________________
૧૯૦ : આધ્યાત્મિક ઉત્થાન :
અર્થાત્ ગામ જવાની સાચી ઈચ્છા જેમ જ ઋો.-૨૮) આમ આ બેને પરસ્પર ગાઢ 'પગ ઉપડાવે જ છે, તેમ મુક્તિની સાચી ઈચ્છા સંબંધ છે. સાથે મનોધનો પ્રયત્ન આવો જોઈએ. કમ નિર્જરા પણ મનના નિરોધ સાથે
મુક્તિ અને મનરોધ એ બે કાર્ય-કારણ સંબંધ રાખે છે. ભાવની સાંકળે સંકળાયેલાં છે. કહ્યું છે કે, “જેતલઈ મન સ્થિર થિઉં તેતલઈ મરક્ષાનછનિરોણા તાળા દિ મુદ:” અનેક કર્મતણા સમાહ (સંમેહ સમૂહ ). મુક્તિ મનની ચપળતાને નિરોધ કરવાથી
ક્ષય કરઈ છે.”—(શ્રી ગપ્રદીપ બાલાવબોધ
લે. ૧૩૮) અથર્ જેટલી મનઃસ્થિરતા તેટલી મેંળવી શકાય છે.” –શ્રી યોગશાસ્ત્ર ટીકા, પ્ર૪. લે. ૩૯
કમનિર્જરા.
આમ મુક્તિ-સાધનામાં ચિત્તનિરોધનું અહીં એક વિચાર કરી લેવા જેવો છે. મોક્ષ એટલે શું? કમથી અને કમના કાર
આગવું સ્થાન હોવાથી, જ્ઞાનીઓ ચિત્તને
એકાગ્ર કરવાની પ્રેરણું અને સલાહ મુમુક્ષુથી મુકત થવું તે મેક્ષ. કર્મબંધનાં કારણે
એને સદા આપતા રહ્યા છે. ન ટળે, અથવા એ મેળાં ન પડે ત્યાં સુધી
शुभस्थैर्येण चेतसः विजयेतातरौद्रे च संवએક કમ ભલે નિજરે પણ બીજાં નવાં પુનઃ
સાથે તોરમ: પુનઃ બંધાયે જશે. તેથી, ત્યાં સુધી મેક્ષ ન
____ "धर्मध्यानकृते पश्चान् मनः कुर्वीत निश्चलम्" થઈ શકે. માટે જ કહ્યું છે કે, “કારણ જેગે
શ્રી યેગશાસ્ત્ર હે બાંધે! બંધને, કારણ મુકતે મૂકાય.” માટે, મેક્ષાર્થીએ કર્મબંધનાં કારણો દૂર કરવાં જ રહ્યાં.
“...સંવર માટે પ્રયત્નશીલ યોગીએ,
શુભમાં ચિત્તની સ્થિરતા વડે આરૌદ્રધાનને કમબંધનું પ્રધાન કારણ મન છે. કહ્યું છે કે જીતી લેવા मनोरोघे निरुध्यन्ते कर्माण्यपि समन्ततः।
પછી, ધમયાનની પ્રાપ્તિ માટે અનિરુદ્ધમનર પ્રસાત્તિ દિ તાન્યા મનને નિશ્ચલ કરવું” આમ, આત-રૌદ્ર | મનને નિરોધ કરવાથી
ધ્યાનના વિજયાથે અને ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ નિરોધ થઈ જાય છે. જેનું મન નિરુદ્ધ નથી
અથે મનની એકાગ્રતાની આવશ્યકતા સમ(અર્થાત્ જેનું ચિત્ત વિકલ્પથી ઘેરાયેલું છે) બિન હિથી શિલા જાવી, શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ મહારાજ આત્માથી
સાધકને ભલામણ કરતાં કહે છે કે, તેના કર્મો પણ વૃદ્ધિ પામતાં રહે છે.”
મનઃ વિચં વિવારિઝમસ્ત્રગ્ધરા શ્રી યોગશાસ્ત્ર. પ્ર. ૪. લૈ. ૩૮ નિયત્રળીયો ચના મુણિમચ્છમિરાત્મનઃ || મનને શોધ તે કમને નિરોધ અને “આખા વિશ્વમાં ઘૂમી વળવાની લતવાળા મનને પ્રસાર તે કમને પણ વિસ્તાર. આ મનમટનું મુમુક્ષુ આત્માઓએ યત્નપૂર્વક
મનોરોપાત્તવાન વર્મોષસ્થ, મન:પ્રસરાધી- નિયંત્રણ કરવું?” नत्वात् कर्म प्रसरस्य ।"-(श्री योगशास्त्र टीका प्र.
–શ્રી યોગશાસ્ત્ર પ્ર. ૪ લોક ૩૯.
