________________
જનહિતેચ્છ. પ્રયને શું દુનિયામાં થોડા થાય છે? અને એનું કારણ એ છે કે પોતાના ધર્મની હયાતી તે સિવાય રહી શકવાની નથી એમ તે ધર્મના લોકોનું હદય માને છે (નહિ કે હે હે તો શાન્તિની અને ક્ષમાની અને દયાની અને નમ્રતાની જ વાતો ગંભીરતાથી કર્યા કરવાનું!) તેમજ જે દેવને શાન્તિ, ક્ષમા, દયા આદિ સાત્વિક ગુણેને ભંડાર માનવામાં આવે છે તે દેવની ભાવના જે મૂર્તિમાં આક્ષેપવામાં આવે છે તેવી મતિ ખાતર પણ શું આ દુનિયામાં થોડા લોકો પરસ્પર લડતા જોવામાં આવે છે?
કહો સાહેબ, ક્ષમાના સાગર તરીકેની પ્રભુની “ ભાવના ’ ( Concept” of God) કહાં રહી અને એ પ્રભુના નામથી કરાતાં પરસ્પરનાં યુદ્ધ કહાંથી ઘુસ્યાં ? કહો, કહે કે તા
અર-દિગમ્બર વચ્ચે થી સન્મેદશિખર વિગેરે તીર્થસ્થળને લગતાં–લાખો રૂપીઆને ભોગ લેતાં–હે કેવી રીતે અને શા માટે ઉદ્દભવ્યાં ? શું ધર્મ પિતાના રક્ષણ માટે પિતાના ભકતની આવી જાતની મદદની ગરજ ધરાવે છે? શું હારીહમારી મદદ વગર પિતાની મેળે પોતાના પગ ઉપર ઉભે રહેવાની શક્તિ “ધર્મ” તત્ત્વમાં નથી જ? શું આપણે એના રક્ષણ માટે માંહોમાંહે કપાઈ મરીએ અને બલીદાન આપીએ તે જ ધર્મ ટકી શકે છે અને અન્યથા નહિ જ, એમ કહેવા સરખું આપણું આ વર્તન થતું નથી ?
મહને તો આ ઝગડાઓ જોઈને જેન પ્રજાની ધર્મવિષયક વ્યાખ્યાઓ, માન્યતાઓ અને કાર્યો તપાસવાની અને તપાસને અંતે હસવાની–તેમજ સાથે સાથે રડવાની પણ પ્રેરણું થાય છે. મહેર કુદરતને અભ્યાસ કરતાં જોયું છે કે, જે પતિ-પત્ની વચ્ચે એખલાસ નથી હોતો તેઓ પણ, એક બાળકના જન્મ પછી, એકબીજાની ગરજ કરતા કે ચાહતા થાય છે; બાળક એ બે વ્યક્તિએને સાંકળનાર તત્વ બને છે. તેમજ એક બીજું દષ્ટાંતઃ હિન્દુ મુસલમાનની રીતભાત, પહેરવેશ, બોલી, ધર્મ, વગેરે સર્વે ભિન્ન હોવા છતાં હારથી હિંદમાં “હિંદી પ્રજાની ભાવના મૂર્તિમાન થવા લાગી હારથી મુસલમાને પણ હિંદુઓ સાથે પ્રેમની સાંકળથી જોડાવા લાગ્યા છે. છેલ્લી નૅશનલ કૉન્ચેસ વખતે હિંદુઓને મુસલમાન લીગ તરફથી નાસ્તાપાણીનું આમંત્રણ અને મુસલમાનોને
