Jain Dharma Vigyanni Kasotie Ke Vigyana Jain Dharmni Kasotie

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 65

નથી. દા. ત. મગફળી, મગફળીની ઉપરની છાલ તાંતણાવાળી હોય છે. તેનું પ્રત્યેક અંગ નવો છોડ પેદા કરી શકતું નથી. તેમાં અનંતકાયનાં કઈ જ લક્ષણો છે નહિ. તે જ રીતે બધી જ વનસ્પતિનાં જમીન બહારના ભાગો થડ, ફળ, ફૂલ, પાંદડાં, પ્રત્યેક વનસ્પતિકાય હોતાં નથી. ક્યારેક તે પણ અનંતકાય હોય છે, એટલે તે જમીન બહાર થતાં હોવા છતાં અભક્ષ્ય જ છે.
ડૉ. નંદલાલ જૈન આચારાંગ સૂત્રનાં બીજા શ્રુતસ્કંધમાં લસણ આદિનો પાઠ આવે છે, તેનું શું સમાધાન ?
મુનિ નંદીઘોષવિજય એ પાઠ મેં પણ વાંચ્યો છે. તેમાં અને શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રમાં સાધુન ગોચરીમાં શું ખપે ? કેવું કહ્યું ? એ અંગેનો સ્પષ્ટ નિર્દેશ કરેલ છે. તમાં સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે કે સાધુને પ્રાસુક આહાર-પાણી જ કહ્યું. અહીં પ્રાસુક"} શબ્દ ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. પ્રાસુક એટલે શું ?
ડૉ. નંદલાલ જેનઃ પ્રાસુક એટલે નિર્જીવ અને કોઈપણ વનસ્પતિ - અનાજ રંધાઈ જાય એટલે અગ્નિ દ્વારા તે નિર્જીવ બની જાય છે તો અનંતકાય - બટાકા, ડુંગળી, લસણ આદિ રંધાઈ જાય પછી કેમ ન ખવાય ?
મુનિ નંદીઘોષવિજય: પ્રાસુક એટલે નિર્જીવ તો ખરું જ પણ માત્ર એ આહારપાણી નિર્જીવ હોય એ પૂરતું નથી. એ નિર્દોષ પણ હોય એ જરૂરી છે.
ડૉ. નંદલાલ જેનઃ નિર્દોષ એટલે શું ?
મુનિ નંદીઘોષવિજય: પ્રાસુક એટલે આપણા ખોરાક માટે ખાસ નિર્જીવ કરેલ ન હોવું જોઈએ. બટાકા, ડુંગળી, લસણ વગેરે અનંતકાય રંધાયા પછી કે બટાકાની કાતરી સુકાયા પછી નિર્જીવ હોવાં છતાં નિર્દોષ નથી.
ડૉ. નંદલાલ જૈનઃ કઈ રીતે ?
મુનિ નંદીઘોષવિજયઃ આદુ સુકાઈ જાય પછી તેને સૂંઠ કહે છે. આદુ લીલું હોય ત્યારે અનંતકાય હોય છે, પણ એ સુકાઈ જાય પછી અનંતકાય રહેતું નથી. તે જ રીતે બટાકાની કાતરી વેફર પણ સુકાઈ જાય પછી અનંતકાય ગણાતી નથી. પરંતુ બંનેની સુકાવાની પ્રક્રિયા તદ્દન ભિન્ન ભિન્ન છે. આદુને તડકે સૂર્યપ્રકાશમાં રાખવામાં આવે તો તે સ્વયમેવ સુકાઈ જશે. જ્યારે આખા બટાકાને સૂર્યપ્રકાશમાં મૂકવામાં આવશે તો તે સુકાશે નહિ. પણ કોહવાઈ જશે, સડી જશે. ટૂંકમાં બટાકાને સુકવવો હોય તો તેના છરીથી ટૂકડા કરવા અનિવાર્ય છે અને કોઈપણ વનસ્પતિને નિર્જીવ કરવાની મુખ્ય બે પદ્ધતિ છે. 1. અગ્નિથી રાંધવાની અને 2. છરીથી સમારવાની. એટલે બટાકાના અનંત અનંત જીવોની આપણા ખોરાક માટે જ હિંસા કરવી , છરીથી સમારવા કે અગ્નિથી રાંધવા જરૂરી હોવાથી, તે નિર્જીવ હોવા છતાં નિર્દોષ નથી માટે જ તેનો ખોરાકમાં ઉપયોગ કરી શકાય નહિ.
64