Jain Dharma Vigyanni Kasotie Ke Vigyana Jain Dharmni Kasotie

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 80

આવરણ કરનાર કર્મના ક્ષયોપશમ/નાશથી પ્રાપ્ત થાય છે. દા. ત. ગતિનામકર્મ તથા જાતિનામકર્મ દ્વારા દેવ, મનુષ્ય તથા નારક ગતિમાં પાંચેય ઈન્દ્રિયની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. જ્યારે તિર્યંચગતિમાં જાતિનામકર્મથી એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય ચતુરિન્દ્રિય કે પંચેન્દ્રિયપણું પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી તે તે જાતિમાં તેટલી જ ઈન્દ્રિય સંબંધી શક્તિ/લબ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે ઉપયોગ સ્વરૂપ ભાવ ઈન્દ્રિયનો આધાર મતિજ્ઞાનાવરણીય, શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય તથા અચક્ષુદર્શનાવરણીય અને ચક્ષુદર્શનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમ/નાશ ઉપર છે. તેથી પંચેન્દ્રિયપણું પ્રાપ્ત થવા છતાં ક્યારેક ઉપર બતાવેલ ચારમાંથી કોઈપણ કર્મના અસ્તિત્વ/ઉદયના કારણે તે તે ઈન્દ્રિય સંબંધી જ્ઞાન પ્રાપ્ત થતું નથી.
કોઈપણ ઈન્દ્રિય દ્વારા ગ્રહણ કરેલ સંદેશાનું પૃથક્કરણ કરવાની શક્તિ તે લબ્ધિ સ્વરૂપ ભાવ ઈન્દ્રિય છે. આ શક્તિ કાર્યાન્વિત થાય તો દશ્યની ઓળખ અથવા ઈન્દ્રિય દ્વારા પ્રાપ્ત જ્ઞાન આત્મા સુધી પહોંચે છે જેને ઉપયોગ સ્વરૂપ ભાવ ઈન્દ્રિય કહે છે.
આમ બન્ને પ્રકારની દ્રવ્ય ઈન્દ્રિય અને બન્ને પ્રકારની ભાવેન્દ્રિય મનના જોડાણ દ્વારા કાર્ય કરે છે ત્યારે આત્માને તે તે ઈન્દ્રિયના વિષયનો અનુભવ થાય છે.
આત્માને ઈન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ પદાર્થનો ઈન્દ્રિય દ્વારા અનુભવ કરાવવામાં મન એક અગત્યનું માધ્યમ બને છે. આત્મા અને ઈન્દ્રિય દ્વારા થતા અનુભવને મન જોડી આપે છે. જો મનનો ઈન્દ્રિય સાથેનો સંપર્ક તોડી નાખવામાં આવે તો ઈન્દ્રિય દ્વારા થતો અનુભવ આત્મા સુધી પહોંચતો નથી.
'માઇક મે'ના કિસ્સામાં 40 વર્ષ સુધી મગજના દૃષ્ટિ કેન્દ્રનો જરા પણ ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો નહોતો કારણ કે નિવૃત્તિ અને ઉપકરણ સ્વરૂપ દ્રવ્ય ઈન્દ્રિયની દૃશ્યને ગ્રહણ કરવાની શક્તિ નહોતી. પરિણામે તે સંબંધી મગજનું દૃષ્ટિ કેન્દ્ર કામ કરતું બંધ થઈ ગયેલ. હવે જ્યાં સુધી દૃષ્ટિ કેન્દ્ર કામ કરતું ન થાય ત્યાં સુધી કોઈપણ દૃશ્યની સાચી ઓળખ તેને પ્રાપ્ત થાય નહિ. આનો આધાર તેના મતિજ્ઞાનાવરણીય અને શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમ/નાશ ઉપર છે.
ઘણીવાર લોકો આંખને કેમેરા સાથે સરખાવે છે. આમ જોવા જઈએ તો કેમેરો જે રીતે કામ કરે છે તે જ રીતે આંખ પણ કામ કરે છે. પરંતુ આંખની કામ કરવાની શક્તિ અને ઝડપ આધુનિક યુગના સુપર કૉમ્પ્યુટર કરતાં ક્યાંય વધુ છે. દા. ત. કેમેરામાં કોઈ દશ્ય ઝડપવું હોય તો તે દૃશ્યના પદાર્થો કેટલા દૂર છે એની ગણતરી કરી ફોકસીંગ કરવામાં આવે છે. હવે એમ માની લઈએ કે એ દશ્યમાં કોઈ એક પદાર્થ સાવ નજીક છે અને બીજો પદાર્થ ઘણો દૂર છે. હવે કેમેરામાં જો તમે નજીકના પદાર્થ ઉપર ફોકસીંગ કરી એને સ્પષ્ટ કરશો તો દૂરનો પદાર્થ
79