Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 8

૧૮૨
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ જ્યેષ્ઠ
ઝાડ કાય કહેવાય છે તેમ આ પાંચ પ્રકારનાં શરીરમાંથી તૈજસ અને કાણુ અને કારણશરીર છે અને બાકીનાં આદારિક, વૈક્રિય અને આહારક કાર્ય શરીર છે. કારણશરીર સર્વથા નષ્ટ થયા પછી કાર્ય શરીર બની શકતું નથી. વડનું ખીજ નષ્ટ થયા પછી વડ બની શકતા નથી તેમ કાણુશરીર નષ્ટ થયા પછી દારિકાદિ શરીર બની શકતાં નથી. આત્માની સાથે કામ ણુશરીરનેા અનાદિકાળથી જ સબંધ છે માટે કારણુશરીરરૂપ કર્માંની સાથે આતપ્રાત થઈને રહેલા આત્મા ઔદારિકાદિ કાર્ય શરીરમાં રહી શકે છે, કારણ કે કાય શરીર આત્માએ રેશમના કીડાની જેમ કારણશરીરદ્વારા બનાવેલુ છે. અર્થાત્ જેમ રેશમના કીડા ઝાડનાં પાંદડાં ખાઇને પેતે કાશેટા બનાવીને તેમાં રહે છે તેમ જીવ કમદ્વારા ઓંદારિકાદિ પુદ્ગલેા ગ્રહણ કરીને તેનું શરીર બનાવીને તેમાં રહે છે. ઔદારિકાદિ કાર્યશરીર જેટલા પ્રમાણુમાં નાનાંમેટાં હોય છે, જીવ પણુ વિકાચ સ્વભાવથી તેટલા જ પ્રમાણમાં ફેલાઇને રહે છે પણ શરીરની બહાર નિરતર માટે રહી શકતા નથી.
જ્યાં સુધી આત્માની સાથે કર્મના સંબંધ છે ત્યાં સુધી તે આત્માને કાર્ય શરીરની અત્યંત આવશ્યક્તા રહે છે. સમુદ્ધાતામાં તથા શરીરના અવયા છેદાઈને શરીરથી જુદા પડવામાં કાર્ય શરીરની બહાર પણુ આત્મપ્રદેશે ફેલાય છે. અર્થાત્ ક્રોધ આવે છે ત્યારે શરીરપ્રમાણુ આત્મપ્રદેશે। શરીરની બહાર નીકળે છે; ઈલિકામણુ વખતે શરીરમાં રહેલા આત્મા ઉત્પત્તિના સ્થળ સુધી આત્મપ્રદેશે। બહાર કાઢીને લંબાવે છે; તથા કેવલી આઠ સમયના સમુદ્ધાતમાં ચેાથા સમયે આત્મપ્રદેશાથી આખા ય લેાક (વિશ્વ ) પૂરી દે છે કે જે સમયે આત્મા વિશ્વવ્યાપી બને છે. આવાં કારણેાને લઇને આત્મા કાર્ય શરીરથી બહાર પણ રહી શકે છે; પર ંતુ સર્વથા શરીર રહિત તેા રહી શકતા જ તથી કારણ કે કાણુકારણુશરીર તે આત્માની સાથે જ રહેવાનુ તેમજ આશ્રયભૂત કાર્ય શરીરના પણ સંયાગ રહેવાતા જ. પૂર્વોક્ત સમુદ્લાત આશ્રયભૂત કાર્ય શરીર વગર થઈ શકતા જ નથી કારણ કે કાર્ય શરીરની બહાર ઉભરાઈને ફેલાયેલા આત્મપ્રદેશે। મૂળ આધારભૂત કાર્ય શરીરમાં જ સમાઇ જાય છે. મૂળ શરીરમાંથી બહાર નીકળીને ફેલાવું તથા પાછું મૂળ શરીરમાં સમાઇ જવું થાય છે અથવા તે નાનાંમેટાં શરીરના પ્રમાણમાં આત્મા ફેલાય છે, તે આત્મામાં રહેલી સકાચ–વિકાચરૂપ શક્તિનું પરિણામ છે. અને તેનું વ્યંજક કદ્રવ્યના સસ' છે. તે કમ સવ્થા આત્માથી છૂટું પડી ગયા પછી આત્મામાં સકાચ-વિકાચ થતા નથી. જેમકે-પાંચ શેર પાણી મણુ પાણી સમાય તેવા વાસણુમાં નાંખીને ગરમ કરવા ચુલ્હા ઉપર મૂકયું હૈાય અને તેને સળગતા ચુલ્હા ઉપર ત્રણા વખત સુધી રાખી મૂકવામાં આવે તે અત્યંત ઉકળી જવાથી ઉભરાઈને વાસણની બહાર નીકળવા માંડે છે; કારણ કે પાણીમાં અગ્નિના પુદ્ગલા આતપ્રેત થવાથી પાણી વિકાચ ભાવને લજ઼ને ફેલાય છે, પાણીનું વાસણું ચુલ્હા ઉપરથી ઉતારી લેવામાં આવે અથવા તા ચુહ્લામાંથી દેવતા કાઢી નાંખવામાં આવે તે પાણીમાંથી અગ્નિના પુદ્દગલા નીકળી જવાથી ઉભરા વાસણમાં સમાઇ જાય છે અને પાણી વાસણના એક ખૂણામાં રહી જાય છે. તેવી જ રીતે સમુદ્ધાત વખતે અમુક પ્રકારના ક્રમ પુદ્ગલાના ઉદય થવાથી આત્મપ્રદેશો શરીરમાંથી નીકળીને બહાર
.