________________
પ્રકરણ-૬ શ્રદ્ધા અને ભક્તિએ બંનેમાં પરમાત્મા વિષેના સંશયનો અભાવ છે. એ બંનેમાં વિશ્વાસની હાજરી છે. બંને એકબીજાના પૂરક અને પ્રેરક છે.
શ્રદ્ધા અને ભક્તિ
રૈલોક્યદીપક મહામંત્રાધિરાજ નવકારમંત્રનો સંક્ષિપ્ત સાર • શ્રદ્ધા અને ભક્તિ એકત્ર મળે ત્યારે કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે.
આજ્ઞાનું આરાધન એ શ્રદ્ધા અને ભક્તિ બંનેની અપેક્ષા રાખે છે. • ભક્તિના પ્રમાણમાં જ શ્રદ્ધા છૂટે છે અને શ્રદ્ધાના પ્રમાણમાં જ
ભક્તિ ફળે છે. શ્રદ્ધા અને ભક્તિ ઉભય મળીને જીવની મુક્તિરૂપી કાર્યસિદ્ધિ કરે
છે.
શ્રદ્ધા ૧. સકળ ક્રિયાનું મૂળ શ્રદ્ધા
૨. શ્રદ્ધાનું મૂળ જ્ઞાન છે. ૩. શ્રદ્ધામાં પ્રેય પુરુષની
વિશેષતા છે. ૪. ઉપાદાનની વિશેષતાએ
શ્રદ્ધાજનક છે. ૫. શ્રદ્ધા એ ક્રિયા અને તેના ફળમાં વિશ્વાસની અપેક્ષા
રાખે છે. ૬. આજ્ઞાપાલન પ્રત્યે નિષ્ઠા
તે શ્રદ્ધા છે. ૭. શ્રદ્ધામાં આજ્ઞાપાલકની
યોગ્યતાનું ભાન છે. ૮. પ્રયત્ન ફળદાયી છે.
એવી ખાત્રી તે શ્રદ્ધા છે.
ભક્તિ ૧. જ્ઞાનનું મૂળ ભક્તિ છે. ૨. ભક્તિનું મૂળ ભગવાન છે. ૩. ભક્તિમાં પ્રેરક વસ્તુની
વિશેષતા છે. ૪. નિમિત્તની વિશેષતાએ
ભક્તિ પ્રેરક છે. ૫. ભક્તિ એ આરાધ્યમાં રહેલા
આરાધ્યત્વતા જ્ઞાનની
અપેક્ષા રાખે છે. ૬. આજ્ઞાકારક પ્રત્યે નિષ્ઠા તે
ભક્તિ છે. ૭. ભક્તિમાં આજ્ઞાકારકનાં
સામર્થ્યની પ્રતીતિ છે. ૮. કૃપા ફળદાયી છે એવી
ખાત્રી ભક્તિથી છે.
ભગવાનનો પ્રભાવ ચિંતવવાથી ભક્તિ જાગે છે. અને ભક્તિનો પ્રભાવ ચિંતવવાથી શ્રદ્ધા જાગે છે. ભગવાનની શક્તિ ભક્તના હૃદયમાં ભક્તિ પેદા કરે છે. ભક્તિ વડે આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. તે આત્મજ્ઞાન શ્રદ્ધા પેદા કરે છે. શ્રદ્ધા ક્રિયામાં પ્રેરે છે. તેથી શ્રદ્ધાએ પુરુષતંત્ર છે. (પુરુષાર્થને આધીન) ભક્તિ એ વસ્તુતંત્ર છે. (વસ્તુને આધીન).
ઋણ મુક્તિ અને મહામંત્ર પોતાના માથે ઋણ છે એમ માનનાર વ્યક્તિ આપોઆપ નમ્ર બને છે. નિરહંકાર રહે છે. બીજા ઉપર કરેલા અપકાર અને બીજાના પોતા ઉપર થયેલા ઉપકાર યાદ રાખનારો જ સદા નમ્ર રહે છે. અને ઉપકારના બદલામાં પ્રત્યુપકાર કરવાની ભાવનાવાળો રહે છે. પોતે કરેલા અપકારનો બદલો સમતાભાવથી સર્વ પ્રકારના કષ્ટ સહનમાં રહેલો છે. પોતા ઉપર થયેલા ઉપકારનો બદલો આત્મજ્ઞાનથી વળે છે. આત્મજ્ઞાની પુરુષ વિશ્વ ઉપર જે ઉપકાર કરે છે તે એટલો મોટો હોય છે કે તેની આગળ તેમના ઉપર થયેલા બધા ઉપકારનો બદલો વળી જાય છે. ‘નમો’ મંત્ર અપકાર અને ઉપકાર બંનેનો બદલો એકી સાથે વાળી શકે છે. તેનું કારણ તેની પાછળ કર્મ-વિપાક અને આત્મજ્ઞાન પામવાનો પણ વિચાર છે. કર્મ-વિપાકનો વિચાર સમતા દ્વારા સર્વપાપોનો નાશ કરે છે. આત્મજ્ઞાનનો વિચાર સર્વ મંગળનું
