________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ જ પ્રમાણે બંગાળમાં પણ મહાત્મા ગાંધીજીના અસહકારના આંદોલનમાં ભાગ લેવા તથા એના |પ્રચારમાં ભાગ લેવા માટે બંગાળની પ્રખ્યાત ગણિકા અલિકેનરીદેવીના નેતૃત્વમાં સંગઠિત થઈને આગળ આવી હતી તથા આ ગણિકાઓએ ગાંધીજીના અનેક સહયોગીઓ તથા આંદોલનકારીઓને ધન દ્વારા મદદ કરી હતી. કેટલાય આંદોલનકારીઓને આશ્રય પણ આપતી હતી. અલિકેનરીદેવી અંગ્રેજીની સારી એવી!! જાણકાર હતી આથી જ એ અન્ય ભાગોમાં પણ ફરીને પ્રચાર કરી શકી હતી.
ઈ.સ.૧૯૨૩ માં ઇમામ બાંદી લાહોરવાળી નામની ગણિકાએ હિંદસ્વાતંત્ર્યસંગ્રામમાં ઘણો જ અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો હતો. મહત્ત્વની વાત તો એ હતી કે ઈમામ બાંદીનો ભાઈ આંદોલનકારી હતો અને સ્વાતંત્ર્યની લડાઈમાં જોડાયો હતો. પરિણામે ઇમામ બાંદીના કોઠા પર સ્વાતંત્ર્યસેનાનીઓ અને આંદોલનકારીઓને આશ્રય પણ મળતો હતો. ઇમામ બાંદી દ્વારા આંદોલનકારીઓનું દરેક રીતે રક્ષણ થતું
એક વાર એક અંગ્રેજ સી.આઈ.ડી. અફસર ક્રાંતિકારીઓની બાતમી મેળવવા માટે ક્રાંતિકારીનો સ્વાંગ સજી ઇમામ બાંદીના કોઠા પર આવ્યો, પરંતુ એ સાચો ક્રાંતિકારી ન હોવાને કારણે આ અંગ્રેજે બાંદીના કોઠાની એક રૂપસુંદરી સાથે અભદ્ર વ્યવહાર કર્યો, પરિણામે આ અંગ્રેજને ઈમામ બાંદીએ જાહેરમાં માર મારી, અપમાનિત કરીને કોઠા પરથી કાઢી મૂક્યો. પાછળથી આ અંગ્રેજ ઈમામ બાંદીને એક ખોટા કેસમાં ફસાવી અદાલત સુધી ઢસડી ગયો હતો. કોર્ટમાં અંગ્રેજ ન્યાયાધીશે ઇમામ બાંદીને પેલા અંગ્રેજને મારવાનું કારણ પૂછતાં આ ગણિકાએ જણાવ્યું કે “હજૂર, કોઠા પર ગણિકા રૂપસુંદરી સાથે અભદ્ર વ્યવહાર કરનાર વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્યસેનાનીને બદલે અંગ્રેજ હકૂમતનો પાલતુ કુત્તો જ હોઈ શકે અને એ માર સિવાય બીજું માગે પણ શું ?” એના આ જવાબથી ખિન્ન થઈને ગોરા ન્યાયાધીશે ઇમામ બાંદીને સખત કેદની સજા કરી. જેલમાંથી છૂટ્યા બાદ ઇમામ બાંદીએ સમાજસેવા ઉપરાંત “અરાસેનો “નામની ઉર્દૂ પત્રિકાનું પ્રકાશન શરૂ કર્યું હતું, જેને કારણે એને અંગ્રેજોની જોહુકમી સહન કરવી પડી હતી.
૧૯૩૧માં કાશી મુકામે ભરાયેલા કોંગ્રેસ અધિવેશનની સફળતા માટે કાશીની પ્રખ્યાત ગણિકા લલિતાબાઈએ ફાળો ઘેર ઘેર જઈને એકત્રિત કર્યો હતો. એ ગાંધીજીની પ્રેરણાથી ચરખો કાંતતી હતી, આથી એ કાશીમાં “ચરખાવાળી બાઈ”ના નામે મશહૂર થઈ હતી. અંગ્રેજ હકૂમતનો એક ભારતીય પોલીસ કોન્ટેબલ ક્રાંતિકારીઓને ઘણા જ હેરાન કરતો હતો. લલિતાબાઈએ એને ભરી મહેફિલમાં કોઠા પર અપમાનિત કરવા માટે એ પોલીસ કૉસ્ટેબલને પોતાની પીઠ બતાવી એક શેર સંભળાવ્યો હતો : “ઐસો કી ક્યા દેખે સૂરત, જિન્હે વતન સે અપને હૈ નરૂસી” અને આ કોંસ્ટેબલ મહેફિલ છોડીને ચાલ્યો ગયો આ ચરખાવાળી બાઈએ સ્વાતંત્ર્યસેનાનીઓને તન મન ધનથી મદદ કરી હતી.
આ પ્રમાણે હિંદસ્વાધીનતાના સંગ્રામમાં ભાગ લેનારી આ વેશ્યાઓ-વારાંગનાઓ કે ગણિકાઓના યોગદાનની કોઈ પણ ઇતિહાસકારે જરા જેટલી પણ નોંધ લીધી નથી. ઇતિહાસની ઇમારતમાં દટાયેલાં આવા અનેક અપ્રકટ પ્રકરણો પડ્યાં હશે, જેને સંશોધનકારોએ મહેનત કરીને બહાર લાવવાં જ રહ્યાં, એવી કેટલીયે ઘટનાઓ-બનાવો કે જે કાળની ગર્તામાં કોઈ પણ કારણસર ધકેલાઈ ગયા હોય તેને સાચો ન્યાય આપવો એ આજના સમયની માંગ છે, જરૂરત છે. આજ રાષ્ટ્રની સ્વાધીનતાની ૫૦ મી વર્ષગાઠના સમયે આ એક અપ્રકટ પ્રકરણ જન સાધારણના માનસ પર રોમાંચકારી માહિતી પૂરી પાડનારું બનશે એ નિર્વિવાદ છે અને ઇતિહાસનો પણ એક નૂતન અધ્યાય શરૂ થશે એ એટલું જ સત્ય છે.
પથિક - સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૭ • ૭
For Private and Personal Use Only
