગતા, અલિપ્તતા આપણી આ સાધનામાં શ્વાસ નિરીક્ષણની બાબતમાં બીજો અને કર્તુત્વરહિતતા એ જ આધ્યાત્મ સાધનાનો પાયો છે. એક મોટો અવરોધ આવે છે, તે છે આપણા વિચારો. આ વિચારોને આ આખી સાધનામાં સૂક્ષ્મથી સૂક્ષ્મતા પ્રાપ્ત કરવાની સાધના નિયંત્રિત કરવા એ જ મોટી સાધના છે, માંડ બે ચાર શ્વાસ જોયા છે, એટલે કે મનને આ કક્ષાએ લઈ જવાનું છે, એટલે જ્યારે શ્વાસ ન જોયા ત્યાં મનમાં અનેક વિચારો ઉઠવા લાગે છે, અને આપણું લઈએ છીએ ત્યારે તે ઠંડો હોય છે, અને શ્વાસ બહાર કાઢીએ ધ્યાન શ્વાસ ઉપરથી ખસી જાય છે, અને મન વિચારોમાં જ છીએ ત્યારે તે ગરમ હોય છે. આ ગરમી અને ઠંડી આપણા તલ્લીન થઈ જાય છે, આમ વિચારો આપણા ધ્યાનમાં હુમલો કરે નાકના અગ્ર અંદરના ભાગમાં અનુભૂતિ થાય છે, કે નહીં તે જોતાં છે, આ મોટામાં મોટું વિઘ્ન છે, તેનો ઉકેલ માત્ર વિવેક અને રહેવું જોઈએ, જો આ અનુભૂતિ થાય તો આપણી સાધનામાં સમજથી લાવવો પડે છે, એમાં દબાણ કામ આવતું જ નથી. આપણે બરાબર આગળ વધી રહ્યા છીએ, આ આખી સાધનામાં કોઈપણ વિચારને દબાવવાથી કાંઈ વિચાર શમશે જ નહીં, જેમ જેમ જેમ આપણે શ્વાસ સાથે વધુને વધુ ઘનિષ્ઠ રીતે જોડાતાં જઈશું જેમ વિચારને દબાવાશો તેમ તેમ તે ઉછળશે, માટે વિચારને તેમ તેમ આપણી વાસના, કામના, ઇચ્છા, અપેક્ષા, તૃષ્ણાઓ દબાવવાના નથી, પણ તેની સાથે દોસ્તી બાંધી, તેને માત્રને માત્ર વગેરે ક્ષીણ થતા જશે, અને મનના જે આવેગો છે, રાગ દ્વેષ જાગૃતિપૂર્વક જોયા જ કરો, તેની સાથે વહેવા માંડો નહીં, માત્રને વગેરેની જે દોડ છે. મનની ચંચળતા છે, તે શાંત થવા માંડશે, અને માત્ર સાક્ષી ભાવમાં સ્થિર થઈને જોયા જ કરો, આમ કરશો એટલે આખું ચિત્ત વિકારરહિત થતું જશે. આપોઆપ વિચારો શમી જશે, અને વિચાર આગળ વધતો અટકી આમ આ વિપશ્યનાની સાધના દ્વારા આપણો આખો સ્વભાવ જ જશે, ટૂંકમાં આપણે જેટલા જાગૃતિપૂર્વક વિચાર સાથે સમાધાન સમગ્ર રીતે બદલાઈ જતો હોય છે, અને માણસ વધુ ને વધુ શાંત કરશું તેમ તેમ તે વિચાર શમી જ જશે.
સ્વસ્થ અને પ્રસન્નતામાં સ્થિર થઈ જતો હોય છે, આમ આ આમ વિચારોને બાજુ પર જાગૃતતાપૂર્વક મુકીને આપણે સાધના માણસનું આંતરિક પૂરેપૂરું પરિવર્તન કરી નાખે છે, અને જાગૃતતાપૂર્વક શ્વાસને જોવાની સાધનામાં આગળને આગળ વધવાનું નિરંતર આપણી પોતાની ચેતનામાં સ્થિર થઈને જાગૃત અવસ્થામાં છે, જ્યારે આપણી સાધનાની શરૂઆત હશે, ત્યારે ક્યાંકને ક્યાંક જ સાધક જીવે છે, જેથી માણસ અમૃતરૂપ જીવન સફળતાપૂર્વક થતી પીડા અને વિચારો આ બન્ને વિદ્ગો શરૂઆતમાં વધારે ને જીવી જ શકે છે. વધારે જોર કરશે, પણ આપણે જો સમજપૂર્વક વિવેકને સાથે એટલે સ્પષ્ટતા કરું છું કે આ વિપશ્યનાની શ્વાસ સાથેના રાખીને સાક્ષી ભાવમાં સ્થિર થઈને જાગૃતતાપૂર્વક સમતા ધારણ જોડાણની સાધના એ સામાન્ય સાધના નથી, કારણ કે શ્વાસને કરીને જો સાધનામાં મસ્ત જ રહેશું, તો આ વિઘ્નોના ઉધામા ધીરે નિરંતર જોયા કરવો અને તેની સાથે જોડાઈ રહેવું, તે વર્તમાનમાં ધીરે શમી જશે, અને શરીર અને મન બન્ને સંધાતા જશે, અને સ્થિર થવું છે. કારણકે શ્વાસ વર્તમાનમાં ચાલે છે, એટલે તેની સાધનામાં સ્થિરતા ધીમે ધીમે આવતી જ જશે, થોડી વાર લાગશે, સાથેનું જોડાણ પણ વર્તમાન જ હોવાનું, એટલે વર્તમાનમાં સ્થિર માટે ધીરજ અને શ્રદ્ધાપૂર્વક આગળને આગળ વધવું જ પડશે, તો રહેવું તેજ જીવન છે, અને વર્તમાનકાળ જ આનંદ સ્વરૂપ છે, જ સિદ્ધિ હાથવગી થશે જ.
ભવિષ્યકાળ તો ચિંતાગ્રસ્ત છે, જ્યારે ભૂતકાળ દુઃખદાયક છે, આ વિપશ્યનાની આખી સાધના માત્ર ને માત્ર શ્વાસની સાથે એટલે વર્તમાન જ જીવવા જેવો છે. સંલગ્ન થઈને જોડાઈ રહેવાની જ સાધના છે, એટલે કે જોતાં જ આમ વિપશ્યનાની સાધના એટલે વર્તમાનમાં જાગૃતિપૂર્વક રહેવાની છે, જેમ જેમ આમાં આગળ વધશો તેમ તેમ વિવિધ જીવન જીવવાની સાધના છે, વિપશ્યનાનો સાધક નિરંતર શ્વાસ પ્રકારની અનુભૂતિઓ થવા લાગશે, તે અનુભૂતિઓ સાથે સંલગ્ન સાથે જોડાઈ રહેતો હોવાથી તે વર્તમાનમાં જ પરમ ચેતના સાથે
નવેમ્બર- ૨૦૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
