Jain Dharma Vigyanni Kasotie Ke Vigyana Jain Dharmni Kasotie

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 77

ls
ઈન્દ્રિય અને ઈન્દ્રિયજ્ઞાન : આધુનિક વિજ્ઞાન અને જૈનદર્શનની દૃષ્ટિએ
જૈનદર્શન સંપૂર્ણપણે વૈજ્ઞાનિક છે એવું આધુનિક વિજ્ઞાનનાં સંશોધનો દર્શાવે છે. જેનદર્શનનાં સિદ્ધાંતોની પ્રરૂપણા સર્વજ્ઞ તીર્થંકર પરમાત્માએ કરી છે. જૈનદર્શનની માન્યતા પ્રમાણે આ બ્રહ્માંડ-લોક કાળથી અનાદિ અનંત છે તેથી તેના સિદ્ધાંતોની પ્રરૂપણા કરનાર તીર્થકરો પણ અનંતા થયા છે અને ભવિષ્યમાં અનંતા તીર્થકરો થશે. બધા જ તીર્થકરો એક સરખા જ સિદ્ધાંતોની પ્રરૂપણા કરે છે.
આ તીર્થંકર પરમાત્માની સૌથી મોટી વિશેષતા એ છે કે પ્રવજ્યા ગ્રહણ કર્યા પછી તેઓ તેમના સાધના કાળમાં સંપૂર્ણ માન રાખે છે. સાધના પૂર્ણ થયા બાદ કેવલજ્ઞાન સ્વરૂપ ઉત્કૃષ્ટ આત્મપ્રત્યક્ષ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી જ તેઓ વાણીનો પ્રવાહ શરૂ કરે છે અર્થાતુ ઉપદેશ આપે છે.
તેઓએ શરીરધારી સંસારી જીવોના ઈન્દ્રિયના આધારે પાંચ પ્રકાર બતાવ્યા છે. | ઈન્દ્રિય પાંચ છે. 1. સ્પર્શનેન્દ્રિય | ત્વચા, 2. રસનેન્દ્રિય / જીભ, 3. ધ્રાણેન્દ્રિય | નાક, 4. ચક્ષુરિન્દ્રિય ( આંખ, 5. શ્રવણેન્દ્રિય / કાન.'
એકેન્દ્રિય જીવોને ફક્ત એક જ ઈન્દ્રિય - સ્પર્શનેન્દ્રિય હોય છે. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ એકેન્દ્રિય જીવો છે. બેઈન્દ્રિય જીવોને ફક્ત બે | ઈન્દ્રિય- સ્પર્શનેન્દ્રિય તથા રસનેન્દ્રિય હોય છે. શંખ, કોડા, જળ, કરમિયા, પોરા, અળસિયા વગેરે બેઈન્દ્રિય જીવો છે. તે ઈન્દ્રિય જીવોને સ્પર્શનેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય અને ધ્રાણેન્દ્રિય હોય છે. માંકડ, જૂ, કીડી, ઉધઇ, મંકોડા, ઈયળ, ઘીમેલ, ધનેરા વગેરે ઈન્દ્રિય જીવો છે. ચઉરિદ્રિય જીવોને ઉપરની ત્રણ ઇન્દ્રિય તથા ચોથી ચક્ષુરિન્દ્રિય હોય છે. વીંછી, ભમરા, તીડ, મચ્છર, વગેરે ચઉરિન્દ્રિય જીવો છે. પંચેન્દ્રિય જીવોમાં શ્રવણેન્દ્રિય | કાન પણ હોય છે. ગાય, ઘોડા, હાથી, સિંહ, વાઘ, વગેરે પશુઓ, માછલી, મગર વગેરે જળચર જીવો, દેડકા જેવા ઉભયચર જીવો, પોપટ, મેના, કોયલ, કાગડા, ચકલી વગેરે પક્ષીઓ, સર્પ, ઘો, વગેરે સરીસૃપો / ઉર:પરિસર્પ, નોળિયા, ગરોળી વગેરે ભુજ:પરિસર્પ, દેવ, મનુષ્ય તથા નરકના જીવો પંચેન્દ્રિય છે.'
હમણાં ગુજરાત સમાચારની તા. 5 માર્ચ 2003, બુધવારની 'શતદલ' પૂર્તિમાં ડિસ્કવરી કોલમમાં ડૉ. વિહારી છાયાનો માઇક મેં' નામના એક દેખતા છતાં અંધ વ્યક્તિના અનુભવનું વિશ્લેષણ કરતો લેખ વાંચવામાં આવ્યો. તેનો સારાંશ આ પ્રમાણે છે.
માઇક મે ત્રણ વર્ષનો હતો ત્યારે ખાણિયા માટે જે ફાનસ વપરાય છે, જેની
76