________________
૫૫
વૈરાગ્યથી ચિત્તનો બહિર્મુખ પ્રવાહ નિવૃત્ત થાય છે. અભ્યાસ વડે આંતરિક પ્રવાહ સ્થિર થાય છે.
પ્રકરણ-૮
તમોગુણની પ્રબળતાથી ચિત્તમાં આળસ, નિરુત્સાહ, મૂઢતા, વગેરે દોષો ઉત્પન્ન થાય છે. તે બધાની નિવૃત્તિ અભ્યાસથી થાય છે. રજોગુણની અધિકતાથી ચિત્તમાં રહેલો ચંચળતારૂપ વિક્ષેપ વૈરાગ્યથી દૂર થાય છે. ચિત્ત એક નદી છે. તેમાંથી વૃત્તિઓનો પ્રવાહ વહ્યા કરે છે. એક સંસાર સાગર તરફ, બીજો કૈવલ્ય સાગર તરફ. જ્યારે કૈવલ્ય સાગર તરફ ધારા પ્રવાહિત થાય છે ત્યારે ચિત્તમાં પ્રશાંતિ ઉત્પન્ન થાય છે. સંસાર વિરક્તિ પામ્યા પછી સાધુત્વ તરફ અહોભાવ પ્રકટે છે. એનું પાલન કરનારા સાધુઓ પ્રત્યે પણ અહોભાવમાં વૃદ્ધિ થાય છે. એનો આંશિક પરિચય પ્રકરણ ૯માં મેળવીએ.
...
પ્રકરણ-૯
સાધુધર્મ ધારણ કરીને સાધુઓ મુક્તિમાર્ગે યાત્રા શરૂ કરે છે અને સાથે સાથે બીજા મનુષ્યને પણ સંસારમાં કેમ વિરકિતથી જીવવું અને બની શકે તેમ આ માર્ગે આગળ વધવાની પ્રેરણા આપે છે. દેશિવરિત અથવા સર્વવિરતિ ધારણ કરવાનું કહે છે.
નિરાગ્રહ વૃત્તિ
↓
દર્શનશક્તિ
જે પ્રેમમાર્ગે જીવનને ટકાવી રાખે છે.
સાધુના લક્ષણ
મુખ્ય લક્ષણ ક્ષમાધર્મ પ્રેમધર્મની વિશિષ્ટ શક્તિઓ
વિશિષ્ટમતિ
↓
જ્ઞાનશક્તિ
જે મતિની નિપુણતાથી જીવને પ્રેમતત્ત્વનું મહત્વ સમજાવવામાં સહાય કરે છે.
મંત્ર અને શાસ્ત્ર (પ્રશ્ન-૧૦ જવાબ)
શાંસ
૧. શાસ્ત્ર સ્વરૂપ તરફ આંગળી ચીંધે છે. ૨. શાસ્ત્ર માર્ગ દર્શક છે.
ન્યાયબુદ્ધિ
↓ ચારિત્રશક્તિ જે પ્રેમનું મહત્ત્વ અંક્તિ કરે છે.
૩. શાસ્ર દીપકની જેમ સહાય કરે છે. ૪. શાસ્ત્ર ચેતનાનું મહત્ત્વ સમજાવે છે ૫. શાસ્ત્ર શાસન વડે ત્રાણુ લક્ષણ કરે છે. ૬. શાસ્ત્રનું અધ્યયન કરવાનું હોય છે. ૭. શાસ્ત્ર અધ્યયન વડે બુદ્ધિનું રક્ષણ કરે છે.
આત્મશક્તિ ↓
તપશક્તિ
જે પ્રેમમાં દેઢતા ઉત્પન્ન કરે છે.
મંત્ર
૧ મંત્ર સ્વરૂપનો અનુભવ કરાવે છે. ૨. મંત્ર માર્ગ સાથી છે સ્વરૂપે પહોંચવાનું છે.
૩. મંત્ર મિત્રની જેમ સહાય કરે છે. ૪. મંત્ર સૂતેલી ચેતનાને જગાડે છે. ૫. મંત્ર મનન વડે ત્રાણ કરે છે. ૬. મંત્રનું ચિંતન-મનન કરવાનું હોય છે. ૭. મંત્ર ચિંતન-મનનથી મનનું રક્ષણ
કરે છે.
