Pathik 1989 Vol 29 Ank 06

Author(s): K K Shastri and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 6

કામરેજ(જિ.સુરત)ના દાઢસા વર્ષ જૂના દસ્તાવેજ
ડો. ગુણવતરાય જ. દેસાઈ
( સુરત જિલ્લામાં આવેલુ હાલતુ. માંડવી અગ્રેજ સરકારના તાબામાં આવત પહેલાં એક નાનું સરખું દેશી રાજ્ય હતું. એ રાજ્યમાં રાજપૂત રાજાઓનું શાસન હતુ. શ્રી પદ્માન પરમાનંદ વજીરના બાપ-દાદાએ કામરેજ તાલુકાના મુખ્ય મથક કામરેજ ગામના વતનો અને માંડવીના રાજાના વજીર (દીવાન ) હતા. જેતે અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો છે તે દસ્તાવેજ પત્રો હાલમાં હયાત શ્રી પદ્માન...દભાઈ વજીર (૮૦) પાસેથી મેળવવામાં આવ્યા હતા. એમના વડવાએની વજીરાતને લગતા જૂના પત્રો અને દસ્તાવેજ જીર્ણ થઈ ગયેલા છે. કેટલાક કાગળ વચમાંથી કાણાં પડીને ફાટી ગયા છે. તમામ મહત્ત્વના કાગળે સૂતરનો મજબૂત દોરીથી બાંધીને ાથી જેવી મળી નેટના સ્વરૂપે સચવાયેલા છે. કેટલાક પત્રો નેટમાંથી છૂટા પડી ગયા છે. કાગળા ઝાંખા, પીળા રંગના, પ્રમાણમાં જાડા છે. એની લંબાઈ ૩૨ સે. મી. અને પહેાળાઈ ૨૪ સે. મી. જેટલી છે, ઘણા પત્ર જુદી જુદી ખાજુએથી ફાટી ગયેલા છે.)
શ્રી પદ્માન પરમાનંદ વજીરના બાપ-દાદાએ જૂના માંડવી રાજ્ય(જિ. સુરત)ના રાજાના વજીર હતા. એમની છરાત વંશપરંપરાગત હતી, પરંતુ ખીન્ન કારભારીની ભ ભેરણીથી માંડવીના મહારાણા હમીરસિંહજીના વખતમાં એમની જાગીર (વછરાત) જપ્ત થઈ અને એમને મળતી બેથી ત્રણ ગામેરની આવક ખધ થઈ. હાલમાં જે દસ્તાવજો માજૂદ છે તેએમાં ખાસ કરીને એમની વચ્છરાંત ફરીથી ચાલુ કરાવવા અને રાજા પાસે બાકી નીકળતાં નાણાં મેળવવા માટે એ સમયના સુરાતા અંગ્રેજ એજન્ટને લખેલી અરખએ અને માંડવીના રાજ સાથે કરેલો પત્ર-વ્યવહાર મહત્ત્વનાં છે.
આ સચવાયેલા દસ્તાવેજ પત્રામાં શ્રી પદ્માનંદભાઈના માપ-દાદાએ જે રાજના દીવાન હતા તેમના કારભાર 'ગેની કે રાજાનાં ખીજાં કાર્યોની માહિતી મળતી નથી. આશરે દાઢસો વર્ષાં જૂતા દસ્તાવેજ છે, જેમાં કિત્તાથી (ખરુના બ્રેડમાંથી બનાવેલ કલમે) લખાયેલુ' હૅાય તેવુ કાળી શાહીનુ લખાણ જાડા અક્ષરમાં આળો વેસ્ટમાં લખેલુ છે. પેથીના વચ્ચેથી બે ભાગ પાડેલા છે. બંને બાજુ જુદી જુદી વિગતા છે. ઘણાખરા ગુજરાતી શબ્દો અને અક્ષરે હાલના કરતાં જુદી રીતે લખેલા છે ;
=
अ
અ
અગ્રેજી
થઈ
હુકમ
એવી એવી
હેવી ડેવી
નવાજશ
રેસિડેન્ટ
સંસ્થાન
સવસ્થાન
રસીડણ દરેક અરજીની શરૂઆત “મોટા રજાના નામદાર મહેરબાન” વગેરે સબંધનથી કરી છે. વાકયરચનામાં ફારસી શબ્દો અને મહેરબાની માટેની કાકલૂદી-ભરી આજીજી વારવાર રજૂ થતી જણાય છે. હાલના શ્રી પદ્માન વજ્રથી આશરે આઠમી પેઢીનાં સુખાનંદ વચ્છર સુધીમાં કારોબારની ધ છે. માંડવીના રાજાઆની અને વક્કર કુટુંબની વ`શાવળી પેથીના છેલ્લા પાને આપેલી છે, આખા દસ્તાવેજમાં વજરાત ચાલુ રાખવા માટે અને પોતાના અંગત પ્રશ્નો માટે રાજાને અને સુરતના અંગ્રેજ એજન્ટને કરેલી અરજીથી નલ છે, તેના વાખે। અ ંગ્રેજ જન્ટે જે આપેલા તેની પણ નકલ છે. એ ઉપરાંત વાંસદાના રાજા અને ધરમપુરના રાજાના પત્રોની નકલ રાજમુદ્રાની છાપ સહિત સચવાયેલી છે. કેટલાક પત્રોની નકલ અને સમજૂતી નીચે પ્રમાણે છે :
પથિક
માર્ચ/૧૯૯૦
=
=
=
અગરેજી
હું ક્રમ
નિવાસ
ૐ