Pathik 1996 Vol 36 Ank 12

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 8

ભારતીય ઉપખંડના સ્વાતંત્ર્યસંગ્રામમાં ગણિકાઓનો ફાળો
શ્રી હસમુખ બી.આચાર્ય
ભારતીય સ્વાતંત્ર્યની લડતોનો ઇતિહાસ અત્યંત ગૌરવપૂર્ણ છે. એમાં ભાગ લેનાર અનેક વીર સેનાનીઓનાં નામ સુવર્ણ અક્ષરે લખાયેલાં છે તથા દેશ-વિદેશના ઇતિહાસકારોએ પોતપોતાની આગવી શૈલીમાં આ ગૌરવગાથાનું વર્ણન કર્યું છે, પરંતુ આમ છતાંય આ સંગ્રામમાં પોતાનો ફાળો આપી શહાદતને વહોરી ચૂકેલાં અનેક વીર અને વીરાંગનાઓનાં નામ ઇતિહાસનાં પૃષ્ઠો પર જોવા મળતાં નથી કે કોઈ પણ ઇતિહાસકારે એ નામોની નોંધ સરખી પણ લીધી નથી એ પણ એટલું જ સત્ય છે. ઇતિહાસની ઇમારતના પાયામાં કે જરી પુરાણા ખંડિયેરમાં દટાયેલાં આવાં કેટલાંક પૃષ્ઠોને આજે શોધી કાઢીને સ્વતંત્રતાપ્રાપ્તિની ૫૦મી વર્ષગાંઠ નિમિત્તે અત્રે ઉજાગર કરવાનો એક પ્રયત કરું છું.
આપણા સભ્ય સમાજમાં ગણિકાઓ-વારાંગનાઓ-વેશ્યાઓ જેવાં નામોથી ધૃણાસ્પદ બનેલી વ્યક્તિઓએ પણ આપણા દેશની આઝાદીની લડાઈને કેવી રીતે વેગવાન બનાવી એને જન સાધારણ સુધી પહોંચાડી એની કડીબદ્ધ વિગતોના ઇતિહાસનું આલેખન એ એક નવું જ પ્રકરણ ગણી શકાય. વારાંગનાઓ કે વેશ્યાઓએ વીરાંગનાઓનો સ્વાંગ સજીને દેશને ખાતર વીરગતિ પ્રાપ્ત કર્યાની ઘટનાઓનો અપ્રકટ પ્રકરણ પરથી પડદો ઊંચકતાં કેટલાંક પાત્રો, જેવાં કે ચંદ્રસેના-નૂરબાઈ-અજ્જિનબાઈ-ચંદાબાઈ-કાશીની હસ્તાબાઈવિખ્યાત ગાયિકા વિદ્યાધરીદેવી, ઇમામબાઈ બાંદી તથા અલિકેનરીદેવી જેવી ગણિકાઓનાં નામ સામે તરી આવે છે.
કલિંગના યુદ્ધમાં સમ્રાટ અશોકે ચંદ્રસેના નામની ગણિકાની સહાયતાથી જ વિજયશ્રી પ્રાપ્ત કરી હતી તથા વિજયધ્વજ કલિંગના મહેલ ૫૨ લહેરાવ્યો હતો. આ સમયે ચંદ્રસેનાની પણ કુમુદિનીદેવી નામની ગણિકા રણમેદાનમાં કલિંગની લડાઈ વખતે હથિયાર ધારણ કરીને લડતાં લડતાં વીરગતિ પ્રાપ્ત કરી ગઈ હતી.
દિલ્હીના બાદશાહ મહમદશાહ રંગીલાને પરાજિત કરનાર નાદિરશાહ દિલ્હીની ગણિકા નૂરબાઈથી ખુશ હતો, એના પર આફ્રિન હતો. નાદિરશાહે નૂરબાઈને પોતાની મલ્લિકા બનાવી ઇરાન લઈ જવાનો પ્રસ્તાવ જણાવ્યો ત્યારે આ દેશપ્રેમી વારાંગનાએ નાદિરશાહની પ્રસ્તાવને ઠુકરાવીને મોતને વહાલું કર્યું હતું.
આ જ રીતે લખનૌના નવાબ વાજિદ અલીશાહ પોતાના બૂરા વખતમાં કલકત્તા શહેરની મટિયા બુઝ જેવી જગામાં થોડી એવી પેન્શનની રકમમાં ગુજરાન ચલાવતા હતા ત્યારે લખનૌની એક ગુલ અદામ નામની વારાંગના-વેશ્યા પોતાના કોઠા પર દાટેલો બધો જ ખજાનો ખોદી કાઢીને વાજિદ અલીશાહને કલકત્તા આપવા ગઈ હતી અને એ તવાયફની રાજ્યભક્તિ જોતાં વાજિદ અલીશાહની આંખો પણ આંસુથી છલકાઈ ગઈ હતી.
ઈ.સ.૧૮૫૭ ના પ્રથમ સ્વાતંત્ર્યસંગ્રામમાં કાનપુરની વારાંગના અજ્જિનબાઈએ પોતાના કોઠા પરથી ખુલ્લે આમ બહાર આવી અંગ્રેજી શાસન વિરુદ્ધ સ્વાતંત્ર્યસંગ્રામના સૈનિકોનું નેતૃત્વ કર્યું હતું અને એણે મોટી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી હતી. નાની ઉંમરમાં પોતાનાં માતા પિતાના અવસાન બાદ અજ્જિનબાઈ લખનૌની વિખ્યાત ગણિકા શાયર ઇમરાવજાન-અદાના હાથ નીચે ઊછરી હતી. એનામાં ઘણી જ શક્તિ
પથિક- સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૭ * ૫