Book Title: Jain Dharma Vigyanni Kasotie Ke Vigyana Jain Dharmni Kasotie
Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha
View full book text
________________
વડ, , , ઘ, ૩ -- વવ - વર્ચ, દ, છ, , , ઐ-દીવ- તાત્ર, ટ, ૨, ૩, ઢ, ણ - ટart - મૂર્ધન્ય. ત, થ, , , ન - તવા - સંઘ, , , વ, ભ, મ - gવ -- ગોષ્ઠ, य, व, र, ल - उष्माक्षर શ -- તાતવ્ય, ૫ - મૂર્ધન્ય, - ઢંત્ય, - માખTVT , ક્ષ = C + ૫, 3 = + >
व - दंत्यौष्ट्य 5 વર્ગના પાંચે પાંચ વ્યંજનોનું ઉત્પત્તિસ્થાન કંઠ | ગળું હોવાથી તેને કંઠ્ય કહેવામાં આવે છે. જ્યારે રાવર્ગના વ્યંજનો બોલતી વખતે જીભ અને તાલું / તાલવાનાં સંયોગ થયા વગર રહેતો નથી તેથી તેને તાલવ્ય અર્થાતુ તાલવા દ્વારા નિષ્પન્ન કહેવામાં આવે છે. વર્ગના વ્યંજનોની અસર છેક મૂર્ધનું અર્થાતું મસ્તિષ્ક સુધી પહોંચે છે, અથવા તેનું ઉત્પત્તિસ્થાન મસ્તિષ્ક છે, તેથી તેને મૂર્ધન્ય કહેવાય છે તો તવર્ગના વ્યંજનો બોલતી વખતે જીભ ઉપર નીચે એમ બંને તરફ દાંતને સ્પર્શ કરે છે તેથી તેને દંત્ય કહે છે. વર્ગના વ્યંજનો બોલતાં બંને હોઠ ભેગા થાય છે તેથી તેને ઓક્ય વ્યંજન કહે છે. "
કહેવાય છે કે સાડા ત્રણસો વર્ષ પૂર્વે થઈ ગયેલ મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે કાશીના કોઈ વિદ્વાન સાથે પ્રવર્ગનો એક પણ વ્યંજન અને વનો ઉપયોગ કર્યા સિવાય કલાકો સુધી શાસ્ત્રાર્થ કરેલ. અને અંક્ય વ્યંજનનો ઉપયોગ થયો નથી એની ખાત્રી માટે ઉપરના એક જ હોઠને લાલ રંગના હરતાલ વડે રંગી દેવામાં આવેલ. જો પ્રવર્ગના વ્યંજનનો બોલવામાં પ્રયોગ થાય તો ઉપરના હોઠનો રંગ નીચેના હોઠને લાગી જાય. પરંતુ ઉપાધ્યાયજી મહારાજે આ આકરી શરતનું બરાબર પાલન કરેલ.
ઉપર બતાવ્યું તે પ્રમાણે ૨, ૩. ૨, ન, શ, ષ, સ, દૃના પણ ચોક્કસ ઉચ્ચારસ્થાનો બતાવેલ છે. ને મહાપ્રાણ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તેનો ઉચ્ચાર નાભિ અને છાતીમાંથી કરવો પડે છે. દેવનાગરી લિપિમાં છેલ્લે ક્ષ અને જ્ઞ આપવામાં આવે છે પરંતુ આ બંને અક્ષરો સ્વતંત્ર અક્ષરો નથી પણ બબ્બે વ્યંજનોના સંયોજનથી નિષ્પન્ન થયેલ છે. અહીં એ યાદ રાખવાનું છે કે આધુનિક વિજ્ઞાને હજુ હમણાં જ ઈ. સ. 1867માં જ ધ્વનિશાસ્ત્ર(acoustics)ની શોધ કરી એ પૂર્વે હજારો વર્ષોથી આ વર્ણમાલા તથા તેનું વિશ્લેષણ પ્રાચીન ભારતીય સાહિત્યમાં થતું આવ્યું છે અને સંસ્કૃત વ્યાકરણનો અભ્યાસ કરનારા સૌ તેનો અભ્યાસ કરતા હતા અને આજે પણ કરે છે. જ્યારે પશ્ચિમમાં તે સમયે કોઈ પણ પ્રકારના વિજ્ઞાનનો જન્મ પણ થયો નહોતો. ઈ. સ.ની સત્તરમી સદીમાં થઈ ગયેલી અર્નસ્ટ ગ્લેન્ડી (Ernst Chlandi) નામના જર્મન વિજ્ઞાની અને નિષ્ણાત સંગીતકારને ધ્વનિશાસ્ત્ર(acoustics)નો પિતા માનવામાં આવે છે.' દેવનાગરી લિપિ કે જેમાં પ્રાચીન કાળથી સંસ્કૃત ભાષા દ્વારા આપણા વિચારો
83
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
