Jain Dharma Vigyanni Kasotie Ke Vigyana Jain Dharmni Kasotie

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 61

કેટલાક લોકો એવી શંકા કરે છે કે કુંડામાં એકત્રિત કરેલ વરસાદનું મીઠું પાણી, ફવાઓનું ખારું પાણી, નગરપાલિકા/ગ્રામપંચાયત આદિ દ્વારા આપવામાં આવતું ક્લોરિનયુક્ત પાણી, શુદ્ધ કરેલ ગંગાજળ, ખનિજ જળ, ગંધયુક્ત કુંડોનું ગરમ પાણી વગેરે દરેક પ્રકારના પાણીને અચિત્ત કરવા માટે શું એક જ ચીજ રાખ અથવા ચુનો છે? તેઓ માને છે કે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના પાણી માટે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની ચીજ હોવી જોઈએ પરંતુ આ તેનો ભ્રમ છે.
શાસ્ત્રમાં સચિત્ત પૃથ્વી, પાણી વગેરેને અચિત્ત બનાવવાની બે પ્રકારની પ્રક્રિયા બતાવી છે. જ્યારે એક પ્રકારની સચિત્ત માટી બીજા પ્રકારની ચિત્ત માટીના સંપર્કમાં આવે ત્યારે બંને પ્રકારની માટી અચિત્ત થઈ જાય છે. બંને પ્રકારની માટી એક બીજા માટે સ્વકાયશસ્ત્ર બને છે અને જ્યારે માટીમાં પાણી નાખવામાં આવે છે ત્યારે તે માટી અને પાણી બંને પરસ્પર પરકાયશસ્ત્ર બની એક બીજાને અચિત્ત બનાવે છે. અહીં રાખ વનસ્પતિકાય અથવા પૃથ્વીકાયનો વિકાર છે, જ્યારે ચુનો પૃથ્વીકાય છે માટે કોઈપણ પ્રકારના પાણીને રાખ અથવા ચુનાથી અચિત્ત બનાવી શકાય છે.
જૈનધર્મના સુસ્થાપિત નિયમોમાંથી એક નિયમ એવો છે કે શક્ય હોય તો પ્રત્યેક વ્યક્તિએ ઊકાળેલું જ પાણી પીવું જોઈએ અને તેમાંય જે ગૃહસ્થ તપશ્ચર્યા કરતા હોય તેમના માટે તથા જૈન સાધુ-સાધ્વી માટે આ નિયમમાં કોઈ વિકલ્પ/અપવાદ નથી. જૈન જીવવિજ્ઞાન પ્રમાણે પાણી સ્વયં સજીવ છે.
અત્યારે કોઈ પણ જૈનદર્શનના નિષ્ણાત/પંડિત/તત્ત્વજ્ઞ અથવા સામાન્ય વિજ્ઞાનવિઘ્ને પૂછવામાં આવે કે જૈનધર્મમાં પાણી ઊકાળીને જ શા માટે પીવાનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે? તો સૌ એકી અવાજે કહી દે કે કાચું "પાણી સ્વયં સજીવ છે અને તેમાં ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના અસંખ્ય જીવાણુઓ રહેલા છે. જેનાથી શરીરમાં ઘણી જાતના રોગાં થવાનો સંભવ છે. સચિત્ત પાણીમાં એ બધા જીવોની ઉત્પત્તિ નિરંતર ચાલુ જ રહે છે, જે પાણી ઊકાળ્યા પછી બંધ થઈ જાય છે, માટે પાણી ઊકાળીને પીવું જોઈએ." અહીં એવા પ્રશ્ન પૂછવામાં આવે છે કે જૈનદર્શન અનુસાર કોઈપણ પ્રાણી અથવા વ્યક્તિને વંશવૃદ્ધિ કરવા માટે કે વંશવૃદ્ધિ બંધ કરવા માટે પ્રેરણા કરવી ઊચિત નથી કારણ કે તેમાં પણ સંપૂર્ણપણે અનેક દોષોની સંભાવના છે. આપણે તો કૈવલ દ્રષ્ટા બનીને નિરપેક્ષપણે ઔદાસીન્યભાવે બધું જોવું જોઈએ. તો પછી કોઈ પણ જીવની વંશવૃદ્ધિ રોકવાનો આપણને શું અધિકાર છે? આ પ્રશ્નનો જવાબ આપવા આપણા સૌ માટે મુશ્કેલ છે. અર્થાત્ પાણી ઊકાળવું તે પણ આપણા માટે તો હિંસક પ્રવૃત્તિ જ છે. પછી ભલે ને તે આપણા માટે ઊકાળીએ કે બીજા માટે ઊકાળીએ.
60