________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( “શ્રીમન્નથુરામ શર્મા” (૧૮૫૮-૧૯૩૧)
કોટેચા જયશ્રી એમ.
૧૯મી સદીના ઉત્તરાર્ધ એક અર્થમાં ભારતીય નવજાગરણનો -- રેનેસાંનો સમય હતો. અંગ્રેજી કેળવણી દ્વારા પાશ્ચાત્ય વિચારો અને સંસ્કારોનો પ્રભાવ આપણા દેશમાં છવાવા લાગ્યો તેનાથી પ્રભાવિત આપણા શિક્ષિતોએ સમાજ-ધર્મસુધારણાની ચળવળો ચલાવી, જેના પર પાશ્ચાત્ય વિચારો-સંસ્કારોની અસર ઘણી જોવા મળતી. આની સામે પ્રતિક્રિયારૂપે પુનરુત્થાનવાદી ચળવળ પણ ઊભી થઈ. બ્રહ્મોસમાજ, પ્રાર્થનાસમાજ, આર્યસમાજ, રામકૃષ્ણમિશન વગેરે ધાર્મિક આંદોલનોએ નૂતન ભારતના ઘડતરમાં મહત્ત્વનો ફાળો આપ્યો છે. તેનું સ્વરૂપ ગમે તે રહ્યું હોય, પણ “ધર્મ' એ યુગનો એક વિશિષ્ટ સંદર્ભ રહ્યો. ધર્મ દ્વારા જગતના બધા વ્યવહારોનો ઉકેલ મળશે તેમ મનાતું હતું તેથી જે કોઈ સુધારકો-વિચારકો થયા તેમણે મુખ્ય ઓથ ધર્મની લીધી. બંગાળ મહારાષ્ટ્રની જેમ ગુજરાતમાં પણ આ ધર્મસુધારણાના બે પ્રવાહો હતા.
પહેલો પ્રવાહ પાશ્ચાત્ય કેળવણીથી પ્રભાવિત થયેલાઓનો હતો, હિંદુધર્મનાં દૂષણોથી અકળાયેલા અને આક્રમક વલણ ધરાવનારા સુધારકોનો હતો. બીજો પ્રવાહ પુનરુત્થાનવાદીઓનો હતો. પહેલા પ્રવાહના ગુજરાતના સુધારકો હતા દુર્ગારામ મહેતાજી, નર્મદ, મહીપતરામ રૂપરામ, કરશનદાસ મૂળજી વગેરે. તેઓના . પર એલ્ફિન્સ્ટન કોલેજના શિક્ષણનો પ્રભાવ હતો, જયારે બીજા પ્રવાહમાં સંરક્ષણવાદી વલણ ઊભું થયું તેમાં પણ નર્મદ જોડાયા. તે ઉપરાંત મનસુખરામ સૂર્યરામ, નૃસિંહાચાર્ય, મણિલાલ નભુભાઈ ત્રિવેદી વગેરેએ સુધારણા સાથે આપણી પરંપરાને પણ જોડી. આ જ પ્રવાહના સૌરાષ્ટ્રના મહાપુરુષ એટલે “શ્રીમન્નથુરામ શર્મા” કહી શકાય.
1 શ્રી નથુરામ શર્માનો જન્મ સૌરાષ્ટ્રના લીંબડી તાબાના મોજીદડ ગામે ઈ.સ.૧૮૫૮ માં થયો હતો. | તેઓ ઔદીચ્ય બ્રાહ્મણ જ્ઞાતિના હતા. તેમના પિતા રાવળ ‘પીતાંબરજી' શિવભક્ત હતા. માતા “નંદુબા’ પણ
સ્નેહભક્તિવાળાં હતાં. તેમની કુટુંબપરંપરામાં ધાર્મિક સંસ્કારો અને વૈરાગ્યભાવનાનાં દષ્ટાંતો જોવા મળે છે, કેમ કે પીતાંબર રાવળના કાકા વીરજી રાવળ તપસ્વી વૃત્તિના હતા. તે જ રીતે “શ્રીમન્નથુરામ'ના કાકાના પૌત્ર મૂળશંકર’ સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયમાં બ્રહ્મચારીની દીક્ષા લઈ “મૂળી મંદિરમાં રહ્યા હતા. આવી કુટુંબન પરંપરાના વારસાને નથુરામ શર્માના અધ્યાત્મવાદી જીવનઘડતરમાં ભાગ ભજવ્યો હોય તે શક્ય છે.
નથુરામ શર્માએ પ્રાથમિક શિક્ષણ (ધો.૫ સુધી) મોજીદડમાં અને ૬ ઠ્ઠા ધોરણનો અભ્યાસ ચૂડામાં કર્યો. ત્યાર પછી રાજકોટ ટ્રેનિંગ કોલેજમાં સીનિયર ટ્રેઇન્ડ થયા. આ પછી ૧૮૭૭માં સૌ પ્રથમ અડવાણા(તા. પોરબંદર)માં શિક્ષક તરીકે નોકરી સ્વીકારી. અહીં સાધુસત્સંગ પણ પ્રાપ્ત થયો. તેઓ કબીર-દાદુની વાણીથી પ્રભાવિત થયા......(૧)
- અડવાણા પછી ૧૮૭૯ થી લીંબુડાની નિશાળમાં નિમાયા. તે સમયે નિશાળ અવ્યવસ્થિત હતી. એકલે હાથે પાંચ-છ વર્ગોને શિક્ષણ આપવાનું હતું. આ સંબંધે અહીંના જૂના વિદ્યાર્થી જેરામભાઈએ જણાવેલું કે “ગમે તેટલું નુકસાન થાય તો પણ સાચું જ બોલવું અને સાચું જ કરવું એવો તેઓ આગ્રહ રાખતા. વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવામાં કે જુદે જુદે પ્રસંગે નીતિનો બોધ ચાલુ રહેતો. હિંદુ મુસલમાન બધા ઉપર સરખી પ્રીતિ રાખતા. સ્કૂલ-ટાઈમ સિવાયનો વખત સારાં સારાં પુસ્તકો વાંચવામાં, સત્સંગમાં કે ભજનમાં ગાળતા. પોતે કોઈ બાઈ માણસને અડતા નહિ અને પાંચ વર્ષથી મોટી બાઈને અડી જવાય તો ઉપવાસ કરતાં........(૨)
પથિક • સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૭, ૧૬)
For Private and Personal Use Only
