________________
૧૧૬
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શજ જેમ ઉછળવા લાગી. પ્રભુનું શરીર પણ પ્રચંડ પવનના કારણે ઊંચે ઉછળી ઉછળીને નીચે પછાડાવા લાગ્યું. પ્રભુના ધ્યાન ઉપર આ ઉપસર્ગની પણ જરાય અસર ન થઈ.
ત્યારપછી વટોળિયે [ઉત્ક્રામક વાયુ વિકુ. એ ચાકડા ઉપર રહેલ માટીના પિંડની જેમ પ્રભુના શરીરને શમાવવા લાગે. શારીરિક પીડા એ ઉપજાવી શકે પણ માનસિક ભાવથી તે પ્રભુ તદ્દન સ્થિર જ હતા.
ઉત્તરોત્તર આટલા બધા તીવ્ર પ્રકારના ઉપસર્ગો કર્યા છતાંય. પ્રભુને ધ્યાનમાં નિશ્ચલ જોઈ, હતાશ બનેલ સંગમને કે હવે તે અનેકગણો વધી ગયે. તે ચિંતવવા લાગ્યા :
અહો! આ વા-શરીરીને કઈ પણ રીતે હું ચલાયમાન નથી કરી શક્યો, એટલે હવે મારે શું કરવું ઉચિત છે? મારી પ્રતિજ્ઞાને ભંગ થાય છે. દેવેલેકમાં જે હું હવે જઈશ, તે ત્યાં બધા દે અને ઈન્દ્ર મહારાજા મારી હાંસી કરશે. હું નિંદાપાત્ર અને તિરસ્કારપાત્ર થઈશ. છતાં પણ મારા મનને સંતોષ થાય તેમ નથી. “આરંભેલું કાર્ય પૂર્ણ કરવું” એ જ શર-પુરુષનું કર્તવ્ય છે. એટલે હવે તે એને ઉપસર્ગો કરવા કરતાં એના પ્રાણને જ નાશ કરી નાખું, જેથી શરીરની સાથે એના ધ્યાનને પણ નાશ થઈ જશે. આના સિવાય હવે મને તે કઈ બીજે ઉપાય જડતું નથી. આ રીતે મારી મહાન પ્રતિજ્ઞાનું પાલન થશે અને દેવસભામાં પણ હું તિરસ્કારપાત્ર નહિ બનું.”
આ નિશ્ચય કરીને એક હજાર-ભારનું લેખંડી મહાચક હાથમાં લઈ સંગમ આકાશમાં ઊડ્યો, જાણે જંબુદ્વીપ રૂપી ડાબલાના મેઢાનું ઢાંકણું ન હોય, તેવું અગ્નિજ્વાળાઓથી પ્રજજવલિત આ મહાચક હતું. મેરુપર્વતના ચૂરેચૂરા કરવાની શક્તિ ધરાવતું આ કાળચક સંગમે પિતાની સર્વશક્તિ એકત્ર કરી જેરપૂર્વક ભગવત પ્રત્યે ફેકયું.
અત્યંત વજનદાર એવા આ કાળચક્રના ભારથી પ્રભુ ઘુંટણ સુધી વજના દઢ ખીલાની જેમ પૃથ્વીમાં નીચે ઊતરી ગયા. આવી સ્થિતિમાં પણ પ્રભુ પિતાના ધ્યાનમાં જ એકાગ્ર રહ્યા.
