Jain Dharma Vigyanni Kasotie Ke Vigyana Jain Dharmni Kasotie

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 68

છે, જ્યારે બટાકા વગેરેની કાતરી અનાચી છે, માટે તેનો ઉપયોગ થઈ શકે નહિ.
ડૉ. નંદલાલ જૈનઃ કંદમૂળ સિવાયની વનસ્પતિમાં કીડા, ઈયળ વગેરે જોવા મળે છે, જ્યારે કંદમૂળને કાપતાં તે એકદમ સાફ ચોખા જોવા મળે છે.
મુનિ નંદીઘોષવિજય: શાસ્ત્રકારોએ અનંતકાયની આ જ ઓળખાણ આપી છે.) અનંતકાયના ટૂકડા કરતાં, તેના વ્યવસ્થિત સપ્રમાણ ટૂકડા થાય છે. તેમાં તાંતણા રેષા અને ગાંઠ વગેરે હોતાં નથી. આમ છતાં તેમાં સૂક્ષ્મ જીવાણુ કીટાણુ તો હોવાના જે.
ડૉ. નંદલાલ જૈન: બટાકાનું નામ આપણા પ્રાચીન શાસ્ત્રોમાં મળી શકતું નથી કારણ કે બટાકા ભારતની પેદાશ નથી. સર વૉલ્વર રવાલ ઈ. સ. 1586માં તેને દક્ષિણ અમેરિકા(બ્રાઝિલ)થી વિલાયત લાવ્યા. ત્યારપછી ઈ. સ. 1615 આસપાસ બટાકા ભારતમાં આવ્યા, માટે બટાકા અનંતકાય છે એવું કથન કેવલી સર્વજ્ઞનું નથી, પરંતુ કોઈક છબસ્થ છોડેલ ગપ્યું જ છે.
મુનિ નંદીઘોષવિજયઃ ના, આ વાત બરાબર નથી. શાસ્ત્રોમાં બધા જ પ્રકારનાં અનંતકાયનાં નામનો ઉલ્લેખ સંભવિત નથી. પરંતુ અનંતકાયનાં લક્ષણો જ શાસ્ત્રમાં આવે છે. એ લક્ષણોના આધારે આપણા પ્રાચીન આચાર્યોએ બટાકા વગેરેને અનંતકાય બતાવ્યા છે. સફરજન વગેરે પણ ભારતની ઉપજ નથી અને શાસ્ત્રમાં ક્યાંય તેનો ઉલ્લેખ આવતો નથી, આમ છતાં આપણા પ્રાચીન/અર્વાચીન કોઈપણ આચાર્યે તેનો નિષેધ કર્યો નથી.
ડૉ. નંદલાલ જૈનઃ આપની સાથેની આ વાતચીતથી ઘણા વર્ષોથી મારા મનમાં બટાકા વગેરે અંગે જે પ્રશ્નો હતા તેનું સુંદર સમાધાન થયું છે.
બહુબીજ અંગે પણ લોકો વારંવાર પ્રશ્ન પૂછે છે. તે અંગે ઈસરોના વિજ્ઞાની ડૉ. રજનીભાઈ દોશી સાથે નીચે પ્રમાણે વાતચીત થઈ હતી.
ડૉ. રજનીભાઈ દોશીઃ રીંગણ, અંજીર, જમરૂખ વગેરેમાં બહુબીજ છે માટે તે અભક્ષ્ય છે, તો કાકડી, ભીંડાં વગેરે બહુબીજ નથી ?
મુનિ નંદીઘોષવિજય: ધર્મસંગ્રહ' નામના ગ્રંથમાં જણાવ્યા પ્રમાણે બહુબીજા વનસ્પતિનાં બીજની ઉપર સુક્ષ્મ પારદર્શક પડ હોતું નથી. જ્યારે કાકડી વગેરેના બીજની ઉપર સૂક્ષ્મ પારદર્શક પડ હોય છે માટે તે બહુબીજ કહેવાતાં નથી. બીજું બીજનાં પ્રકાર ઉપર પણ તેનો આધાર રહે છે. જે વનસ્પતિનાં બીજ રસોઈ દરમ્યાન નિર્જીવ થઈ જતાં હોય તે વનસ્પતિ ભક્ષ્ય બને છે જ્યારે જે વનસ્પતિનાં બીજ રસોઈ દરમ્યાન નિર્જીવ થતાં નથી માટે તેવી વનસ્પતિ અભક્ષ્ય બને છે. દા. ત. જમરૂખ વગેરે, જ્યારે અંજીર વગેરે તો કાચાં જ ખવાય છે. આથી તે અભક્ષ્ય બને છે. તે
67