________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કેટલાક તેને મકર, કેટલાક તેને એવો માણસ માને છે કે તેણે પોતાની જાતને હાસ્યાસ્પદ બનાવી દીધી હતી, છતાં તેના પ્રવાસોમાં તે કોઈ જગ્યાએ હોય એવો લાગતો નથી. રેવન્ડ મિસ્ટર ટેરી કે જે ટોમ કોરિયેટના રૂમ-પાર્ટનર હતા અને અજમેરમાં તેની સાથે રહ્યા પણ હતા, તેમનાં કેટલાંક વિધાનો આ વાતને સમર્થન આપે છે. રેવન્ડ મિસ્ટર ટેરીએ કહ્યું છે કે “તે જે કંઈ પણ જોતો તે જ વિશ્વસનીય રીતે વર્ણવતો”.
ઇસ્ફાનું અને લાહોરના ટોમના પ્રવાસ દરમ્યાન રસ્તામાં તે પર્શિયન રાજદૂત સર રોબર્ટ શાયલેને પણ મળ્યો હતો અને તેણે લખાણોની બે પ્રતો મખમલમાં બાંધેલી તેમને સુપ્રત કરી હ. યુલિસિસની જેમ તેને તો દશ વર્ષ પ્રવાસો કરવા હતા, પરંતુ તે પૈકીનાં માત્ર પાંચ વર્ષ જ પૂરાં કરી શક્યો. કેટલાક તેના હેતુઓ બરાબર અને ઉમદા હતા, પરંતુ તેણે જહાંગીરને પોતાની ઈચ્છા દર્શાવી કે મારી સમરકંદ થઈ ટેમરલેનની કબર જોવાની. મહત્ત્વાકાંક્ષા છે. લાગવામાં આ કંઈ વધુ પડતું લાગે, પરંતુ ખરી વસ્તુ એ એની પ્રવાસની જ તરસ હતી, જે કોઈ દિવસ તૃપ્ત ન થઈ. જેમ જેમ તે એની પૂર્તિ કરતો ગયો તેમ તેમ તે વધતી જ ગઈ. એટલે સુધી કે ચીનની મોટી દીવાલ પણ તેને રોકી શકત નહિ.
પૈસાની અછત, સૂર્યનો ધગધગતો તાપ, વરસાદ, રણની ઊડતી ગરમ રેતી, શિયાળાની ઠંડીની ધ્રુજારી એ કોઈ બાબત ટોમના પ્રવાસને મર્યાદિત કરી શકી નહિ, બલ્ક એનાથી વિપરીત કોઈ જાદુઈ રીતે તે બધે પહોંચી વળતો. રાત્રે તે નિરાંતે સૂઈ શકતો, કારણ કે ચોરી શકે તેવી કોઈ અસ્કયામત તેની પાસે હતી નહિ.
માનવીના જીવનની આશાઓ, આકાંક્ષાઓ, તેનાં આયોજનો, તેને ભોગવવી પડતી યાતનાઓ આ બધી બાબતો દરેકને વ્યક્તિગત પણ હોય છે જ છતાં પોતાના ઉપર વીતતા સંજોગોએ ગજ જેવા અને બીજા પર વ્યતીત થતી બાબતો રજ જેવી લાગે એ માનવસ્વભાવ છે. આ બધી જ વાતો ટોમ પર વીતી. લોકોએ એને વિચિત્ર સ્વભાવનો પણ કહ્યો. તેની ટીખળો પણ ઊડી હશે, પરંતુ જે કંઈક પણ એના પર વીત્યું એ તેણે સહજ ભાવે સ્વીકારી લીધું તે માટે કદી કોઈ ફરિયાદ ન હતી.
ટોમ સુરતમાં ઈ.સ. ૧૬૧૭માં આકસ્મિક મૃત્યુ પામ્યો. અરબી સમુદ્ર કે સુંવાળી રોડ પરના ઇંગ્લિશ ચર્ચયાર્ડમાં દેખાતી કબર જયારે પણ નજરે પડે છે ત્યારે ટોમ કોરિયેટ અચૂક યાદ આવે છે, તેને કેટલાક શક્તિશાળી માનસ ધરાવતો હોવા છતાં, ખામી ભરેલી, મુન્સફીપૂર્વક બડાઈ હાંકવી, ખાનગી વાતો કહી નાખવી એવા દુર્ગુણોયુક્ત ખૂબ જ વાતોડિયા તરીકે પણ નવાજયો છે.
ટોમની વાતો અને તેના પ્રવાસનું બોન જોન્સને એક સુંદર શબ્દચિત્ર દોર્યું છે, જે કંઈક આ પ્રમાણે છે : તે કોઈ પણ ટોળીમાં જીભના મેજર તરીકે કામ કરતો. તેને શબ્દોનો સુથાર પણ કહી શકાય" ગમે તેમ પરંતુ ટોમ જો સામાન્ય માનવીમાં ફર્યો હોત, સામાન્ય વાચક સમક્ષ તેના વિચારો રજૂ થઈ શક્યા હોત તો કદાચ ટોમ માટેનું ચિત્ર કંઈક જુદું હોત, પરંતુ તે માત્ર મોટી મોટી હસ્તીઓની આકાશગંગામાં વિચરનારા અને આકાશમાં ઝબકી જઈ આકસ્મિક ખરી અદૃશ્ય થઈ જનાર તારા જેવો હતો.
કોરિયેટ શેક્સપિયરનો સમકાલીન હતો. ટોમનો જન્મ ઈ.સ. ૧૫૭૭માં થયો હતો, જયારે શેક્સપિયરનો જન્મ ઈ.સ. ૧૫૬૪માં. ટોમ કોરિયેટ અને શેક્સપિયર બન્નેને ઓકસ્ફર્ડ યુનિવર્સિટી સાથે નાતો હતો. ટોમ બો જોન્સન અને યુટોન બેઉને ઓળખતો હતો અને શેક્સપિયરનો આ બેઉ હસ્તીઓ સાથે ઘરોબો હતો. જર્મન આલોચકો મુજબ ઈ.સ. ૧૬૦૦ના અરસામાં શેક્સપિયરનાં નાટકોના જર્મનીમાં અનુવાદ થતા અને તપ્તા પર ભજવાતાં. ટોમે પણ જર્મનીના થિયેટરની રચના, તેનાં બાંધકામનાં અને તેની સ્ત્રી પાત્રોના તણા પર કામ કરવાનાં વર્ણનો કર્યા છે. તે આ અરસામાં જર્મનીમાં પ્રવાસમાં પણ હતો તેમ છતાં ખૂબ જ આશ્ચર્યની વાત એ છે કે કોઈ પણ જગ્યાએ ક્યાંય પણ ટોમે શેક્સપિયરનો કે શેક્સપિયરે ટીમનો જરા જેટલો પણ ઉલ્લેખ ફર્યો નથી.
(અનુસંધાન પાન ૧૩ નીચે ચાલુ) (પથિક સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૭ - ૨૧
For Private and Personal Use Only
