________________
પ્રકરણ-૧૦
૬૩
સહજમલનો હ્રાસ છે. પરમેષ્ઠિ પદ પામેલા સત્પુરુષોની સાથે અનુકૂળ સંબંધમાં આવવાનું થાય છે. એટલે કૃતજ્ઞતા. (પ્રતિકૂલ એટલે કૃતઘ્નતા.) પ્રથમ પાંચ પદ વડે અનુકૂળ સંબંધ થાય છે. તથા અશુભકર્મના સંબંધમાં આવવાની જીવની યોગ્યતા ટળે છે. દુષ્કૃતગર્હાની ક્રિયા ભવની પાપરૂપતાનો જુગુપ્સાભાવ ઉત્પન્ન કરીને છેદ ઉડાડે છે. અને સુકૃતાનુમોદનની ક્રિયા ભવની દુઃખરૂપતાને ધર્મ મંગળના સેવન વડે ટાળી આપે છે. અહિંસાથી પાપ જાય છે. સંયમથી દુઃખ જાય છે. તપથી કર્મ જાય છે. અહિંસાનું સાધન જીવો પ્રત્યે મૈત્રીભાવ છે.
ભાવ સંકોચ
નમવું એટલે મન, વિચારો, નિર્ણયો, ગમા અણગમાને તુચ્છ લેખવા. વૃત્તિઓ ઉપર પરિગ્રહ અને મૂર્છાની ભાવનાઓને નિવૃત્ત કરવી. તેને ભાવસંકોચ કહે છે. એટલે આત્મભાવ સિવાય બીજા ભાવોને ગૌણ લેખવા.
મોહ નાશનો ઉપાય
અનાદિકાળથી જીવના સાચા પ્રતિપક્ષી કોઈ હોય તો તે આઠ પ્રકારના કર્મો છે તેમાં પણ મોહનીય કર્મ મુખ્ય છે. તેના બે પ્રકાર છે. દર્શન મોહનીય અને ચારિત્ર મોહનીય પરમેષ્ઠિ નમસ્કારથી તેનો સમૂળ નાશ થાય છે. માટે સજ્જ પાવ-પાતળો કહ્યું છે. હવે તે કેવી રીતે નાશ પામે છે તે વિચારીયે. મોહનીયમાં દર્શન મોહનીય બળવાન છે. નવકારના પ્રથમ પદથી તે જીતાય છે. દર્શન મોહ એટલે ઉલટી માન્યતા. અરિહંતને ભાવથી નમસ્કાર કરવાથી જીવ સમ્યગ્ માન્યતામાં આવે છે. તેથી ઊંધી માન્યતા ટળે છે. એટલે દર્શન મોહનીયનો નાશ થાય છે. પછી સાચી સમજણને લીધે ચારિત્ર મોહનીયનો પણ નાશ થાય છે.
ત્રૈલોક્યદીપક મહામંત્રાધિરાજ નવકારમંત્રનો સંક્ષિપ્ત સાર ક્રોધને જીતવાનો ઉપાય
નમો સૌર્ સવ્વ સાહૂળ પદથી ક્રોધને જીતવાનું બળ પ્રગટે છે. ભાવ સાધુતાને વરેલા મુનિવરો સતત ક્ષમાના આધારે ક્રોધને જીતવા કટિબદ્ધ થયા છે. એ કારણે સાધુઓને “ક્ષમાશ્રમણ” ક્ષમા પ્રધાન સાધુ તરીકે સંબોધવામાં આવે છે. ક્રોધ એ અગ્નિ છે. ક્ષમાએ જલ છે. જલ અગ્નિ કરતાં વધુ બલવાન છે. આવી ક્ષમા કેળવવાની પ્રેરણા સાધુ પાસેથી મળે છે.
માનને જીતવાનો ઉપાય
૪
નમો ઉવજ્ઞાયાળું જાપ કરવાથી માનરૂપી કષાય દોષ ટળે છે. અને નમ્રતા ગુણ પ્રકટે છે. ઉપાધ્યાય પોતે વિનયગુણને વરેલા હોય છે. તેમના પ્રત્યે બહુમાન કેળવવાથી આપણામાં પણ તે ગુણ પ્રગટે છે. જેમ જેમ મનુષ્ય વધુ નમ્ર બનતો જાય છે તેમ તેમ તે વધારે ઉન્નત થતો જાય છે.
માયાને જીતવાનો ઉપાય
નમો આયરિયાળ પદથી માયાચાર દૂર થાય છે. પ્રાપ્તશક્તિને ગોપવી અર્થાત્ તેનો સદુપયોગ ન કરવો તે માયાચાર કહેવાય છે. આચાર્યો પોતાનું બળ જરા પણ ગોપવતા નથી. નમવાથી માયા કષાય ટળે છે. અને સરળતા ગુણ પ્રગટે છે તે મુક્તિની નજીક પહોંચતો જાય છે.
લોભને જીતાવાનો ઉપાય
સિદ્ધ પદને નમવાથી પોતાના આત્મામાં રહેલી અનંત ઋદ્ધિનું દર્શન થાય છે. તેનાથી દુન્યવી ઋદ્ધિનું આકર્ષણ રહેતું નથી. આમ લોભ જીતાય છે.
આજના તર્કયુક્ત જમાનામાં નવકાર અને મનોવિજ્ઞાનનો સંબંધ પ્રકરણ ૧૧માં જોઈએ.
