________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંગ્રેજ મુસાફર ટોમ કોરિયેટની ઐતિહાસિક નોંધો
શ્રી. માનવ વર્મા
વાત છે પ્રવાસીઓની, યાત્રાળુઓની, જે મોટા મોટા પ્રવાસો ખેડે છે, યાત્રા કરે છે, હજારો માઈલોની અગણિત કિલોમીટર્સની પાયા કરે છે અને વિવિધ દેશો તેમજ દુનિયાને નિહાળે છે, પોતાના સારા નરસા અનુભવોને નોંધરૂપે લોકો સમક્ષ મૂકે છે. આ લોકો વિશ્વના વિસ્તૃત ફલકને નાનું બનાવે છે અને લોકહૃદયના નાના ફલકને વિશાળ .
મેગનિશ, યુઅન્નવાંગ, ફાહિયાન તેમજ રાહુલ સાંકૃત્યાયનને પણ આ પ્રકારના પ્રવાસીઓ કહી જેમણે મહદ્ અંશે સંસ્કૃતિના વાહકોનું કાર્ય કર્યું હતું.
શકાય,
ટોમ કોરિયેટ આવો જ એક મસ્ત અંગ્રેજ ફકીર હતો, જે ઈ.સ.૧૬૧૫માં કેલેથી ૩CCC માઈલ જમીનમાર્ગે ચાલીને હિંદ આવ્યો હતો. ઈ.સ.૧૯૧૭ના ડિસેમ્બર માસમાં તે સુરત આવ્યો હોવાનું મનાય છે. તે અજમેરથી સુરત સુધી પણ ચાલીને જ આવ્યો હતો. અજમેરમાં એણે હિંદી અને ફારસી ભાષાનું જ્ઞાન લીધું હતું તેમ કહેવાય છે. સર ટોમસ રોએ એને બાદશાહ જહાંગીર સાથે મેળવ્યો હતો. ઈ.સ. ૧૯૧૭માં એ સુરત આવ્યો હતો. કહેવાય છે કે આ મસ્ત ફકીર ખ્રિસ્તી ધર્મનો ઉપદેશ પણ કરતો. સુરતમાં એક દિવસ વધુ પડતો દારૂ પિવાઈ જતાં તે મૃત્યુ પામ્યાનું મનાય છે.
ઈ.સ.૧૬૧૭ના ડિસેમ્બર માસમાં તેણે દિલ્હી ગેટ તરફથી સુરતમાં પ્રવેશ કર્યો હતો. તે ઘણી વખત મુસ્લિમ ફકીર જેવો પોશાક પહેરતો. જ્યારે તે અજમેર સુધી પગપાળો ચાલીને આવ્યો ત્યારે અત્યંત ક્રમના કારણે તેમજ સાથોસાથ મરડાથી પણ પીડાતો હોવાના કારણે કમ્મરેથી વળી ગયો હતો.
૧૭મી સદીના સુરતના પણ તત્કાલીન સાહિત્યમાં ઘણાં ઉલ્લેખો મળે છે તે મુજબ હિન્દુ, મુસ્લિમ, પારસી, ઇસાઈ અને ડચ લોકોથી ઊભરાતા આ શહેરમાં તે બધા વચ્ચે માર્ગ કરતો આ ફકીર અંગ્રેજ ફેકટરી સુધી પહોંચી ગયો. તે વિદેશીઓમાં ખ્યાતિ પામેલો હતો જ તેથી લોકોને તેને ઓળખતાં વાર ન લાગી. થોડાક જ પરિચયમાં લોકો તેને ઓળખી ગયા. પોણા ચારસો વર્ષ અગાઉના સુરતની કલ્પના કરવા જેવી છે અને હકીકત જોઈએ તો સુરતમા આજની જેમ ઊંચી અને કિંમતી ઇમારતો ન હતી. નાનાં ઘરો, નાનાં બજારો. અલબત્ત આજના પ્રમાણમાં થોડાંક બાર, પરંતુ થોડાક ફેરફાર સિવાય જોઈએ તો માનવસ્વભાવ યુગે યુગે લગભગ એકસરખો હોય છે. સુરતના લોકો તે વખતે પણ મહેમાનગતીમાં પાવરધા હતા, જો કે હેરાનગતી પણ તે સમયે હતી જ, પરંતુ જેને યાત્રા કરવી જ છે તેને મન આવી બધી બાબતો તો સાવ સામાન્ય હોય.
આ અજનબી ફકીર કેટલાક અજાણ્યા લોકોમાં બેઠો અને જેવો માદક પીણાનો પ્યાલો ફેરવવામાં આવ્યો કે ટોમની જીભ ઢીલી થવા માંડી અને આ મહાન વાતોડિયાએ યુરોપ તેમજ એશિયાના પોતાના પ્રવાસોનાં જોખમ, કડવા મીઠા અનુભવો વગેરેની વાતો બધાંને કરી. તેના સ્કન્દ્પુન, બેઇલન, અલેપ્પો, યુક્ટસ, મોગુલ, તાઈગ્રીસ, બગદાદ, બેબિલોનનાં મેદાનો વગેરેના પગપાળા પ્રવાસોની વાતો લોકોએ એકી શ્વાસે સાંભળી. બધે જ પગપાળા ફરતો આ પ્રવાસી થોડા અને ઘોડેસવારને ધિક્કારતો, ઇસ્ફાન, શ્રીરાઝ, કન્દહાર, મુલ્તાન, લાહોર, આગ્રા અને અજમેર તેની પદયાત્રાનાં સીમાચિહ્નો ગણી શકાય.
આ મહાન પ્રવાસીની પદયાત્રાનાં સ્થળોની નામાવલીથી જ આપણને આશ્ચર્ય થાય કે કેટલું ફર્યો આ મુસાફર ! ઈફેસસ, ટ્રોય, જેરુસાલેમ અને દમાસ્કસ, કેરો અને કોન્સ્ટેન્ટેટિનોપલના દરવેશો એણે જોયા હતા.
પથિક- સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૭ ૨ ૧૯
For Private and Personal Use Only
