________________
૫૮
પ્રકરણ-૯
૫૭ ૮. શાસ્ત્ર બુદ્ધિને શુદ્ધ કરે છે.
૮. મંત્ર મનને વિકલ્પ રહિત કરે છે. ૯. શાસભ્યાસ વડે બુદ્ધિ સ્થિર થાય છે. ૯. મંત્ર વડે મન સ્થિર થાય છે.
નવકારની અગાધ શક્તિ નવકારની આરાધના એટલે આત્મભાવની આરાધના-આત્મભાવ આવે એટલે સર્વાત્મભાવ આવે જ . આપણી સમગ્રતાનો શ્રી પંચપરમેષ્ઠિ ભગવંતોને નિષ્કામભાવે હવાલો સોંપી દેવો તે છે. નમોનો ભાવાર્થ. મન પોતાનામાં સમાયેલું ન રહે તેનું નામ નમન. નમો પદ જીવ-જીવ વચ્ચે ભેદ પડાવનાર કર્મબંધનોને મૂળમાંથી ઉખેડવા માટે અભેદભાવ અને નમસ્કારૂપી બહુમાનનો ભાવ લાવે છે. નમો સર્વ જીવોને આત્મતુલ્ય ગણવાનો ભાવ સિદ્ધ કરવા માટેનો શુભભાવ છે. નવકાર એ વિભાવને નમાવવાની અને સ્વભાવને નમવાની ક્રિયા છે.
મંત્ર અને શાસ્ત્રનું કાર્ય શાસ અભ્યાસ વડે બુદ્ધિ શુદ્ધ અને સ્થિર થાય છે. પણ મનની ચંચળતા સર્વથા મટતી નથી. મંત્ર વડે મન સ્થિર થાય છે. મનને સૌથી વધુ નિકટનો સંબંધ મંત્રના અક્ષરો સાથે છે. અને અક્ષરોને સૌથી નિકટનો સંબંધ બુદ્ધિના નિર્ણયો સાથે છે. તેથી બંનેની સાધના એક સાથે આવશ્યક છે.
પંચ આજ્ઞાને નમસ્કાર નમો + અરિહંત + આણં–શ્રી અરિહંતોની આજ્ઞાને નમસ્કાર, પાંચ આજ્ઞાઓને કરેલો નમસ્કાર સર્વ પાપનો સમૂળો નાશ કરે છે. સર્વમંગલોમાં પ્રથમ મંગલ છે. આજ્ઞા તે આજ્ઞા છે તેમાં તર્ક કે દલીલને અવકાશ નથી. આજ્ઞા, આજ્ઞાપાલન કરનારની રક્ષા કરે છે. અને વિરુદ્ધ વર્તનારનું શાસન (શિક્ષા) કરે છે. કાં તો આરાધન કરો અને સુખ પામો. કાંતો વિરાધના કરો અને દુ:ખ પામો.
રૈલોક્યદીપક મહામંત્રાધિરાજ નવકારમંત્રનો સંક્ષિપ્ત સાર
મંગલ પદની વ્યુત્પત્તિ જે મને ભવથી, સ્વાર્થથી, અહં-મમતાથી દૂર કરી આપે તે પ્રથમ મંગલ છે. નિત્ય વૃદ્ધિ પામતું મંગલ છે. અને શાશ્વત મંગલ છે. અહંને અહંતથી અને મમત્વને સમત્વથી ગાળી આપે છેટાળી આપે છે–દૂર કરી આપે છે તેથી મંગલ છે.
ચૈતન્યની ઉપાસના ચૈતન્યના એકપણ અંશની હીલના અનંત ચૈત્યની આશાતના છે. એકપણ અંશનું બહુમાન સર્વ ચૈતન્યની ભક્તિરૂપ છે. ધર્મ તેનું નામ છે. જેનાવડે ચૈતન્ય તત્ત્વનું ધારણ પોષણ અને શોધન થાય. એ ધર્મ સહુને સુખકારી છે ધર્મએ સાર્વજનિક વસ્તુ છે. જે સર્વને સુખ કરે તેનું નામ ધર્મ છે.
પ્રશ્ન-૮નો જવાબ–નમ્રતાની મહતા શ્રી નવકાર વડે પોતાના અહંકારની ક્ષુલ્લકતા, ક્ષુદ્રતા, તુચ્છતા, હીનતા અને લઘુતા દેખાય છે. પરમતત્ત્વની મહત્તા, ભવ્યત્તા, સારમયતા, ગુરૂતરતા, ઉચ્ચતમતાનો ખ્યાલ આવે છે તેનાથી સાત્વિક પ્રસન્નતા પેદા થાય છે.
‘નમો’ના નમ પદાર્થ વડે મમ ભાવ જાય છે. અરિહંતના અહંભાવ વડે ‘સમ” ભાવ આવે છે. એનાથી આત્મા રાગ-દ્વેષથી મુક્ત થાય છે. વીતરાગ ભાવને પામે છે. ‘મમ' ભાવ એ સ્વાર્થ ભાવ છે. સમભાવ એ સર્વાર્થ ભાવ છે.
નમ્રતા અને ઉદારતા કૃતજ્ઞતા વિનાનો પરોપકાર એ અહંકાર છે. અને પરોપકાર વિનાની કૃતજ્ઞતા એ માયાચાર છે. પરોપકારને નિરહંકાર બનાવવા માટે કૃતજ્ઞતાભાવની જરૂર છે. કૃતજ્ઞતાગુણથી સહજમલનો હ્રાસ થાય છે. પરોપકાર ગુણથી તથાભવ્યત્વનો પરિપાક થાય છે. મેં પારકા
