________________
ખંડમાં ગણાય, અયેાધ્યાની દક્ષિણના ભરતનું ક્ષેત્રફળ લગભગ ૬ા લાખ યાજન થાય છે, અયેાધ્યાની ઉપરના મધ્યખંડનું ક્ષેત્રફળ લગભગ ૩ લાખ યાજન થવા જાય. આમ કુલ ૯લા લાખ યોજન મધ્યખંડનુ ક્ષેત્રક્ળ થવાનો સંભવ છે. પરંતુ નદીએ પૂર્વ-પશ્ચિમ સીધી ન જતાં વજ્રાકારે જવા સંભવ છે. તેથી દક્ષિણતું ક્ષેત્રફળ તેટલુ મધ્યખંડમાંથી ઓછું થઇ પૂર્વ-પશ્ચિમખંડમાં વધવા સભવ છે. એટલે આશરે ૮ થી ૯ લાખ યાજન લગભગ મધ્યખંડનું ક્ષેત્રળ થવા સંભવ છે અને દક્ષિણ ભરતનુ કુલ ક્ષેત્રફળ ૧૮,૩૫,૦૦૦ યેાજનથી વધુ હોવાથી પૂર્વ-પશ્ચિમ ખંડનું ક્ષેત્રફળ
જા થી ૫ લાખ યાજન લગભગ હોઇ શકે,
આ છએ ખંડમાં કુલ ૩૨૦૦૦ દેશો યુગલિક કાળ તથા દૂષમા-દૂષમા આરા સિવાયના કાળમાં હોય છે. ચક્રવતી એએ દિગ્વિજયમાં ૩૨૦૦૦ દેશા જીત્યાને ઉલેખ આપણા જોવામાં આવે છે. તેથી પણ સિદ્ધ થાય છે કે ભરતક્ષેત્રના છએ ખંડમાં થઈ કુલ ૩૨૦૦૦ મેાટા દેશ છે. તદુપરાંત છએ ખંડમાં કુલ ૯૬ ક્રાડ ગામેા હોય છે. આ મ ખંડમાંથી પાંચ ખંડમાં અનાય દેશ હોય છે. જ્યારે મધ્યખંડમાં માત્ર ૨૫। આ દેશા હોય છે. બાકીના અનાય દેશો હોય છે. દક્ષિણ-મધ્યખંડ સિવાય દરેક ખંડમાં ૫૩૩૬ દેશો હાય છે અને દક્ષિણ ભરતના મધ્યખંડમાં ૫૩૨૦ દેશા હાય છે. તેમાં સ્પા આ દેશેા અને બાકીના અનાય દેશ હાય છે.
મધ્યખંડની વિશેષ વિચારણા
દક્ષિણ ભરતમાં આવેલ આ મધ્યખડ દક્ષિણ ભરતના મધ્યભાગમાં છે. તેની ઉત્તરે વૈતાઢચ પત
છે. દક્ષિણે લવસમુદ્ર છે અને પૂર્વ તથા પશ્ચિમ દિશામાં ગ ંગા-સિંધુ નદી લગભગ ૧૧૯ યાજન સુધી આવેલી છે. ત્યારબાદના મધ્યખંડના ખાકીના
* બ્રુ ૧૧૯-૩ કળાના હિસાબે જીવા ૬૮૯૭–૮૫ કળા આવે છે. અને તેના હિસાખે ક્ષેત્રફળ કાઢતાં ઉક્ત વિસ્તાર આવે છે.
કલ્યાણુ : મે, ૧૯૬૩ : ૧૮૩
ભાગની લંબાઇ વધારે હોય અને તેમાં પૂર્વ, પશ્ચિમ અને દક્ષિણ ત્રણ દિશાએ લવણુ સમુદ્ર આવે છે ઉત્તર ઠંડે એની લખાઇ ૨૫૦૦ થી ૩૦૦૦ યાજન હાવા સંભવ છે. તથા ઉત્તર-દક્ષિણુ એની પહેાળાઈ ૨૩૮ ચેાજન ૩ કળા હોય છે, એનું ક્ષેત્રફળ લગભગ આઠેક લાખ યેાજન હેાવાના સભવ પૂ વિચારી ગયા છીએ,
આ મધ્યખંડમાં કુલ ૫૩૨૦ દેશે! હાય છે, જેમાંથી ૨૫। આ દેશો તથા બાકીના પ૨૯૪ અના` દેશે। હોય છે. કુલ ક્ષેત્રફળની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તે દરેક દેશ સરેરાશ ૧૦૦ યેાજન ઉપરાંત થવા સંભવ છે જો કે કોઈ દેશ મેટા હોય તો કાઈ નાના પણ હોય. પરંતુ સરેરાશ ૧૦યાજન ઉપરાંત થવા સભવ છે.
અાધ્યા
મધ્યખંડની બરાબર મધ્યમાં અયેાધ્યા નગરી આવેલી છે. તે શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુના સમયમાં ઉત્તરદક્ષિણ નવ યાજન પહેાળી હતી અને પૂર્વ-પશ્ચિમ બાર યોજન લાંબી હતી. અાવ્યાથી ઉત્તર દિશાએ ૧૧૪ યાજન ૧૧ કળા દૂર વૈતાઢય પર્વત છે અને દક્ષિણ દિશામાં પણ બરાબર તેટલે જ દૂર લવણુ સમુદ્ર આવેલ છે. આથી દક્ષિણ ભરતની બરાબર મધ્યમાં અયે ધ્યા નગરી છે. જેમ ઉત્તર-દક્ષિણથી મધ્યમાં છે તેવી રીતે પૂર્વ-પશ્ચિમની અપેક્ષાએ પણ બરાબર મધ્યમાં છે. કારણ કે ભરતક્ષેત્ર ધનુષ્યાકારે હાવાથી ૨૩૮ યેાજન ૩ કળા ઉત્તર-દક્ષિણ પહેાળાઇ ખરાબર મધ્યભાગમાં જ હોય છે અને પૂર્વ-પશ્ચિમ તરફ આગળ વધીએ તેમ અંતર ઓછુ થતુ જાય છે. માટે અયેાધ્યા મધ્યખંડની બરાબર મધ્યમાં છે તેમ નક્કી થાય છે.
સુખ સતાવમાં છે, સતેષ સમ જણથી આવે છે ને સમજણુ પ્રાપ્ત કરવા સંસ્કારી ખનવું; સંસ્કારાને જાગૃત કરનાર સત્સંગ અને શાસ્રશ્રવણુ છે. માટે તે બન્નેને જીવનમાં આદરજો !
2
