Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

અંક ૮ મ ]
આત્માં દેહવ્યાપી શા માટે ?
૧૮૩
ફેલાય છે, તે કર્મના પુદગલે આત્માથી ક્ટા પડી જાય છે ત્યારે આત્મા પાછો શરીરમાં સમાઈ જાય છે. આ સંકોચ-વિકોચ કર્મના સંસર્ગને લઈને થાય છે માટે એમ સમજાય છે કે તે આત્માનો સ્વભાવ નહિં પણ વિભાવ છે, નહિં તો અકર્મક દશામાં પણ આત્મામાં સંકોચ-વિકેચ થવા જોઈએ. પણ સર્વ કર્મ ક્ષય થઇ ગયા પછી જ્યારે આત્મા ઊર્વ ગતિથી લેકના છેડે સ્થિર થઈ જાય છે, પછી તેમાં ગમનાદિ કઈ પણ પ્રકારની ક્રિયા જણાતી નથી અને જેટલા આકાશપ્રદેશમાં આત્મપ્રદેશ વ્યાસ થઈ રહ્યા છે, અનંતા કાળ સુધી તેટલામાં જ સ્થિર પણ રહે છે.
શરીર છેદાઈને તેનું અવયવ અલગ પડેલું હોય છે ત્યારે તે અવયવમાં આત્મપ્રદેશ રહેલા હોવાથી કાંપે છે, તે વખતે શરીર અને કપાયેલા અવયવની વચમાં ભાંગેલી કમળનાળના બે કટકાના વચમાં રહેલા ઝીણું તાંતણુઓની જેમ આત્મપ્રદેશ ફેલાઇને રહેલા હોય છે, ત્યાં પણ કર્મણ શરીરને તે સંયોગ હોય જ છે. જયારે અવયવમાં રહેલા આત્મપ્રદેશો સંકોચાઈને પાછા શરીરમાં દાખલ થઈ જાય છે ત્યારે કપાયેલું અવયવ કાંપતુ બંધ થાય છે. જયારે આત્માન કાર્ય શરીરથી વિયોગ થાય છે અર્થાત મૃત્યુ થાય છે ત્યારે આમાં બહુ જ સુમપણે સંકેચાઈને કારણશરીરધારા નવીન કાર્ય શરીર બનાવવાના પ્રદેશમાં એક સમયમાં અથવા તો ત્રણ–ચાર સમયમાં પ્રાપ્ત થઈને ઔદારિકદિ શરીર બનાવવાની સામગ્રી કામણ શરીર દ્વારા ગ્રહણ કરે છે અને તે સ્થળના યોગ્ય જેટલા પ્રમાણમાં તથા જેવી સ્થિતિવાળું શરીર જોઈએ તેટલા પ્રમાણુવાળું તેવું તૈયાર કરે છે અને બે ઘડીમાં પોતાને રહેવા લાયક શરીર બનાવી લે છે. શરીરનો પ્રારંભ અને સંપૂર્ણ સ્પષ્ટ અવયવોની સમાપ્તિમાં ઘણું અંતર રહે છે. અને તે અનેક પ્રકારનાં શરીર હોવાથી સમાપ્તિના કાળની તારતમ્યતા રહે છે, અંતમુહૂર્તથી માંડીને નવ મહિના અને કદાચ એથીય વધારે સંપૂર્ણ અવયવી શરીર બનાવતાં લાગે છે. જેમ જેમ શરીરના અવય નિકળીને વધતા જાય છે તેમ તેમ આત્મા શરીરમાં ફેલાતો જાય છે અને સંપૂર્ણ અવયવી શરીરમાં સંપૂર્ણ આત્મપ્રદેશ વ્યાપી જાય છે. પછીથી તે જ શરીરમાં આત્માના બુદ્ધિઈચ્છા-બ–પ્રયત્ન આદિ કાર્યો જણાય છે કે જે શરીર વગરના બીજા કોઈ પણ સ્થળે જણાતાં નથી જેથી આમાનું અસ્તિત્વ દેહમાં જ પ્રતીત થાય છે.
આ પ્રમાણે આત્માના ગુણે શરીરમાં જ જણવાથી ગુણ–આત્મા પણ દેહવ્યાપી હોવા છતાં કેટલાક અદષ્ટ-પ્રારબ્ધને આત્માને વિશેષ ગુણ માનીને તેને દેહથી ભિન્ન દેશાંતરમાં પણ રહેવાની સિદ્ધિ કરતાં કે-“અદષ્ટ આત્માનો વિશેષ ગુણ છે અને તે સર્વવ્યાપી હેઈને ઉત્પન્ન થવાવાળી ભેગવિભાગની વસ્તુનું નિમિત્ત બને છે. જે એમ ન હોય તો હિંદુસ્તાનમાં રહેવાવાળા માણસોના ભોગવિભાગની વસ્તુઓ જેવી કે–વસ્ત્ર-પાત્રસ્વર્ણ-રજત-મોટર-ઝવેરાત આદિ વસ્તુઓ સ્વદેશમાં તથા યુરોપ આદિ પરદેશમાં તૈયાર થાય છે કે જેમાં માણસનું પ્રારબ્ધ નિમિત્ત બને છે તે ન બનવી જોઇયે, પણ બને છે માટે આત્માને અદષ્ટ ગુણ સર્વવ્યાપી હોવાથી ગુણી આત્મા પણ સર્વવ્યાપી છે; કારણ કે ગુણીને છોડીને ગુણ રહી શકતો જ નથી. ” પણ આવી રીતે અદષ્ટ સર્વવ્યાપી