________________
પ્રકરણ-૫
૩૧
પ્રકારના કષાય અને પાંચ પ્રકારની ઇન્દ્રિયોને જીતાડનાર થાય છે. સર્વ જીવો સાથે પોતાની તુલ્યતાનું આ પ્રકારે ભાવન અને તે વડે પ્રાપ્ત થતું અપૂર્વ સમત્વએ મોક્ષનું અસાધારણ કારણ છે.
મહામંત્રની આરાધના આરાધ્ય, આરાધક, આરાધના અને આરાધનાનું ફળ, આ ચારે વસ્તુઓનું જ્ઞાન મહામંત્રની આરાધનામાં આવશ્યક છે.
(૧) આરાધ્ય–નવકાર. (૨) આરાધક-સમિતિ-ગુપ્તિયુક્ત જીવ.
(૩) આરાધના-મનવચન અને કાયાની શુદ્ધિ અને એકાગ્રતાથી થાય.
(૪) આરાધનાનું ફળ ઇહ લૌકિક અર્થ કામ આરોગ્ય તથા પારલૌકિક સ્વર્ગાપવર્ગના સુખ. ‘નમો’થી સુકૃતાનુમોદના રૂપ થાય છે. સ્વાપકર્ષના સ્વીકારથી પાપનું પ્રાયશ્ચિત થાય છે. પરોત્કર્ષના બોધથી વિનયગુણ પુષ્ટ થાય છે. જે ધર્મનું મૂળ છે.
પ્રશ્ન નો જવાબ સાચો નમસ્કાર શરણગમનરૂપ સિક્કાની બે બાજુઓ છે. દુષ્કૃતગર્તા અને સુકૃત અનુમોદના. શ્રી અરિહંતના નમસ્કાર દુષ્કૃત ગહ અને સુકૃત અનુમોદનાનું પરિણામ છે. તેથી તે એકબાજુ સહજમલનો હ્રાસ કરે છે અને બીજી બાજુ જીવના ભવ્યત્વભાવનો વિકાસ કરે છે. જીવની કર્મના સંબંધમાં આવવાની શક્તિ તે સહજમલ છે. અને કર્મના સંબંધમાંથી છૂટવાની શક્તિ તે તથાભવ્યત્વ છે.
નમસ્કાર મંત્રની સિદ્ધિ કેટલાક શારીરિક દુઃખને જ દુ:ખ માને છે. કેટલાક માનસિક દુઃખોને દુ:ખ માને છે. કેટલાક શારીરિક-માનસિક દુઃખોના જે મૂળ
૩૨ રૈલોકયદીપક મહામંત્રાધિરાજ નવકારમંત્રનો સંક્ષિપ્ત સાર વાસના, મમતા તૃષ્ણા છે તેને જ દુઃખ માની તેના નિવારણ માટે પ્રયત્ન કરે છે. મમતા જ્યારે સંકુચિત મટીને વ્યાપક બને છે. ત્યારે આપો આપ સમતા આવે છે. બંનેના મૂળમાં સ્નેહતત્ત્વ છે. જ્યારે સ્નેહ સંકીર્ણ સંકીર્ણતર (સાંકડો) હોય ત્યારે મમતા કહેવાય છે. તેમાથી વાસના તૃષ્ણા પેદા થાય છે તે જ વાસના આંતર બાહ્ય દુઃખોનું મૂળ છે. સમતાની સિદ્ધિનો ઉપાય સ્નેહની વ્યાપકતા છે. અને તેનો ઉપાય નિષ્કામ પંચપરમેષ્ઠિનો નમસ્કાર છે. એમ જયારે સમજાય છે ત્યારે નમસ્કારમંત્રની સિદ્ધિ થઈ ગણાય છે.
મંત્ર વડે મનનું રક્ષણ મનુષ્યની વાણી અને વર્તન મનની સ્થિતિનું જ પ્રતિબિંબ છે. તેથી શાસ્ત્રોમાં બંધ અને મોક્ષનું કારણ પણ મનને જ કહ્યું છે. મનની સુધારણા પર જ માનવીની સુધારણાનો આધાર છે. મંત્ર સાધના માનવીના મનને નિરર્થક ચિંતાઓથી છોડાવે છે. ચિંતા અને વિષાદથી ઉત્પન્ન થતા અનેક શારીરિક રોગોથી બચાવે છે. અને પ્રારબ્ધના યોગથી આવી પડનારા બાહ્ય સંકટો અને વિદનો વખતે મનને શાંત રાખી તેનાથી દૂર થવાના માર્ગો શોધવામાં સહાયરૂપ થાય છે.
સહજમલ અને તથાભવ્યત્વ
સહજમલ
તથાભવ્યત્વ ૧. જીવની કર્મના સંબંધમાં ૧. જીવની કર્મના સંબંધમાંથી
આવવાની શક્તિ તે છૂટવાની શક્તિને તથાભવ્યત્વ
સહજમલ છે. ૨. યોગ્યને ન નમવાથી અને ૨. યોગ્યને નમવાથી અને
અયોગ્યને નમવાથી અયોગ્યને ન નમવાથી તથા સહજમલ વધે છે.
ભવ્યત્વ વિકસે છે. તેને જ
5.
3
