________________
ત્રિલોકથદીપક મહામંત્રાધિરાજ નવકારમંત્રનો સંક્ષિપ્ત સાર બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યે તૃષ્ણાવાળા ન બનવું અને આત્મતૃપ્ત રહેવાનો અભ્યાસ કરવો તે પણ નમસ્કાર ધર્મ છે.
નમોપદનું રહસ્ય નમોમાં નમ્રતા છે, વિનય છે વિવેક છે અને વૈરાગ્ય પણ છે. સ્વાધ્યાય અને ઈશ્વર ભક્તિ પણ છે. તેમજ દુકૃતની ગહ, સુકૃતની અનુમોદના અને અરિહંતાદિનું શરણ પણ છે. નમવું એટલે માત્ર મસ્તકને નમાવવું એટલું જ નહિ પણ મનને, વિચારોને, તૃષ્ણાઓને પણ નમાવવી. અર્થાત્ તેઓને તુચ્છ લેખવાં, આ જગતનું સ્વરૂપ સમજવાથી વૈરાગ્યની પુષ્ટિ થાય છે. પદાર્થો અને જીવ અનંત સ્વરૂપ છે.
પ્રકરણ-૭ નવકાર એ સર્વમંગલમાં પહેલું મંગલ છે. પાપને, અશુભકર્મને અને સર્વ મલને ગાળે તે મંગલ છે. તેમાં નવકાર ઉત્કૃષ્ટ પંચ મંગલ સ્વરૂપ છે. ઓછામાં ઓછા પ્રયત્ન વધુમાં વધુ ફળ લાવવાની શક્તિ નમો મંત્રમાં છે. નમોપદમાં મૈત્રી, પ્રમોદ કારુણ્ય અને માધ્યસ્થ ભાવનાઓની સાથે અનિત્ય, અશરણ સંસાર, એત્વ, અન્યત્વાદિ ભાવનાઓનો સમાવેશ થઈ જાય છે. તેથી પ્રથમ પદ અતિ ગંભીર છે.
ઐક્ય ચૈતન્ય અનંતર પરંપર ફળ મનને આત્માધીન બનાવવાની પ્રક્રિયા નમસ્કારભાવમાં છુપાયેલી છે. ધર્મની અનુમોદના રૂપ નમસ્કાર એ ભાવધર્મ છે. એના વિના માનસિક ભેદભાવ ટળતો નથી. ત્યાં સુધી અહંકારભાવ ગળતો નથી. અહંકારનું ગળવું એ જ ભેદભાવનું ટળવું છે. એ ટળ્યા વિના જીવ જીવને જીવરૂપે કદીય ઓળખી શકતો નથી. અને ચાહી શકતો નથી. નમસ્કારથી મંગળ, ઉત્તમ અને શરણ એ ત્રણેય અર્થોની સિદ્ધિ થાય છે. પુનઃપુનઃ પરમેષ્ઠિ નમસ્કાર વડે દેવ, ગુરુ, આત્મા મન અને પ્રાણનું ઐક્ય સધાય છે તથા મંત્ર ચૈતન્ય પ્રગટે છે. નમસ્કારનું ફળ સમ્યગ્દર્શનાદિની પ્રાપ્તિ છે. મિથ્યાત્વ અજ્ઞાન અને અવિરતિ આદિનો નાશ છે. તથા મંગલ (પાપનો નાશ)નો લાભ છે. સમ્યગુ દર્શન આદિની પ્રાપ્તિ એ પંચ નમસ્કારનું અનંતર ફળ છે. પરંપર ફળ સ્વર્ગાપવર્ગરૂપ મંગળનો લાભ છે.
નમસ્કાર ધર્મની વ્યાખ્યાઓ નમસ્કાર એ ક્ષમાનું બીજું નામ છે. ભૂલ થયા પછી તેને સુધારી લેવા માટે નમ્રતા બતાવવી તેનું નામ ક્ષમાપના છે. જેમ અહંકાર ઉપકારીઓને ઓળખવા દેતો નથી. તેમ પોતાના અપરાધને પણ સ્વીકારવા દેતો નથી. તેમ નમસ્કાર ઉપકારીઓને ભૂલવા દેતો નથી તેમ પોતાના અપરાધોને પણ ભૂલવા દેતો નથી.
