________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અને ગરાસિયાએ વચ્ચેના ટંટા-ઝઘડાઓના નિકાલ કરવા ઈ.સ. ૧૮૭૩ માં રાજસ્થાનિક કટની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.
ઈ.સ. ૧૮૭૦ માં રાજકુમાર કૈલેજની સ્થાપના મુંબઈના એ વખતના માજી ગવર્નર સીમાર ફિટ્ઝરડનના હાથે થઈ હતી. એ કલેજ શરૂ કરવાને પ્રથમ વિચાર કર્નલ કિટિંજને આવ્યું હતું. એના કારણે રાજકુમારે એમાંથી શિક્ષણ લઈને રાજ્યકારભારમાં સુધારો કરતા થયા હતા.
જમીન-વહીવટ : કાઠિયાવાડમાં જમીનના વહીવટ સંબંધી તૌથી વધુ પ્રચલિત શબ્દ ગિરાસ” છે અથવા વધારે શુદ્ધ શબ્દ “ગ્રાસ” છે. જેમ જેમ રાજપૂતોએ જુદા જુદા ભાગમાં લડાઈઓ કરી જમીન પ્રાપ્ત કરી અને મેળવેલી જમીન પિતાના વારસાને આપતા ગયા તેમ તેમ એને ગરાસિયા” કહેવાતા થયા. આ ગરાસિયા પોતાની શક્તિથી સ્વતંત્રતા અને સત્તા પ્રાપ્ત કરવા લાગ્યા અને એએએ “ઠાકર” “રાવળ” “રણ” કે “ જાને ઈલકાબ ધારણ કર્યો.
જમીનદારી હક્ક : અઢારસોના સકાની શરૂઆતમાં દરેક જમીનદાર ગરાસિયામાંથી રાજા રાણા સુધી તિપિતાના મુલકમાં અખત્યાર વાપરતા હતા. પિતાની હદની બધી જાતના ઝઘડાઓને એ નિકાલ કરતા અને દેહાંતદંડની શિક્ષા પણ કરતા એમાં એને કઈ ઉપરી અધિકારીની પરવાનગી મેળવવી પડતી ન હતી અને એ બધું પોતાની મરજી મુજબ કરતા હતા.
રાજપૂતે તથા બીજા ગલિયાએ લશ્કરી કરી કરી રાજવીઓના જાનમાલનું રક્ષણ કરતા એના બદલામાં એમને જમીન ગામ મળતાં હતાં. ગરાસિયા પોતાના ગામના વસવાયા પાસે પ્રસંગ આચે ચાકરી કરાવતા હતા. એમના ઘેર લગ્ન કે જન્મને પ્રસંગ આવ્યેથી લોકો પાસેથી કરે ઉધરાવતા અને પિતાની મરજી મુજબ પજને કર વધારત તથા ઘટાડતા હતા.
કર્નલ વૈકરે સને ૧૮૦૭-૦૮ માં રાજ ઠાકોર જમીનદાર વગેરેએ કેટકેટલી અને કેવી રીતે ખંડણી આપવી એ બાબતના જૂથને ઠરાવ કર્યો હતો તેમાં એકસરખું ઘેરણ રાખવામાં આવ્યું ન હત. નાના નાના જમીનદાર પણ પિતાના ઉપરીથી સ્વતંત્ર થઇ ગયા હતા અને જદી ખંડણી આ૫નારા તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા હતા એમ છતાં કેટલાક તાબાના ગરાસયા તરીકે પણ ઓળખાયા હતા. ભાયાત અને ગરાસિયાઓ ઠાકોર. જમા આપે એમાં એમને વાંધે ન હતું, પરંતુ જો ઠાર એમના ગામ-વહીવટમાં હસ્તક્ષેપ કરે તે એ કઈ કાળે સાંખી લેતા નહિ, તેથી ઠાકોર અને ગરાસિયાએ વચ્ચે ઘણે અણબનાવ રહેતા હતા અને એના કારણે ગરાસિયા બહારવટે નીકળી ઠાકોરની માલમિલકતને ભારે નુકસાન કરતા હતા અને તેની જાનહાનિ પણ થતી હતી. ૧૮૭૩ માં રાજસ્થાનક કોર્ટ સ્થાપવામાં આવી ત્યારપછી બહારવટાને ચાલ પણ ઓછા થયા હતા. રાજા અને ભાયાત વરચે જે તકરાર ઊભી થતી તેને નિકાલ આ કોર્ટ દ્વારા કરવામાં આવતા હતા.
તાલુકદાર: જે ગરાસિતા અને તાલુકદારોને કર્નલ વકરના ઠરાવ વખતે સ્વતંત્ર ગણવામાં આવ્યા હતા તેમની સ્થિતિમાં ૧૮૦૮ પછી ઘણે ફેરફાર થયા હતા. પહેલાં એમનાં હમત અને હકક ઘણાં હતાં, પણ જેમ જેમ પ્રાંતમાં શાંતિ અને સુધારા થતાં ગયાં તેમ તેમ એમના હક્ક નથી થતા ગયા હતા. છેવટે ૧૮૬૩ માં પોલિટિકલ એજન્ટ કર્નલ કિટિંજે કાઠ્યિાવાડના બધા તાલુકદારના સાત વિભાગ પાડયા હતા અને એમના દરજજા તથા મુલકના પ્રમાણમાં એને કોજદારી તથા દીવાની હકમત આપી હતી. આવા તાલુકદારમાં જે ધા નાના હતા તેમની પાસેથી બધી સત્તા લઈને એમના ગામને વહીવટ થાણદારોમાં વહેચી નાખવામાં આવેલ હતો. મહેસૂલ સંબંધી
માર્ચ/૧૯૯૦
For Private and Personal Use Only
