________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શિક્ષકના પોતાના ૧૨-૧૩ રૂા.ના ટૂંકા પગારમાંથી પણ પૈસા બચાવીને તેઓ ધર્મપુસ્તકો ખરીદતા. વિવિધ ધર્મોનાં પુસ્તકોનો અભ્યાસ કર્યો. શૈવ, વૈષ્ણવ તથા સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાય ઉપરાંત કબીરપંથ, ઇસ્લામધર્મ, પારસીધર્મ તથા ખ્રિરતીધર્મનાં પુસ્તકો વાંચ્યાં. તે સાથે યોગ અને વેદાન્તગ્રંથોનું વાચન-મનન પણ કર્યું. તેના પરિણામસ્વરૂપે લીબુડામાં તેમનું પ્રથમ પુસ્તક “સ્વાભાવિક ધર્મ” પ્રગટ થયું. જેમાં તેઓ નીતિ, વિવેક, વૈરાગ્ય, પ્રભુપ્રેમ, વિશુદ્ધભક્તિ, યોગ અને વેદાંતના રહસ્યને સ્વભાવિક ધર્મરૂપે સ્વીકારે છે. આમ બધા ધર્મોના અભ્યાસ પછી પણ તેમની રુચિ તેમ વલણ સનાતન ધર્મ પ્રત્યે જ રહ્યાં.
તેમની અધ્યાત્મપ્રવૃત્તિને કારણે નિશાળનું કામ ઉપરીઓને નબળું પડતું હોય તેમ લાગ્યું. શિક્ષારૂપે જાફરાબાદ બદલી કરવામાં આવી. નોકરીમાં ચિત્ત ન હોવાથી ૧૮૮૨માં રાજીનામું મૂક્યું. સ્નેહીઓના દબાણને કારણે ફરી ચાર્જ સંભાળ્યો. એક વર્ષ સુધી અહીં નોકરી કરી. આ સમયે અંતઃકરણમાં વૈરાગ્ય પ્રબળ બન્યું. “પરમપદબોધિની” નામે પુસ્તક લખ્યું.
૧૮૮૩માં કુટુંબીજનોએ તેમના લગ્ન ગોઠવ્યાં, પરંતુ તેઓ ગૃહસ્થજીવન ઇચ્છતા ન હોવાથી લગ્ન પહેલાં જ ઘર છોડી ચાલ્યા ગયા. ઘણું દેશાટન કર્યું. હિમાલયમાં ફર્યા. તે પછી સદ્ધર્મ નીતિ અને વ્યવહારધર્મનો માર્ગ લોકોને દર્શાવવાનું કાર્ય ઉપાડ્યું. આ માટે તેમણે પ્રથમ પોરબંદરમાં ને પછી બીલખા, મોજીદડ, લીંબુડા, બાફા અને કરાંચીમાં આનંદાશ્રમોની સ્થાપના કરી અને ધાર્મિક જાગૃતિને વેગ આપવાનું કાર્ય આજીવન કર્યું. કરાંચી સિવાયના આનંદાશ્રમોમાં આજે પણ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ થાય છે. માંગરોળ-સોરઠના રાજય-ખાતામાં પણ કેટલોક સમય રહ્યા હતા, જ્યાં એમના મહત્વના શિષ્યો થયા હતા. છેવટે તેઓ બીલખામાં આનંદાશ્રમ સ્થાપી સ્થિર થયા હતા. (૩).
1 શ્રી નથુરામ શર્મા આપણી આચાર્યપરંપરાનું પ્રતીક હતા. તેઓ સનાતન વૈદિક ધર્માનુસાર નિત્યનિયમોનું પાલન કરતા અને તેનો જ ઉપદેશ આપતા. આસન, પ્રાણાયામ, સંધ્યા, ધ્યાન વગેરેvil ઉપદેશ આપતા, તેમનાં પ્રવચનો ગંભીર છતાં સરળ ભાષામાં હતાં. તેઓએ નાનાં નાનાં ગામડાં તથા શહેરોમાં પ્રવાસ કરી વ્યાખ્યાનો આપ્યાં, પરંતુ સૌથી વધુ નોંધપાત્ર તેમની લેખન અને પ્રકાશન પ્રવૃત્તિ હતી. સંસ્કૃત ભાષાના ઉત્તમ ગ્રંથોમાં રહેલું તત્ત્વજ્ઞાન સાદી અને સરળ ગુજરાતી ભાષામાં ઉતારવાનું ઘણું શ્રેય તેમને ફાળે જાય છે. કર્મ ઉપાસના જ્ઞાન અને યોગના વિષયો પર તેમણે ધણાં પુસ્તકો લખ્યાં. “પ્રસ્થાનત્રયીની ટીકા” “વિચારસાગરનો પટ્ટવિભાગ” “પંચદશી” અને “મહર્ષિ પતંજલિનું યોગદર્શન” તેમજ કપિલ મુનિનું “સાંખ્યદર્શન” વગેરે ગ્રંથો પર ગુજરાતી ભાષામાં ટીકાઓ લખીને તેમણે ગુજરાતી ભાષાને સમૃદ્ધ કરી છે. તે ઉપરાંત ‘ઉપદેશગ્રંથાવલી’ ‘અંતર્યામીના આદેશો’ ‘યોગકૌસ્તુભ ‘યોગપ્રભાકર', પરમપદબોધિની' ‘વિવેકભાસ્કર' વગેરે ગ્રંથો તેમણે રચ્યા, જેમાં વ્યવહારશુદ્ધિ અને અધ્યાત્મસાધનાનું માર્ગદર્શન છે. આ ઉપરાંત તેમનાં પત્રો અને વ્યાખ્યાનોના સંગ્રહો પણ પુસ્તક-આકારે પ્રગટ થયા છે. તેઓએ સ્વાધ્યાય દ્વારા સંસ્કૃત, મરાઠી, હિંદી, ઉર્દૂ અને અંગ્રેજી ભાષાનો પણ અભ્યાસ કર્યો હતો.
તેઓશ્રીનું દૈનિક જીવન અતિ સૂક્ષ્મ નિયમિતતાવાળું અને ઉપકારક કાર્યક્રમોથી ભરપૂર રહેતું. આશ્રમની વ્યવસ્થાશીલતા અને સ્વચ્છતા આદર્શરૂપ હતી. સૌરાષ્ટ્રમાં તેમના અનેક અનુયાયીઓ બન્યા,
માં ગાંધીજીના મોટા ભાઈ લક્ષ્મીચંદભાઈ'નો પણ સમાવેશ થતો હતો. સૌરાષ્ટ્રમાં બુનિયાદી શિક્ષણનો પાયો નાખનાર 'નાનાભાઈ ભટ્ટ' પણ શરૂઆતમાં તેમના ચુસ્ત અનુયાયી હતા, શ્રીમન્ની પ્રેરણાથી નાનાભાઈએ ભાવનગરમાં દક્ષિણામૂર્તિ વિદ્યાભવનની સ્થાપના કરી હતી. પાછળથી નાનાભાઈ ગાંધીજીના પ્રભાવ નીચે આવ્યા તેના કારણે સંસ્થામાં હરિજનપ્રવેશ અંગે વિચારભેદ થયો. શ્રી નથુરામ શર્મા વર્ણાશ્રમ અને તે સંબંધી વિચારસરણીને વળગી રહેનારા હતા. તે સમયે એવું સમાધાન થયેલું કે શાળામાં હરિજનોને
(પથિક સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૭ - ૧
For Private and Personal Use Only
