Jain Dharma Vigyanni Kasotie Ke Vigyana Jain Dharmni Kasotie

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 55

રહેલ જીવજંતુ દ્વારા ફેલાતા કોઈપણ રોગ થવાની સંભાવના રહેતી નથી.
એકાસણું એટલે દિવસે ફક્ત એક જ વખત એકીબેઠક જમી લેવું. તે પહેલાં કે તે પછી દિવસના ભાગમાં ઊકાળેલા પાણી સિવાય કાંઈ લેવાનું નથી. આ રીતે દિવસમાં ફક્ત એક વખત નિયમિત જમવાથી શરીરનાં યંત્રોને રાત્રિ દરમ્યાન સંપૂર્ણ આરામ મળે છે તેથી રાત્રે લોહી તથા ઑક્સિજનની જરૂર પણ ઓછી પડે
પરિણામે હૃદય તથા ફેફસાંને વધુકામ કરવું પડતું નથી તેથી શરીરને સંપૂર્ણ આરામ મળે છે અને સવારના કાર્યોમાં ખૂબ જ સ્ફૂર્તિ અનુભવાય છે. એકાસણા અને બિયાસણામાં આહાર પણ અભક્ષ્ય. અપથ્ય કે તામસિક આહારના ત્યાગપૂર્વક સાત્ત્વિક અને સમૉલ લેવાય છે તેથી અભક્ષ્ય કે તામસિક આહારથી ઉત્પન્ન થતી વિકૃતિ પેદા થતી નથી.
આહારના ત્રણ પ્રકાર છે: 1. સાત્ત્વિક, 2. રાજસિક, 3. તામસિક, સાત્ત્વિક જીવન જીવવા ઈચ્છનારે સાત્ત્વિક આહાર જ કરવો જોઈએ. બને તો રાજસિક આહાર પણ ન કરવો પરંતુ તામસિક આહાર તો ક્યારેય ન કરવા કારણ કે તે ક્રોધાદિ કષાયોને ઉત્પન્ન કરનાર અથવા પોષક/ઉદ્દીપક છે. જૈન ધર્મગ્રંથોમાં વર્ણવેલ નીતિ-નિયમો પ્રમાણે વર્તનાર તામસિક આહારનો ત્યાગ સરળતાથી કરી શકે છે. પરિણામે કોઈ જાતના રોગ થતા નથી.
આયંબિલ એક વિશિષ્ટ પ્રકારનું તપ છે. આ તપમાં દિવસે માત્ર એક જ વખત લુખ્ખા સુક્કા આહારનું ભોજન કરવાનું છે, તેમાં મુખ્યત્વે દૂધ, દહીં, ઘી, ગોળ(સાકર), તેલ, પક્વાશ, મિઠાઈનો ત્યાગ કરવાનો હાંય છે. તેમાં હળદર, મરચું કે બીજાં મસાલા પણ વાપરી શકાતા નથી. આ તપથી આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ જીભ ઉપર વિજય મેળવી બાકીની ચારેય ઇન્દ્રિય ઉપર વિજય મેળવી શકાય છે. પાંચેય ઇન્દ્રિય કાબુમાં આવતાં ચાર કષાય અને મન ઉપર પણ વિજય મળે છે. પરિણામે, કર્મબંધ અલ્પ અને કર્મનિર્જરા વધુ થતાં મોક્ષપ્રાપ્તિ થઈ શકે છે.
આ સિવાય આ તપથી શરીરમાં કફ અને પિત્તનું શમન થાય છે કારણ કે કફ ઉત્પન્ન કરનાર પદાર્થો દૂધ, દહીં, ઘી, ગોળ અને મિઠાઈનો આ તપમાં સર્વથા ત્યાગ હોય છે. અને લીલાં શાકભાજી જે સામાન્ય રીતે પિત્તવર્ધક હોય છે તેનો પણ ત્યાગ થાય છે. આયુર્વેદની દૃષ્ટિએ સર્વ રોગોનું મૂળ વાત્ત, પિત્ત અને કફની વિષમતા જ છે અને સામાન્ય રીતે લોકો પિત્ત અને કફ પેદા કરે તેવાં જ પદાર્થો વધુ ખાય છે અને તેથી આરોગ્ય બગડે છે. જૈન ધર્મગુરુઓએ પણ મહિનામાં ચાર, પાંચ કે બાર મહિનામાં ચૈત્ર મહિને તથા આસો મહિને નવ નવ આયંબિલ કરવાનું કહ્યું છે. ચૈત્ર માસ તથા આસો માસ ઋતુના સંધિકાળ છે તેથી આ સમય દરમ્યાન ખાસ આરોગ્ય બગડવાની સંભાવના હોવાથી જો આહારમાં
54