________________
પ્રકરણ-૮
૫૩ છે. તેને અનુક્રમે દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર કહેવાય છે. રુચિ અને બોધ જગાડવાની શક્તિ નવકારમાં છે. સંયમ એ કરેમિભંતેની પ્રતિજ્ઞાના પાલનમાં છે. એ રીતે નવકાર અને સામાયિક મળીને જૈનપ્રવચન બને છે. ચૈતન્યનો પ્રેમ મંગળનું મૂળ છે. જડનો રાગ પાપનું મૂળ છે. પરમેષ્ઠિ નમસ્કારથી જડનો રાગ જાય છે. તેથી પાપ નાશ પામે છે. અને ચૈતન્યનો પ્રેમ પ્રગટે છે. તેથી ધર્મ મંગલ વધતું જાય છે.
સમ્યકત્વ સંતોષ અને તપ જેમ વિષય ચિંતનથી મન ચંચળ બને છે. અને શત્રુના વિચારથી ક્રોધ ચઢે છે. તેમ સંતના વિચારથી મને સાત્વિક બને છે. નમસ્કાર મહામંત્રને ગણવાથી જીવરાશિ ઉપર સ્નેહની વૃદ્ધિ થાય છે.
સમ્યક્ત્વગુણ મૈત્રી સ્વરૂપ જીવતત્ત્વની રુચિના લાભારૂપ છે. સંતોષગુણ વૈરાગ્ય સ્વરૂપ અતજ્વરુચિના નાશરૂપ છે. અહિંસા જીવસ્નેહરૂપ છે. સંયમ અને તપ આત્મસ્નેહરૂપ છે. અહિંસાથી કાયા સંયમથી ઇન્દ્રિયો અને તપથી મનની રક્ષા થાય છે. અહિંસા, સંયમ અને તપ એ પરમ મંગલ છે.
પ્રશ્ન-૩નો જનાબ નમો નો સવ્વ સાહૂi પર આ પદથી સર્વ ગુણોના આધારભૂત સમભાવયુક્ત સાધુપણાને નમસ્કાર છે. તેમાં સવ પદનાં પણ ત્રણ અર્થ છે.
(૧) સર્વ પ્રકારે સાધુપણું (૨) સર્વ પ્રત્યે સાધુપણું (૩) સર્વનું સાધુપણું (૧) સર્વ પ્રકારે સાધુપણું પાપના મૂળનો નાશ કરે છે. (૨) સર્વ પ્રત્યે સાધુપણું સર્વ પાપનો નાશ કરે છે. (૩) સર્વનું સાધુપણું એ સર્વ પાપનો નાશ કરે છે.
૫૪ રૈલોક્યદીપક મહામંત્રાધિરાજ નવકારમંત્રનો સંક્ષિપ્ત સાર
એ રીતે સર્વ સદ્ગુણોના આધારભૂત સાધુપણું સાધુભાવસમભાવને પ્રગટાવનાર અને સર્વ દુર્ગુણોના આધારભૂત પાપ અર્થાત્ અહ-મમભાવનો નાશ કરનાર આ પંચ નમસ્કાર છે. એમ આ પદથી પ્રગટ થાય છે.
સમતા આજ્ઞા સામ્યભાવ અરિહંતોની શક્તિ તે આહ7. તે શક્તિ સમતારૂપ છે. અને સમતા-સામ્ય એજ અરિહંતોની આજ્ઞા છે. ભેદભાવનો નાશ અને અભેદભાવની ઉત્પત્તિ તે સમતાનું સ્વરૂપ છે. ભેદભાવમાંથી હિંસા આદિ અને ક્રોધાદિ ભાવોની ઉત્પત્તિ થાય છે. અને અભેદ ભાવમાંથી અહિંસાદિ અને ક્ષમાદિ સંવરભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. આશ્રવો સર્વથા હેય છે અને સંવર માત્ર ઉપાદેય છે. એવી અરિહંતોની આજ્ઞાનું બીજ સામ્યભાવ છે.
પરમેષ્ઠિ વડે શુદ્ધિ દેવે તે દેવ. દિખાવે તે ગુરુ અને ચખાવે તે ધર્મ, દેવથી દર્શન, ગુરુથી જ્ઞાન અને ધર્મથી આચરણની-ચારિત્રની શુદ્ધિ થાય છે.
દેવતત્ત્વનું પ્રયોજન દર્શન અને પૂજન છે. ગુરુતત્ત્વનું પ્રયોજન દાન અને જ્ઞાન છે. ધર્મ તત્ત્વનું પ્રયોજન આચરણ અને આસ્વાદન છે.
વિશ્વમાં તત્ત્વભૂત વસ્તુ દશવિધ યતિધર્મ છે. તેને દેખાડનાર અરિહંત, તેનું ફળ સિદ્ધત્વ, તેનો આચાર આચાર્યત્વ, તેનું જ્ઞાન ઉપાધ્યાયત્વ, અને તેની સાધના તે સાધુત્વ છે. અરિહંત-સિદ્ધ દેવ છે. તે પરોક્ષપણે આત્મજ્ઞાન આપે છે. આચાર્ય ઉપાધ્યાય અને સાધુ ગુરુ છે. તે પ્રત્યક્ષપણે આત્મજ્ઞાન આપે છે.
અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય ચિત્તવૃત્તિના નિરોધ માટે અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય એ બે ઉપાય છે.
