________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ન
પ્રવેશ આપવો, પણ છાત્રાલયના રસોડે હરિજનો એક પંક્તિએ બેસીને જમી ન શકે......(૪) આ દષ્ટિએ શ્રીમન્ નવા જમાનાના હોવા છતાં ક્રાંતિકારી સામાજિક ફેરફારો સ્વીકારતા ન હતા. શિક્ષણ, સંસ્કાર, ધર્મ, સમાજ વગેરે સંબંધી તેમની વિચારસરણી પરંપરાવાદી હતી., બ્રહ્મસમાજ-પ્રાર્થનાસમાજ જેવા સુધારાવાદી સામે તેમને વિરોધ હતો. તેમણે રચેલા ‘મનુષ્ય મિત્ર’નામના પુસ્તકમાં પ્રજાની દુર્દશા વર્ણવતા લખ્યું છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“વર્ણ અને આશ્રમ તણા, ડૂબ્યા ધર્મો સાર. આર્ય અનાર્યો સમ થયા, ત્યજી દઈ આચાર.'
તેઓ માનતા કે ભરતખંડમાં જન્મ થવો એ ઘણાં સુકૃતોનું ફળ છે. તેમાં પણ જૈવર્ષિક (બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય) જન્મ પ્રાપ્ત થવો એ અતિ દુર્લભ છે.
(d)"
શ્રી નાનાભાઈ ભટ્ટ તેમના અંગે નોંધે છે કે “મહારાજશ્રી ઘણી રીતે નવા જમાનાના હોવા છતાં એમના હાડથી જૂના યુગના હતા. બધા ધર્મો તરફ ઉદારભાવ, આધુનિક વિજ્ઞાનના વિષયોનું જ્ઞાન, અભણ અને અજડ એવા ભક્તોની નાડ પારખવાની કળા, સૌ સમજી શકે તેવી ભાષામાં ઉપદેશ આપવાની રીત, અસાધારણ નિયમિતિપણું, સ્વચ્છતા, વ્યવસ્થા આ બધી વસ્તુઓ એમને નવા યુગના આચાર્ય તરીકે સ્થાન અપાવે તેવી છે. .(૬) પરંતુ એ સાથે નીચલા વર્ગ કે છેવાડાના માનવી અંગેના પરંપરાગત દૃષ્ટિકોણને કારણે તેઓ નવા વર્ગના આચાર્ય એટલે અંશે ન ગણાય.
આમ છતાં નાનાભાઈ નોંધે છે કે “તેમનો શિષ્યસમુદાય ઘણો મોટો હતો. કાઠિયાવાડની રેલવેના માણસો તથા મહેતાજીઓને સન્માર્ગે દોરવામાં તેમનો ઘણો મોટો ફાળો છે.
આમ શ્રીમન્નથુરામ શર્મા “મહેતાજીમાંથી મહાત્મા” “ધર્મસંશોધકમાંથી ધર્મસ્થાપક” અને “નથુરામ શર્મા” માંથી “નાથપ્રભુ” – ‘‘શ્રીમન્નાથ યોગેશ્વર’’ થયા. કોઈ પણ નવું ધર્મઆંદોલન કે ધાર્મિક નેતા તે સમયની પરિસ્થિતિની માંગ હોય છે. સૌરાષ્ટ્રમાં ૧૯મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં રાજકીય ક્ષેત્રે દેશી-રાજ્યોની વિવિધ અને આપખુદી-ભરેલી વ્યવસ્થા હતી. સામાજિક ધાર્મિક ક્ષેત્રે બે પ્રવાહો વહેતા હતા : એક તરફ શિક્ષિતો ઉપર પશ્ચાત્ય શિક્ષણ અને ખ્રિસ્તીધર્મનો પ્રભાવ હતો. ‘શ્રીમન્નથુરામ શર્મા'ના સમકાલીન કવિ ‘કાન્તે’ ખ્રિસ્તીધર્મ અપનાવ્યો હતો તો બીજી બાજુ આમ જનતાના શ્રમિક વર્ગમાં સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયની અસર હતી. આ સંપ્રદાય પણ પરંપરાવાદી હોવા છતાં કેટલેક અંશે સુધારાવાદી પણ હતો. આ સંયોગોમાં શિક્ષિત અને ઉપલા વર્ગોને સનાતમ ધર્મ પ્રત્યે અભિમુખ કરવાનું કામ ‘શ્રીનથુરામ શર્મા’એ કર્યું. પરંપરા અને પ્રગતિ એ બન્ને પરિબળો તેમની પ્રવૃત્તિમાં જોઈ શકાય છે.
સંદર્ભો :
(૧) ચંદારાણા માણેકલાલ, ‘શ્રી નાથચરિતામૃત', પૃ. ૨૯, ૧૯૬૨.
(૨) એજન, પૃ. ૪૦-૪૧.
(૩) શ્રીનાથશતાબ્દી મહોત્સવ સમિતિ “શ્રીમન્નથુરામ શર્મા આચાર્યજી', પૃ. ૧૧, ૧૯૫૮.
(૪) નાનાભાઈ ભટ્ટ, ઘડતર અને ચણતર, સર્વોદય સહકારી પ્રકાશક સંધ આંબલા, પૃ. ૧૬૭, ૧૯૫૯. (૫) ચંદારાણા માણેકલાલ, ઉપર્યુક્ત, પૃ. ૨૩૧, ૭૬.
(૬) નાનાભાઈ ભટ્ટ, ઉપર્યુક્ત, પૃ. ૭૯-૮૦.
પથિક, સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૭ - ૧
For Private and Personal Use Only
