________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નારેશ બનવા ઈચ્છુક હતા, પણ સિદ્ધરાજે એને દાદ આપેલી નહિ; પરિણામસ્વરૂપ સિદ્ધરાજના જીવન દરમ્યાન કુમારપાલ દેશનકાલ જેવુ જીવન જીવતા હતા, પરંતુ સિદ્ધરાજના મૃત્યુથી એને રસ્તા સાફ થતાં બધી અડચણો હટાવી અંતતઃ ગુજરાતના ગાદીપતિ થવામાં કુમારપાલ સફ્રળ થયા.
સિદ્ધરાજના જીવન દરમ્યાન સેલ કી(ચૌલુકય)-ચૌહાણ-સંધર્ષ શાંત પડી ગયેલા, પરંતુ કુમારપાલના રાજા થયા બાદ પુન: મે શરૂ થયા. અલબત્ત, આમાં પ્રમુખ ભૂમિકા અફ઼ેફ઼રાજની હવાનુ` ઈતિહાસકાર નું તારણૢ છે. ‘પ્રશ્નચિતામણિ' પ્રમાણે અÌરાજે ગુજરાતના સામ તેમાં ફૂટ પડાવેલી. અર્ણોરાજ કુમારપાલની વિરુદ્ધ હૈઈ ગાદી મળતાં કુમારપાલે અણ્ણરાજ પર ચડાઈ કરી. આમાં અણુરાજની હાર થઈ. છેવટે સુલેહ થઈ અને અણ્ણરાજે પાતાની પુત્રી જહા કુમારપાલને આપી.
સિદ્ધરાજના દૌહિત્ર સોમેશ્વર, જેને સિદ્ધરાજે બાળપણથી પેતાની પાસે જ પારણામાં રાખી ઉછેરેલ તે, પણ પિતાના જેવા જ પરાક્રમી હતા, એણે કુમારપાલના કાંકણુના શત્રુ મલ્લિકાર્જુનતે હરાવી કીર્તિ મેળવેલી, કલચુરની રાજકુમારી સાથે એનાં લગ્ન થયેત્ર અને આનાથી એને એ —પૃથ્વીરાજ તૃતીય ને રિરાજ—થયેલ. આ બને જન્મ પણુ ગુજરાતમાં જ થયેલે.
પુત્ર
અર્ણરાજ અજમેરની ગાદી સોમેશ્વરને આપવાના પક્ષમાં હતા, આથી એની ખીજી રાણીના પુત્ર જગદેવ પિતાની હત્યા કરી (ઈ.સ.૧૧પર) ગાદીએ બેઠે. એના પછીથી એના ભાઈ વિશાલદેવ, જે વિગ્રહરાજ(ચતુર્થી) નામથી પ્રખ્યાત છે તે, ગાદીએ ખેઠો. આ પછી એને પુત્ર અપર ગાંગેય, પશુ બાળપણમાં એનુ મૃત્યુ થતાં પૃથ્વીરાજ દ્વિતીય ગાદીએ આવ્યા. આનુ પણ મૃત્યુ થતાં છેવટે અજ મેરના વરિષ્ઠ સામ તેએ ગુજરાતમાંથી સામેશ્વરને ખોલાવી અજમેરનું રાજ્ય સોંપ્યું. સામેશ્વર પિતાના જેવા જ પરાક્રમી ને કળારસિક હતા. અંતે નગર મદિર મહેલે બધાવવામાં રૂચિ હતી. વળી એણે એના પિતાની અને સ્વયં પોતાની પ્રતિમાએ બનાવડાવેલી. એના સમય દરમ્યાનના સિક્કાના આધારે એની આર્થિક સમૃદ્ધિ જાણી શકાય છે. પોતે શૈવધમી છતાં અન્ય ધર્માં, ખાસ કરીતે જૈન ધર્મી, પ્રત્યે સહિષ્ણુ હતા. ઈ.સ. ૧૧૭૭ માં એ મૃત્યુ પામતાં એનો પુત્ર પૃથ્વીરાજ દ્વિતીય અજમેરની ગાદીએ બેઠો.
સદ :
૧. એક માન્યતા અનુસાર અારાજ કાંચનદેવો પ્રતિ અયે!ગ્ય વર્તન કરતા હતા, કેમકે એના પિતા સિદ્ધગજે એને હરાવેલ કુમારપાલે એ દુર્વ્યવહાર સહી ન શકતાં અણ્ણરાજ ઉપર ચડાઈ કરી હરાવેલા અને અજમેરને ખૂપ રીતે લૂટેલું (જીમાં ભારતીય ઇતિહાસ કા પૂર્વ મધ્યયુગ, પૃ. ૨૦૩, સત્યકેતુ વિદ્યલ કાર), પરંતુ આ માન્યતા યે ગ્યું નથી. તે વચ્ચે સંઘર્ષનું કારણુ સ્પષ્ટ રીતે અÌીરાજ સેમેશ્વરને ગુજરાતની ગાદી મળે એ પક્ષમાં હેવાતે જ ગણી શકાય, ૨. ડૉ. ગોરીશ કર એઝા, રાજપૂતાને કા ઈતિહ્રાસ'
૩. . દશરથ શર્મા, ધ અલી ચૌહાણ ડાઇનેસ્ટીઝ'
૪, ‘ગુજરાતના રાજ્કીય અને સાંસ્કૃતિક ઇતિા, મેલઙીકાલ' પ. દુર્ગાશંકર શાસ્ત્રી, ‘ગુજરાતે મધ્યકાલીન રાજપૂત ઈતિહાસ.’ ૬. સત્યકેતુ વિદ્યાલ’કાર, ‘ભારતીય ઇતિહાકા પૂ -મધ્યુગ કે. હાઇસ્કૂલ, જામ ડેારા-૩૬૦૪૦૫, જિ,
કાટ માર્ચ/૧૯૯૦
૧૦
For Private and Personal Use Only
પથિક
