Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533745/1

Page #1

मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
શાહ ધનજીભાઈ પ્રેમચંદ,
ચાહક સ મેવો, પીપરમેંટ તા
વ, વણ કે ૫૦ કાન 8
કાગવા
BUIL
परमनिधान
श्री जैनधर्म प्रभाश्क सभा,
પુસ્તક ૬૩ મું
અંક ૮ મે
જ્યેષ્ઠ
ઇ. સ. ૧૯૪૭
૨૧ મે
વીર સં. ૨૪૭૩
છે
વિક્રમ સં. ૨૦૦૩ પ્રગટકત્તશ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
नपाएर

Page #2

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
બહારગામ માટે બાર અંક ને પોસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧-૧૨-૦
પુસ્તક ૬૩ મું
અંક ૮ માં
પર સં. ૨૪૭૩ વિ. સં. ૨૦૦૩
अनुक्रमणिका
કo
૧. શ્રી તારંગા તીર્થાધિરાજ સ્તવન .. (મુનિરાજશ્રી વિનયવિજયજી) ૧૭૭ ૨. વૈરાગ્ય–બધ ... .. .. (મગનલાલ મોતીચંદ શાહ) ૧૭૮ ૩. રતાને મેં ગુણ ન માનો ... ... ( રાજમલ ભંડારી) ૧૭૯ ૪. ચેતશો ક્યારે? . . .( અમરચંદ માવજી શાહ ) ૧૮૦ ૫. શ્રી સંભવનાથ જિન સ્તવન - (મુનિશ્રી જયાનંદવિજયજી) ૧૮૦ ૬. આત્મા દેહવ્યાપી શા માટે? (આ. શ્રી વિજયકફૂરસૂરિજી મહારાજ ) ૧૮૧ ૭. ધર્માધર્મવ્યવસ્થા . ... (મુનિરાજશ્રી ધુરંધરવિજયજી ) ૧૮૪ ૮. સાંજ .... ... ... .. (રાજમલ ભંડારી) ૧૮૬ ૯. વ્યવહારકૌશલ્ય : ૪ (૨૬૧-૨૬૪) ... ... (મૌક્તિક) ૧૮૭ ૧૦. અધ્યાત્મ શ્રીપાલ ચરિત્ર : ૬ ... ... ... (ચોકસી) ૧૯૧ ૧૧. ઉપદેશક દુહા .... ... ... ... ... ... ... ૧૯૩ ૧૨. દુમારા સાહિત્ય ... ... ... (અગરચંદજી નાહટા ) ૧૯૪૫ ૧૩. સાત નયની દષ્ટાંતરૂપે ઘટના ... (મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી), ૧૯૮ ૧૪. યેગાવંચક, ક્રિયાવંચક ને ફલાવંચક: ૨
(ડે. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M. B. B. S.) ૨૦૧ ૧૫. અપીલ.
- તા. ૫. ૩ નવા સભાસદા ૧. ધુપેલીયા જયતીલાલ મણિલાલ લાઈમેમ્બર સાન્તાક્રુઝ ૨. શાહ જેચંદ ભવાન
વાર્ષિક મેમ્બર વરલ પ્રવચન–શ્રીયુત મોતીચંદભાઈ ગિરધરલાલ કાપડિયા, સેલિસિટર અત્રે આવતાં, તેમને લાભ લેવા અત્રેની શ્રી વિજયધર્મ પ્રકાશક સભાએ વૈશાખ વદિ ૨ ને બુધવારના રોજ રાત્રિના આપણું સભાના વિશાળ હેલમાં “જૈન સમાજ અને ભાવનગર ” એ વિષય પર જાહેર પ્રવચન ચેર્યું હતું જે સમયે શ્રીયુત મોતીચંદભાઈએ પોતાની લાક્ષણિક અને સુંદર ઢબથી વિષયની સુંદર છણાવટ કરી હતી.

Page #3

કn જેલવમે પ્રકાશbe
PIL
., P
ul
.
' હાઈ પુસ્તક ૬૩ મું. તે અંક ૮ મા ન
O &L -: જયેષ્ઠ :
-- S>i . $ વીર સં. ૨૪૭૩ . વિ. સં. ૨૦૦૩
શ્રી તારંગા તીર્થાધિરાજ સ્તવન (મકે મણ ખબડદાર માંની લાડીજી હોશિયાર-એ રાગ). તમે છો અજિતનાથ મહારાજ; વિનતિ સુણે મારી આજ. (ટેક વિનતિ મારી ઊરમાં ધારે, મહેર કરી મહારાજ; સેવક શરણે આવ્યા તુમારે, કરશે તેનાં કાજ–તમે છો. (૧ જિતશત્રુ પિતા કુળ જન્મી, તાર્યા લોક અનંત, મુજ પામર પ્રાણીને તારે, ભયભંજન ભગવંત-તમે છે. (૨ ગુણ ગણ્યા નહિ કેઈએ જાવે, ઈ% મૂકે માન; એવા પ્રભુને ભાવે ભજતાં, મટે ચેરાશી ખાણ–તમે છો. (૩ દ્વિતીય તીર્થકરકે, ધરો અહોનિશ ધ્યાન;
કપટરૂપી માયા છોડો, છોડે મમતા માન–તમે છો. (૪) પી. કંચન વરણ ને હસ્તિ લંછન, બિરાજે તારંગા ધામ; છે. સૂરિ વિજયવલ્લભ પસાથે, વિનય ધરે તુમ ધયાન–તમે છો. (૫)
મુનિરાજ શ્રી વિનયવિજયજી.

Page #4

------------- 2000000 000000000000000002 ------------------- --------
વૈરાગ્ય–મધ.
લક્ષ્મી જે દુ:ખ વ્યાપી અતિ, તૃણુ જળ ટીપાં સમી જિ ંદગી છે, સ્ત્રી સ્વાથે પૂર્ણ છે, સર્પ વિષ સરખી ઇચ્છા બધી કામની છે; કાયા કાચા ઘડા, ચૌવન ધન ચળ છે જે સ્વભાવે કરીને, આ જાણી સત સાધે, સહજ સ્થિર મને શુદ્ધ ભાવે રમીને ૧
રે! આત્મા તન પ્રાપ્ત દુ:ખ ખમતાં, ના ખેદ તું પામતા, આજે છે વશ દેહ તું પરવશે, જે ના ફરી જાણુતા; જે દુઃખા ખમતા જ માનવ ભવે, તે સાધ્યને આ દુ:ખાગતિ અન્યથી જ ખમતાં, લાલુા ન તે
શાભંતુ,
રાજતુ
તેા તરે. ૩
સચ્ચારિત્ર સુરમ્ય કાષ્ઠરચિત, શીલ ધ્વજે ગુોજ્ઞા ગુણુ દ્વારથી ઢ થતું સાધથી અજ્ઞાનાશ્રિત દેહ નાવ મળતાં, સંસાર માહાગરે; ભેદાયે ન કદાપિ સ્ત્રી સ્તન તટે, આધાતથી રે! રે! જીવ વિચાર શાંત હૃદયે, જન્મ્યા જે અતિ શુદ્ઘ દુ:ખ સ્થળમાં, કીધાં જ્યાં સ્તનપાન દુગ્ધ આવાં હું અતિ મૂઢ! કાર્ય કરતાં,
મધુરાં,
----------- ---------------
-ree૦૦
જાણુતા,
પામતા. ૨
૫
રે! છે આ નશ્વર તન છતાં, ચિત્ત સ્ત્રીમાં રહે છે, કાળે ઘેયુ` જીવન સહુનુ, વાયુ વેગે વહે છે; છે દુઃખા પ્રાપ્તિ ધન કરણે, યોવના એ ઘડીનાં, એ છે આશ્ચર્ય ! જન ભય સંસાર પામે જરી ના. ક્ષણિક સુખ પ્રત્યાગી, શાંતિ સૌખ્ય ધરા ને, ભવ વિરમણુ પામી, મુક્તિ માગે વહેા ને; વિષય વિષ વિરામી, જ્ઞાન સંગે રમા ને, અમિત ગતિ નિવાસેા, જે વડે મેળવા તે. ૬ ભવભાગ શરીરના, જીતવા ક શત્રુને; સદા વૈરાગ્યને સેવે, પંડિતા આત્મબુદ્ધિથી. ૭ દઢ વૈરાગ્ય ભાવના, જે ભાવે વૃદ્ધિ પામતી, કરા સેવન તેનું જ, મન વચન કાયથી. . મગનલાલ મેાતીચંદ શાહ—વઢવાણ કેમ્પ
( ૧૭૮ )
આવી જ ચેષ્ટા કરે, આસક્તિ તેમાં ધરે; તેનું જ મન કરે, વૈરાગ્ય કાં ના ધરે ? ૪
૦૧....
---
***** 1000 1000TOBUSOTSI

Page #5

**0000000000000000000
0 0000000000000000
सताने में न सुख मानो !
Mood
HDOOT
HY
सताते हैं जो औरोंको, सताये वह भी जाते हैं। दुःखाते दिल जो प्राणीका, वो हानिको उठाते हैं ॥१॥ सरासर सामने अनुभव, बताता है यही हमको। जुलम की म्याद टुंकी है, निकट वो मौत लाते हैं ॥२॥ निराला न्याय कुदरतका, नहीं अनभिज्ञ वो जाने। श्रद्धा बलवान है जीनकी, वही निश्चय बताते हैं ॥३॥ जीन्होंने धर्मको समझा, हुवे समदृष्टि वो जगमें। धर्म. ढोंगी नहीं जाते वो दान वही कहाते हैं॥४॥ दीवाने जगको वे करते, बड़े करतज्यकी बाते । लखो चारित्र जब उनका, करमको वो छीपाते हैं ॥५॥ छीपाये छीप नहीं सकते, करम बलवान है जगमें। करो गुपचुप मगर वह तो, प्रगट हो बाहर आते हैं ॥ ६ ॥ सतानेका बनाया ध्येय, जीसने अपने जीवनमें । जगतकी दृष्टि से वो जन, सदा धिक्कारे जाते हैं ॥ ७॥ हुइ है प्राप्त सत्ता जो, उसे सद्भाग्य ही समझो। क्रिया उपयोग अनुचित तो, वही फिटकारे जाते हैं ॥८॥ सत्ताधारी की सत्ता भी, न चलने दी है कुदरतने । बड़ा करके उस मानव को, वही नीचे गीराते हैं ॥९॥ इसी कारण सताना है, नहीं परको कभी अच्छा। सताने से सताये के, कटु फल भोगे जाते हैं ॥१०॥ हुवे कुछ पुन्य पोते तो, नहीं मालुम हो यहां पर । भविष्य में उसके बदले तो, चुकाये अवश्य जाते हैं ॥ ११ ॥ विनय है आत्म ! यह तुमसे, सताने में न सुख मानो। समझते आत्मवत् सबको, वही सज्जन कहाते हैं ॥ १२ ॥
राजमल भंडारी-आगर( मालवा) poooooomnpOOON ( १७६ ).pdMPOORNAPOOOOOOOO...

Page #6

-
E
ચેતેશે જ્યારે ? કર્યો વેપાર ભવ આખે, કમાયા હો ભલે લાખે; હવે સંતેષ કંઈ રાખી, તમે તો ચેતશે ક્યારે ? ૧ બનાવ્યા બંગલા વાડી, વસાવી મેટર ગાડી, બેઠે અરે ! કાળ મેં ફાડી, તમે તે ચેતશે કયારે? ૨ યુવાની જાય છે ચાલી, ભલે દેખાય તે ફાલી; જીવન તો થાય છે ખાલી, તમે તે ચેતશ કયારે ૧ ૩ વહ્યું, વેપારમાં જીવન, અને વ્યવહારમાં કવન રૂંધાશે પલકમાં પવન, તમે તો ચેતશ કયારે ? ૪ તમારાં સાધ્યની દષ્ટિ, તમે માની લીધી સૃષ્ટિ, ફેગટ કરી કમની વૃષ્ટિ, તમે તો ચેતશે કયારે ૫ તમારાં જીવનનું સાર્થક, ઐહિક સુખનાં થઈ સાધક વિતાવ્યું જીવન નિરર્થક, તમે તો ચેતો કયારે ? ૬ ન આવે કાંઈ પણ સાથે, બધાં જાય ખુલ્લા હાથ; મરણ ભય છે સદા માથે, તમે તો ચેતશે કયારે ? ૭ તમારાં સ્વરૂપને જાણી, કરી ધર્મ દાનથી લહાણી; શિયળ–તપ–ભાવ પિ છાણી, “અમર ધર્મ પામશો કયારે? ૮
અમરચંદ માવજી શાહ શ્રી સંભવનાથ જિનસ્તવન
( રક્ત ટપકતી સો સો ઝોળીને મળતે રાગ. ) સંભવ ભવના વ્યાધિ હરે, એના દશનથી દિલ ઠરે ત્રીજા જિનવર ત્રિકરણ ચગે એગી બની વિચરે, ત્રિવિધ કષ્ટને કાપી સ્થાપે શાસન તેજે ઝળકે; જેની સેવા સુન્દર ફલે ભવ્ય ભવસાયર નિસ્તરે, સંભવ ભવના વ્યાધિ રે કે એના દર્શનથી દિલ ઠરે. નામ સ્મરણથી મરણ ન આવે ફરી ફરી ભવના ન ફરે, ચેતન ચિઘન કે તન શાશ્વત સિદ્ધિ નિકેતન ધરે; તેના કર્મ કઠિન સવિ ટલે, અવિચલ શાંતિ આવી મળે. સંભવ એ સ્વામીના ગુણ ગણુ રટતી રસના રસ ના વિસરે, મધુરા મધુરા વચને વદતી સકલ વિશ્વ વશ કરે; એને જીભનો રસ ના ઝરે એ તે અફર સત્ય ઉચરે. સંભવ કાયા કર જોડીને વંદન કરે પાયમાં પડે, પ્રભુને પૂછ પાપ પ્રજાળ, તાપ સંતાપને હરે, માયા મમતા ફરે કરે કે કંચનવર્ણ એ મન હરે. સંભવત્ર ૪ . ત્રિવિધકરણ એ નિમેળ કરવા તરવા ભવજળ પરે, નેમિ સૂરીશ્વર વચને સમજી દર્શનસૂરિવર વરે, જયાનન્દ દુખથી કદી નવ ડરે કે સત્વર શિવસુખ સહેજે વરે. સં૦ ૫ !
મુનિશ્રી જયાનંદવિજયજી મ
-
- નામ
----

Page #7

આત્મા દેહવ્યાપી શામાટે ?
આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ.
જે પદાથ ને ગુણુ જે સ્થળે જણાય તે જ સ્થળે તે પદાર્થ હાઇ શકે છે, પણ ગુણ વગરના સ્થળે ગુણી રહી શકતા નથી. જેમકે જે સ્થળે મીઠાશ હોય ત્યાં જ સાકર પણુ રહેલી છે. પણુ મીઠાશ ભિન્ન દેશમાં હાય અને સાકર ભિન્ન દેશમાં હાય તે બની શકતુ નથી. એવી જ રીતે આત્માના ચૈતન્ય આદિ ગુણા શરીરમાં જ જાય છે માટે આત્મા પણ શરીરમાં ઉપરની ચામડી સુધી ફેલાઇને રહેલા છે; પણ આખા ય વિશ્વમાં ફેલાઇને રહેલે। નથી; કારણ કે આત્માના ચૈતન્ય આદિ ગુણ્ણા દેહને છોડીને જગતના કાષ્ટ પશુ સ્થળે દેખાતા નથી, પણુ દેહમાં જ અનુભવાય છે; માટે આત્મા દેહવ્યાપી છે. જો કે ફૂલની સુગધી નાકે અડાડ્યા વગર પણ ઘણું જ છેટે રહેલા ફૂલમાંથી આવે છે, અર્થાત્ જે સ્થળે ફૂલ ડાય છે તેનાથી ખીજે સ્થળે કે જ્યાં ફૂલ હોતું નથી ત્યાં ગંધગુણ રહે છે, તેથી કાં ગુણુ-ગુણીના સંબંધમાં બાધ આવતા નથી; કારણ કે ગધગુણુ જેમાં • રહેલા છે એવા ફૂલના આશ્રયમાં રહેવાવાળા પુદ્ગલેા પેાતાની મેળે અથવા તે। પવનની પ્રેરણાથી ફૂલમાંથી નીકળીને નાકે અડે છે જેથી માણસને સુગધી આવે છે, અને જ્યાં ગગુણ છે. ત્યાં ગુણીરૂપ પુદ્ગલેા અવશ્ય હાય જ છે. ગુણીને છેડીને એકલા ગુજુ રહી શકે જ નહિં અને એટલા માટે જ ગધગુણના આધારભૂત પુદ્ગલે। અને પુષ્પ અનેે ભિન્ન દ્રબ્યા હૈાવાથી તેમના સ ંયાગસંબંધ છે, કારણ કે દ્રવ્યોનેા પરસ્પર સચાગસંબંધ હાય છે અને દ્રવ્ય તથા ગુણુને સ્વરૂપસબધ હેાય છે. સયેાગસંબંધવાળાં દ્રવ્યા એકખીજાથી છૂટાં પડી શકે છે પણુ સ્વરૂપસંબંધવાળા ગુણ–ગુણી છૂટા પડી શકતા નથી તેમજ રહી પણ શકતા નથી. તેનેા અનુભવ આપણને પ્રત્યક્ષ થાય છે. કેવડા, ગુલાબ, મેાગરા વગેરેનું અત્તર કાઢવામાં આવે તેમાં કેવડા આદિની સુગંધ હોય છે પણુ પુષ્પ હેાતું નથી. અત્તર કાઢયા પછી વડા આદિ પુષ્પા નિધ બનેલાં જણાય છે અને તેમાં રહેલી ગધ અત્તરમાં આવે છે. તે સ્પષ્ટ બતાવી આપે છે કે કેવડા આદિમાં રહેલ ગધનાં પુદ્ગલા પ્રયાગાદ્વારા તેમાંથી નીકળીને તેલદ્રવ્યની સાથે સયાગસંબંધથી ભળી ગયેલાં હેાય છે. પણ મીઠાશ હાય અને સાકરના કણ ન હેાય એમ બની શકતું નથી તેમ ગંધ હૈાય અને ગંધનું ગુણી પુદ્દગલ ન હોય તે બનવું અસંભવિત છે.
સંસારમાં માનવીમાત્રને સુખ-દુઃખ-મુદ્ધિ-ઇચ્છા-દ્વેષ-પ્રયત્ન આદિ શરીરમાં જણાવાથી આત્મા પ્રત્યક્ષ પશુ ત્યાં જ થાય છે. અત્યાર સુધીમાં કાઇ પણ અ૫ન-નિરતિશયી જ્ઞાનવાળા જીવને જેમ જીવ વગરનાં વિવિધ પ્રકારનાં શરીરે જણાય છે તેમ દેહ વગરના આત્મા કત્યાં ય પણુ જણાયા નથી, માટે યુદ્ધિપૂર્વક વિચાર કરીએ તેા આત્મા દેહમાં ઉપરની ચામડી સુધી ફેલાયેલા જણાય છે. તે સિવાય તે કાં ય પણુ આત્માનું ચિહ્ન સરખું ય જણાતુ નથી. શરીર પાંચ પ્રકારનાં છેઃ દારિક-વૈક્રિય-આહારક તેજસ અને કાર્માણુ. જેમ વડના ઝાડનું બીજ કે જેમાં આખાય વડ હેાય છે તે કારણુ અને વતુ'
+ ( ૧૮૧ )

Page #8

૧૮૨
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ જ્યેષ્ઠ
ઝાડ કાય કહેવાય છે તેમ આ પાંચ પ્રકારનાં શરીરમાંથી તૈજસ અને કાણુ અને કારણશરીર છે અને બાકીનાં આદારિક, વૈક્રિય અને આહારક કાર્ય શરીર છે. કારણશરીર સર્વથા નષ્ટ થયા પછી કાર્ય શરીર બની શકતું નથી. વડનું ખીજ નષ્ટ થયા પછી વડ બની શકતા નથી તેમ કાણુશરીર નષ્ટ થયા પછી દારિકાદિ શરીર બની શકતાં નથી. આત્માની સાથે કામ ણુશરીરનેા અનાદિકાળથી જ સબંધ છે માટે કારણુશરીરરૂપ કર્માંની સાથે આતપ્રાત થઈને રહેલા આત્મા ઔદારિકાદિ કાર્ય શરીરમાં રહી શકે છે, કારણ કે કાય શરીર આત્માએ રેશમના કીડાની જેમ કારણશરીરદ્વારા બનાવેલુ છે. અર્થાત્ જેમ રેશમના કીડા ઝાડનાં પાંદડાં ખાઇને પેતે કાશેટા બનાવીને તેમાં રહે છે તેમ જીવ કમદ્વારા ઓંદારિકાદિ પુદ્ગલેા ગ્રહણ કરીને તેનું શરીર બનાવીને તેમાં રહે છે. ઔદારિકાદિ કાર્યશરીર જેટલા પ્રમાણુમાં નાનાંમેટાં હોય છે, જીવ પણુ વિકાચ સ્વભાવથી તેટલા જ પ્રમાણમાં ફેલાઇને રહે છે પણ શરીરની બહાર નિરતર માટે રહી શકતા નથી.
જ્યાં સુધી આત્માની સાથે કર્મના સંબંધ છે ત્યાં સુધી તે આત્માને કાર્ય શરીરની અત્યંત આવશ્યક્તા રહે છે. સમુદ્ધાતામાં તથા શરીરના અવયા છેદાઈને શરીરથી જુદા પડવામાં કાર્ય શરીરની બહાર પણુ આત્મપ્રદેશે ફેલાય છે. અર્થાત્ ક્રોધ આવે છે ત્યારે શરીરપ્રમાણુ આત્મપ્રદેશે। શરીરની બહાર નીકળે છે; ઈલિકામણુ વખતે શરીરમાં રહેલા આત્મા ઉત્પત્તિના સ્થળ સુધી આત્મપ્રદેશે। બહાર કાઢીને લંબાવે છે; તથા કેવલી આઠ સમયના સમુદ્ધાતમાં ચેાથા સમયે આત્મપ્રદેશાથી આખા ય લેાક (વિશ્વ ) પૂરી દે છે કે જે સમયે આત્મા વિશ્વવ્યાપી બને છે. આવાં કારણેાને લઇને આત્મા કાર્ય શરીરથી બહાર પણ રહી શકે છે; પર ંતુ સર્વથા શરીર રહિત તેા રહી શકતા જ તથી કારણ કે કાણુકારણુશરીર તે આત્માની સાથે જ રહેવાનુ તેમજ આશ્રયભૂત કાર્ય શરીરના પણ સંયાગ રહેવાતા જ. પૂર્વોક્ત સમુદ્લાત આશ્રયભૂત કાર્ય શરીર વગર થઈ શકતા જ નથી કારણ કે કાર્ય શરીરની બહાર ઉભરાઈને ફેલાયેલા આત્મપ્રદેશે। મૂળ આધારભૂત કાર્ય શરીરમાં જ સમાઇ જાય છે. મૂળ શરીરમાંથી બહાર નીકળીને ફેલાવું તથા પાછું મૂળ શરીરમાં સમાઇ જવું થાય છે અથવા તે નાનાંમેટાં શરીરના પ્રમાણમાં આત્મા ફેલાય છે, તે આત્મામાં રહેલી સકાચ–વિકાચરૂપ શક્તિનું પરિણામ છે. અને તેનું વ્યંજક કદ્રવ્યના સસ' છે. તે કમ સવ્થા આત્માથી છૂટું પડી ગયા પછી આત્મામાં સકાચ-વિકાચ થતા નથી. જેમકે-પાંચ શેર પાણી મણુ પાણી સમાય તેવા વાસણુમાં નાંખીને ગરમ કરવા ચુલ્હા ઉપર મૂકયું હૈાય અને તેને સળગતા ચુલ્હા ઉપર ત્રણા વખત સુધી રાખી મૂકવામાં આવે તે અત્યંત ઉકળી જવાથી ઉભરાઈને વાસણની બહાર નીકળવા માંડે છે; કારણ કે પાણીમાં અગ્નિના પુદ્ગલા આતપ્રેત થવાથી પાણી વિકાચ ભાવને લજ઼ને ફેલાય છે, પાણીનું વાસણું ચુલ્હા ઉપરથી ઉતારી લેવામાં આવે અથવા તા ચુહ્લામાંથી દેવતા કાઢી નાંખવામાં આવે તે પાણીમાંથી અગ્નિના પુદ્દગલા નીકળી જવાથી ઉભરા વાસણમાં સમાઇ જાય છે અને પાણી વાસણના એક ખૂણામાં રહી જાય છે. તેવી જ રીતે સમુદ્ધાત વખતે અમુક પ્રકારના ક્રમ પુદ્ગલાના ઉદય થવાથી આત્મપ્રદેશો શરીરમાંથી નીકળીને બહાર
.

Page #9

અંક ૮ મ ]
આત્માં દેહવ્યાપી શા માટે ?
૧૮૩
ફેલાય છે, તે કર્મના પુદગલે આત્માથી ક્ટા પડી જાય છે ત્યારે આત્મા પાછો શરીરમાં સમાઈ જાય છે. આ સંકોચ-વિકોચ કર્મના સંસર્ગને લઈને થાય છે માટે એમ સમજાય છે કે તે આત્માનો સ્વભાવ નહિં પણ વિભાવ છે, નહિં તો અકર્મક દશામાં પણ આત્મામાં સંકોચ-વિકેચ થવા જોઈએ. પણ સર્વ કર્મ ક્ષય થઇ ગયા પછી જ્યારે આત્મા ઊર્વ ગતિથી લેકના છેડે સ્થિર થઈ જાય છે, પછી તેમાં ગમનાદિ કઈ પણ પ્રકારની ક્રિયા જણાતી નથી અને જેટલા આકાશપ્રદેશમાં આત્મપ્રદેશ વ્યાસ થઈ રહ્યા છે, અનંતા કાળ સુધી તેટલામાં જ સ્થિર પણ રહે છે.
શરીર છેદાઈને તેનું અવયવ અલગ પડેલું હોય છે ત્યારે તે અવયવમાં આત્મપ્રદેશ રહેલા હોવાથી કાંપે છે, તે વખતે શરીર અને કપાયેલા અવયવની વચમાં ભાંગેલી કમળનાળના બે કટકાના વચમાં રહેલા ઝીણું તાંતણુઓની જેમ આત્મપ્રદેશ ફેલાઇને રહેલા હોય છે, ત્યાં પણ કર્મણ શરીરને તે સંયોગ હોય જ છે. જયારે અવયવમાં રહેલા આત્મપ્રદેશો સંકોચાઈને પાછા શરીરમાં દાખલ થઈ જાય છે ત્યારે કપાયેલું અવયવ કાંપતુ બંધ થાય છે. જયારે આત્માન કાર્ય શરીરથી વિયોગ થાય છે અર્થાત મૃત્યુ થાય છે ત્યારે આમાં બહુ જ સુમપણે સંકેચાઈને કારણશરીરધારા નવીન કાર્ય શરીર બનાવવાના પ્રદેશમાં એક સમયમાં અથવા તો ત્રણ–ચાર સમયમાં પ્રાપ્ત થઈને ઔદારિકદિ શરીર બનાવવાની સામગ્રી કામણ શરીર દ્વારા ગ્રહણ કરે છે અને તે સ્થળના યોગ્ય જેટલા પ્રમાણમાં તથા જેવી સ્થિતિવાળું શરીર જોઈએ તેટલા પ્રમાણુવાળું તેવું તૈયાર કરે છે અને બે ઘડીમાં પોતાને રહેવા લાયક શરીર બનાવી લે છે. શરીરનો પ્રારંભ અને સંપૂર્ણ સ્પષ્ટ અવયવોની સમાપ્તિમાં ઘણું અંતર રહે છે. અને તે અનેક પ્રકારનાં શરીર હોવાથી સમાપ્તિના કાળની તારતમ્યતા રહે છે, અંતમુહૂર્તથી માંડીને નવ મહિના અને કદાચ એથીય વધારે સંપૂર્ણ અવયવી શરીર બનાવતાં લાગે છે. જેમ જેમ શરીરના અવય નિકળીને વધતા જાય છે તેમ તેમ આત્મા શરીરમાં ફેલાતો જાય છે અને સંપૂર્ણ અવયવી શરીરમાં સંપૂર્ણ આત્મપ્રદેશ વ્યાપી જાય છે. પછીથી તે જ શરીરમાં આત્માના બુદ્ધિઈચ્છા-બ–પ્રયત્ન આદિ કાર્યો જણાય છે કે જે શરીર વગરના બીજા કોઈ પણ સ્થળે જણાતાં નથી જેથી આમાનું અસ્તિત્વ દેહમાં જ પ્રતીત થાય છે.
આ પ્રમાણે આત્માના ગુણે શરીરમાં જ જણવાથી ગુણ–આત્મા પણ દેહવ્યાપી હોવા છતાં કેટલાક અદષ્ટ-પ્રારબ્ધને આત્માને વિશેષ ગુણ માનીને તેને દેહથી ભિન્ન દેશાંતરમાં પણ રહેવાની સિદ્ધિ કરતાં કે-“અદષ્ટ આત્માનો વિશેષ ગુણ છે અને તે સર્વવ્યાપી હેઈને ઉત્પન્ન થવાવાળી ભેગવિભાગની વસ્તુનું નિમિત્ત બને છે. જે એમ ન હોય તો હિંદુસ્તાનમાં રહેવાવાળા માણસોના ભોગવિભાગની વસ્તુઓ જેવી કે–વસ્ત્ર-પાત્રસ્વર્ણ-રજત-મોટર-ઝવેરાત આદિ વસ્તુઓ સ્વદેશમાં તથા યુરોપ આદિ પરદેશમાં તૈયાર થાય છે કે જેમાં માણસનું પ્રારબ્ધ નિમિત્ત બને છે તે ન બનવી જોઇયે, પણ બને છે માટે આત્માને અદષ્ટ ગુણ સર્વવ્યાપી હોવાથી ગુણી આત્મા પણ સર્વવ્યાપી છે; કારણ કે ગુણીને છોડીને ગુણ રહી શકતો જ નથી. ” પણ આવી રીતે અદષ્ટ સર્વવ્યાપી

Page #10

Eા ધર્માધવ્યવસ્થા
લેખક-મુનિરાજ શ્રી દુરધરવિજયજી મહારાજ ધર્મથી સુખ થાય છે અને અધર્મથી દુખ મળે છે એ નિર્વિવાદ છે. ધર્મ કોને કહેવો એ કદાચ વિવાદાસ્પદ હોય તો પણ ધર્મ છે અને તેના પ્રત્યે સર્વને આદર છે એ ચોક્કસ છે. પિતાને નાસ્તિક માનતે આત્મા પણ અમુક જાતિના ધર્મ પ્રત્યે અવશ્ય આદરભાવ રાખતો હોય છે, કારણ કે તેને પણ સુખ અભિલષિત છે. સુખને નહિં ઈચ્છતો અને દુઃખને ઈચ્છતે આત્મા કેઈ પણ નથી.
સુખનું નિદાન ધર્મ છે એ નક્કી થયું એટલે આપણે ધર્માધર્મનું સ્વરૂપ સહેજે સમજી શકીશું.
ધર્મ અને અધર્મના વિચારમાં ઘણા ગોટાળા થવા પામ્યા છે તે શાથી? તે સમજવા માટે પ્રથમ સુખની હકીકત ડી જેવી જોઈએ.
સુખ બે પ્રકારનું છે. એક પારમાર્થિક અને બીજું અપારમાર્થિક-પદ- * ગલિક. તેમાં પારમાર્થિક–આત્મિક સુખ અદ્વિતીય અને અનિર્વચનીય છે, અને પૌગલિક સુખ સાધારણુ-પરાધીન અને વિનશ્વર છે.
બનીને આત્માને સર્વવ્યાપી બનાવી શકાતું નથી. જે આત્માને સર્વવ્યાપી માનવામાં આવે તે આત્માઓ નાના-અનેક હેવાથી બધાય આત્માઓ દીવાના પ્રકાશની જેમ સેળભેળ થઇ જવાથી પરસ્પર એક બીજાના કર્મો ભોગવવાનો પ્રસંગ આવી પડે. જેણે જે કમ ન કર્યું હોય તે બીજાનું કરેલું પિતાને ભોગવવું પડે. અર્થાત પિતાનું કરેલું પુન્ય બીજે ભોગવે અને બીજાનું કરેલું પાપ પોતે ભોગવે એટલે કતનાશ અને અકતઆગમનો દોષ આવે, અથવા તે પિતાનું પુન્ય પણ ભગવે અને બીજાનું પાપ પણ ભગવે કર્મ કરેલું હોય કે ન કરેલું હોય તો યે એક સાથે પુન્ય પાપ ભેગવવાનો પ્રસંગ આવી જવાથી ઘણો જ ગોટાળો થઈ જાય. આ ગોટાળા ટાળવાને માટે એમ માનવામાં આવે છે કે શરીર ભોગાયતન-ભોગોનું સ્થળ-છે માટે શરીરમાં જ કર્મો ભોગવાય છે, બહાર ભેગવાતું નથી તે પછી પોતાનું ઉપાર્જન કરેલું અદૃષ્ટ શરીરની બહાર નીકળીને સર્વવ્યાપીપણે આત્મપભોગની વસ્તુઓ કેવી રીતે બનાવી શકે? અને આત્મા પણ સર્વવ્યાપી કેવી રીતે હાઈ શકે? આમ વિચારતાં સ્પષ્ટ સમજાય છે કે અદષ્ટ આત્માને ગુણ નથી પણ કર્મ દ્રવ્ય છે અને તેને અનાદિકાળથી આત્માની સાથે સંયોગસંબંધ છે. જૂનાં કર્મ ભગવાઇને ક્ષય થતાં જાય છે તેની સાથે સાથે નવાં બંધાતાં જાય છે, માટે કમને આત્માની સાથે સંબંધ પ્રવાહથી અનાદિ છે અને એટલા માટે જ આત્મા સર્વ કર્મથી મુકાઇ જઇને શુદ્ધ બને છે. કર્મબંધ, ભેગ અને મોક્ષ શરીરમાં થાય છે માટે આત્મા દેહવ્યાપી છે.

Page #11

અંક ૮ મે ]
ધર્માંધમ વ્યવસ્થા
૧૮૫
પારમાર્થિક સુખના જે વાસ્તવિક ઉપાયા છે તેની ઉપાસના એ એકાંતે
ધર્મ છે.
પારમાર્થિ ક સુખની સાધનામાં ધક્કો ન પહેાંચે ને ક્રમે ક્રમે તે તરફ ખે ંચાણુ વધે એ રીતે ઐહિક સુખના અદૃષ્ટ ઉપાયેામાં પ્રવૃત્ત થવુ એ મિશ્ર ધમ છે. કેવળ ઐહિક-પેાલિક સુખની દષ્ટ સાધનામાં જ પ્રયત્નશીલ રહેવુ એ સર્વથા અધમ છે.
વિશુદ્ધ ધર્મ, મિશ્ર ધર્મ અને અધર્મની ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેની વ્યાખ્યા આ ધ્યાનમાં રાખી આત્મા કાઇ પણ વિચારણા યા પેાતાની પ્રવૃત્તિને વિચારે તે તેને પાતે ત્રણમાંથી કયે માર્ગે છે તે સમજવું કઠિન નહિ પડે.
ઉપરની હકીકતને થાડાક ઉદાહરણાથી સ્પષ્ટ કરીએ,
૧ કાઈ એક આત્મા સંસારના વૈદ્ગલિક સુખાના સવ થા ત્યાગ કરી અથવા ઐહિક સુખની લાલસાનેા ત્યાગ કરી વિચારણાને સમભાવમાં સ્થિર કરતા-રાખતા જે કાંઈ પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ સાધે છે તે એકાન્તે અર્થાત્ નિશ્ચયપણે ધર્મ છે.
૨. સ્પર્શન–રસન–પ્રાણ નયન શ્રવણ અને મનના આનન્દ માટે પુણ્ય વધે તેવી પ્રવૃત્તિ કરતા કેઇ આત્મા પેાતાને જેમાં શ્રદ્ધા છે એવા અનુષ્ઠાનાને આરાધે તે મિશ્ર ધર્મ છે. જેમ કે પરમ્પરાએ પણ પારમાર્થિક સુખને ધક્કો ન પહોંચે એ રીતે ઐહિક સુખને મુખ્ય માની કરાતા તપ-જપ-ઇશ્વરાપાસના–દાન–ધ્યાન વગેરે અનુષ્ઠાના મિશ્ર ધર્મ છે. નિશ્ચય દૃષ્ટિથી તે ધર્મ નથી અને વ્યવહારથી તે થ છે માટે તે મિશ્ર ધર્મ.
કેાઈ લાવણ્યવતી યુવત્તી ઇશ્વરના મન્દિરમાં મધુર સ્વરથી સ્તવના કરે છે. તે કંઠથી એક રસિકના શ્રવણ તે તરફ આકર્ષાયાં. તે મન્દિરમાં ગયેા. યુવતીના સાન્ત - નું પાન નયનથી કરતા અને સંતપ્ત શ્રવણુમાં સ્વરસુધા સીંચતા તે ત્યાં સ્થિર થયા, ધીરે ધીરે આ પ્રયેાગે તેને પ્રભુ પ્રત્યેના પ્રેમમાં ખેચ્ચેા એ મિશ્ર ધર્મ કહેવાય કે નહિ ?
એ જ રીતે કાઇ ખાવાની ચીજ કે એવી જ કાઇ બીજી વસ્તુની લાલસાથી સદુપદેશશ્રવણયા ધાર્મિક પઢનપાઠનમાં જોડાતા જીવાની તે પ્રવૃત્તિને મિશ્ર ધ ગણવા કે નહિ ?
આ બન્ને પ્રશ્નોના ઉત્તરમાં બહુલતાએ આપણે કહેવું જોઇએ કે એ મિશ્ર ધર્મ કહેવાય, કારણ કે એ રીતે તે આત્માઓ ધર્મ સન્મુખ અને છે,
વ્યકિતવિશેષને માટે જો વિચારીએ તે જે કાર્ય વ્યકિત કેવળ રૂપતૃષ્ણાથી કે શ્રવણુલાલસા માટે ત્યાં જોડાય છે ને તે મન્દ પડતા છેાડી દે છે તેને માટે તે મિશ્ર ધર્મ નથી, કારણ કે તેની તે પ્રવૃત્તિએ પારમાર્થિક સુખને ધક્કો પહેાં

Page #12

૧૮૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ જ્યેષ્ઠ
ચાચેા અને ઐહિક સુખના અષ્ટ સાધનામાં પણ તેને જોયા તે તે કેળ પૈાલિક સુખના હૃષ્ટ સાધનામાં જ ફસાયા અને ખેંચાયા.
૩. બાહ્ય વાસનાઓની શાંતિને માટે સેવાતા દેખાતા માહ્ય સાધના તે અ ધર્મ છે.
સ્પેનની શાન્તિ માટે વિષયસેવન, રસનાની તૃપ્તિ માટે મિષ્ટ ભૈાજન, ઘ્રાણુના તર્પણુ અર્થે અત્તર, પુષ્પ વગેરેના સુગન્ધ ગ્રહણ, નયન સ ંતેાષ માટે રૂપદન, શ્રવણની શા િત અર્થે સુરીલા શબ્દોનું શ્રવણ, ચિત્તવૃત્તિની તૃપ્તિ માટે તેવા જ પ્રકારનુ` ચિન્તવન–વાંચન. આ સર્વે અધમ છે. આટલા વિવેચનથી સમજી શકાશે કે ધર્મ અને અધર્મ શુ છે ?
અધર્મની ઉપાસના કરનારને તત્કાલ ઐહિક સુખ મળતું નજરે જોવાય છે તે શાથી? તેના વિચાર એક માજી રાખીએ તેા પશુ તે કેટલા કાળને માટે થાય છે અને કેટલાએકને તે સુખ કેટલું ભયંકર થઇ પડે છે તે પણ ઉઘાડી આંખે જોનારની નજર બહાર તેા નથી જ.
માટે અહિ અને ત્યાં પેાતાના અને પરના સુખને માટે દરેકે ખની શકે તે પારમાર્થિક સુખમાં જોડાવું અને જોડાવાનું ન અને તા છેવટે ઐહિક સુખના અદૃષ્ટ સાધનામાં પ્રવૃત્તિ કરવી અને કરાવવી એ જ ઉપાદ્રેય અને શ્રેયસ્કર છે. બાકી વિશ્વના માટેા ભાગ પાલિક સુખના ઢષ્ટ સાધનામાં પ્રવૃત્તિ કરે છે ને કરાવે છે. અધર્મ પન્થે જનારા ને લઇ જનારાની બહુમતી છે; પણ તે ય છે, ત્યાજ્ય છે, નિન્દનીય છે. સમજીએ તેમાં ન ફસાય ને સુખી અને.
सत्संग |
संगसे पुष्पको चन्द्र मिले,
अरु संगसे लोहा स्वर्ण कहावे । संगसे पंडित मूर्ख बने,
अरु संगसे शुद्र अमरपद पावे संगसे काष्ठके लोह तीरे,
तन को सत्संग ही पार लगावे । संग से संतको स्वर्ग मिले,
अरु संग कुसंग से नर्क में जावे
***
" o
॥ ૨ ॥
- राजमल भंडारी

Page #13

ને વ્યવહાર કૌશલ્ય |
જે–નિષ્ઠાપૂર્વક ધ્યાન આપે છે, સ્પષ્ટતાપૂર્વક પૂછે છે;
ઠાવકાઈથી બેલે છે, ઠંડાઈથી જવાબ આપે છે અને પોતાને કાંઈ કહેવાનું ન હોય ત્યારે બોલતો બંધ થઈ જાય છે
તેનામાં માણસાઈના ઉત્કૃષ્ટ આવશ્યકે છે.. મનુષ્યપણાની અતિ આવશ્યક ચીજો કઈ?
કોઈ કામ કરવું તેના ઉપર એકનિષ્ઠાથી ધ્યાન આપવું, આખી દુનિયામાં એ જ એક કામ છે એમ ગણવું અને અન્ય બાબતમાં ગૂંચવાઈ એક સાથે બે ચાર કામ ઉપાડવાં નહિ કે કરવા નહિ. જે વાત લીધી તેને પ્રમાણિકભાવે ચલાવ્યા કરવી, તેની ફરતી ફરી દીધા કરવી અને તેના જ વિચાર આખો વખત કર-એ અતિ આવશ્યક ગુણ છે, ખાસ જરૂરી આવશ્યક છે અને કાર્યસિદ્ધિને પ્રથમ પાઠ છે.
કાણની વાતની તપાસ કરવી હોય કે ચોખવટ કરવી હોય તો તેમાં આડીઅવળી ૧ વાતોની ભેળસેળ થવા દીધા વગર સદામ સવાલ ચોખવટથી પૂછવા અને પોતે શું કહેવા માગે છે તેમાં ગોળમટોળ ગોટાળા ન વાળતાં પિતાના આશય ઉ૫ર સમજાય તેવી રીતે સવાલો કરવા. જેનામાં વિચારની સ્પષ્ટતા હોય તેના જ સવાલો મુદ્દામ હોય છે.
અને કાંઈ પણ બોલવું હોય ત્યારે શાંતિપૂર્વક સમજીને ખેલવું. નકામા ઘાંટા પાડવા નહિ, આવેશમાં આવીને બેસવું નહિ અને વાતને રસે ચઢાવવાની ટેવ ન રાખવી. આવેશમાં આવી બોલનારની અરધી વાત મારી જાય છે અને બાકીની ગોટે ચઢી જાય છે. શાંતિથી બેલનારનું સર્વ સાંભળે છે, સમજે છે અને સ્વીકારે છે.
અને કઈ પૂછે તે ઘણું ઠાવકાઈથી ઠંડાઈથી જવાબ આપે તે ઘણો સમજુ માણસ છે એમ સમજવું. પૂછનારે હજી અરધી–૫રધી વાત ન કરી હોય, સામાને મુદો પૂરો સમજવામાં ન આવ્યું હોય, ત્યાં મનમાં આવે તેમ સાચા સવાલ કરનાર, જવાબ આપવાને બદલે સામાં અર્થ વગરના પ્રશ્નો પૂછનાર અને જવાબમાં અપ્રસ્તુત લાંબી–ચડી વાત કરનાર માણસ નકામો છે, નિર્માલ્ય છે, સલાહ લેવા માટે નાલાયક છે.
અને સૌથી વધારે વાર બોલતાં અટકી જવાના સંયમની છે. નકામું બોલવું નહિ, જેવું તેવું બોલવું નહિ, હેતુ વગરનું બોલવું નહિ, અપ્રસ્તુત જોલવું નહિ અને વાત પૂરી થાય કે સલાહ આપી દેવાય કે તરત બોલતા અટકી જવું.
આ સર્વ સાદી વાત છે, પણ પ્રત્યેક આવશ્યક બાબતો જીવનફતેહ માટે મહામૂલી છે, વ્યવહાર સફળતા માટે સેનાની છે અને કુશળ માણસ પ્રયાસથી હસ્તગત કરી શકે તેવી સાદી સરળ અને ઘી ચીજે છે. વિચારશીલ પ્રાણી એને બરાબર સમજે.
He who sedulously attends, pointedly asks, calmly speaks, cooly answers, and ceases when he has no more to say, is in possession of some of the best requisites of men. . ...LAVATER (16-6-45 )

Page #14

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[
૪
-
~~-~~~-~~-~
( ૨૬૨ ).
કાનના કરતાં આંખ મારફત થતું સ્વસંવેદન સત્તરગણું વધારે સુયોગ્ય–પ્રમાણિક હેાય છે એમ કહેવાય છે, તો પછી સારા ઈરાદાઓ ભાષામાં સાંભળવાને બદલે કાર્યમાં દેખાય એ સમીચીન છે.
કાયદે તે કહે છે કે માત્ર સાંભળેલી બાબત પુરાવામાં દાખલ જ થઈ શકે નહિ. એને Hearsay evidence શ્રતિદ્વારા થયેલ પુરાવો ગણી કાયદો એક જ શરતે દાખલ કરે છે અને તે એ કે જેની પાસેથી સાંભળેલ હોય તેણે તે બાબત નજરે જોયેલ કે જાતે અનુભવેલ હોવી જોઈએ અને તે પુરાવો આપવા હાજર થનાર હોવો જોઈએ. આનું કારણ એ છે કે સાંભળેલ વાત ઘણીવાર વિપર્યાસ પામી જાય છે. તેમાં ટકા વધી જાય છે, મુદ્દામ બાબતો પાછળ રહી જાય છે અને ઊલટ તપાસને તેમાં પરીક્ષા કરવાનો અવકાશ મળતા નથી.
માટે વ્યવહાર કહે છે કે સાંભળેલી વાત કરતાં નજરે જોયેલી વાત વધારે સાચી હેવી સંભવે છે, એમાં તયાંશ ઘણો વધારે હોય છે. સાંભળી સંભળાવીને રાજી થવા કરતાં એવી વાત છવી લેવી એમાં જ સ્વપરનું શ્રેય છે, એમાં સંવેદન છે, એમાં આત્મરમણતા છે. ગજના ગજ ભરે જાય અને એક તસુ પણ ફાડે નહિ તેવા શ્રવણુરસિક માણસો પિતાને અને સમાજને બોજારૂપ થાય છે અને ઘણીવાર તે આકરી તીવ્રતાને અંગે પોતાનું ભાવી પણ જોખમમાં મૂકી દે છે અને ઉઘાડા પડે ત્યારે ભારે વિમાસણમાં પડી જાય છે.
, એક સજજન મેં એવા જોયા છે કે એને ઘણી ઘણી મોટી વાતો કરવાની ટેવ. એ યોગ કે અધ્યાત્મની વાત કરે તો ભાઈસાહેબ જાણે એમને સ્થાનેથી કદી ઊઠતા પણ નહિ હોય એવું લાગે, પણ એમને મન સર્વ પિોથીમાંનાં રીંગણાં જેવું જ હતું. સત્ય, પ્રમાણિકપણું, બ્રહ્મચર્યની કે અહિંસા, માયા ત્યાગની મોટી મોટી વાત કરનારા જ્યારે વર્તન કરવાનો વખત આવે ત્યારે સામાન્ય કક્ષાએ ઊતરી જાય કે ગમે તેવું ભળતું વર્તન કરી બેસે ત્યારે બહુ નુકસાનકારક દાખલે બેસાડે છે. ખરી વાત તો વર્તન ઉપર જ આધાર રાખે છે. જેનું ચારિત્ર નિમળ, જે નાનામાં નાની બાબતમાં પણ બહુ ચોક્કસ હોય, જેના પ્રત્યેક વિચાર, વચન કે વર્તનમાં એનું જીવનપ્રતિબિંબ પડતું હોય, જેના ઉપદેશ કે વિચારદર્શન અને મન-વચન-કાયાના પ્રસંગોમાં સુમેળ સધાયો હોય, એકવાક્યતા હોય, ત્યાં જીવન છે, ત્યાં સાધ્ય તરફ પ્રયાણ છે, ત્યાં પ્રગતિને પંથે આગળ ધપવાપણું છે. ત્યાં જીવનનો સાચે રસ છે માટે જે સારા ઇરાદાઓ, નિર્ણયો કે નિશ્ચય હોય તેને તે પ્રમાણે અમલ કરો, તેને વ્યવહારમાં મૂકે, તેને પ્રદર્શનના પદાર્થો ગણવાને બદલે જીવવાનાં સૂત્રો ગણે અને તેને જીભની મીઠાશના લબરકા લેવાના સાધનને બદલે હૃદયગુહામાંથી નીકળતાં નિમળ કવારાની ફિર ગણી એનો આમોદ લે. પરાણે કે દેખાવ માટે જીવવું નિરથક છે, આત્મ વિગેપનમાં સાચી જ છે અને બોલ્યા કરતાં કરી બતાવવામાં ઉલ્લાસ છે, આનંદ છે, મંગળ છે, મોજ છે અને જીવનસાફલ્ય છે, માટે બોલવાને બદલે છો, સદ્વિચારને ઘરેણું ન ગણે, પચાવવાનું ધાન્ય ગણે.
Perception is said to be seventeen times juster through the eyes than through the ears. Then let good intentions be seen in action rather than heard in speach.
(26–7–44.)

Page #15

અંક ૮ મે ] વ્યવહાર કૌશલ્ય
૧૮૯ (૨૬૩), પ્રશંસા-જુદા જુદા મન પર જુદા જુદા પ્રકારની અસર કરે છે. એ ડાહ્યા માણસને વધારે નમ્ર બનાવે છે, પણ એ મૂર્ખ માણસને વધારે અભિમાની બનાવે છે અને એના નબળાં મગજને ઉન્મત્ત કરી મૂકે છે.
વ્યવહારમાં એક કહેવત છે કે-દીકરાના વખાણ એની ગેરહાજરીમાં કરવા, નોકરના વખાણ એની હાજરીમાં કરવા અને સ્ત્રીના વખાણ એના મરણ બાદ કરવા. આ કહેવતની પાછળ કામ લેવાની કનેહ ઉપરાંત માનસશાસ્ત્રને પાકે અનુભવ છે. પ્રશંસા જુદા જુદા માણસે પર વિવિધ પ્રકારની અસર કરે છે. હલકા મગજને મનમેજી માણસ સાચા ખાટા વખાણથી ચઢી જાય છે. વાંદરાને દારૂ પાયાથી જેવી અસર થાય, તેવી અસર ક્ષુલ્લક મગજ ૫ર પ્રશંસાથી થાય છે. સારો અનુભવી નેકર સારું કામ કરે તે માટે બે સારાં સકુન વાપરી શેઠ એને બોનસ, ઇનામ કે પગાર વધારો કરે ત્યારે તે પોતાનાં કામમાં વધારે ચીવટવાળા થાય છે. કમળાં મગજ પ્રશંસાથી ગર્વવાળા થઈ જાય છે અને કોઈવાર કાટીને કલી વહી જાય છે–રબરના ગાળા માફક; જ્યારે ચારિત્રશાળી પ્રૌઢ વ્યક્તિ પોતાનાં કામમાં વધારે પ્રયત્નશીલ બને છે અને એનું અંદરનું હીર બહાર નીતારી આપવા એ ઉમંગપૂર્વક તત્પરતા બતાવે છે.
- સ્ત્રીઓનાં મગજની પરીક્ષા પૂર્વ કાળના અનુભવીઓએ એવી કરી જણાય છે કે એ પ્રશંસા સાંભળે તો ફાટી જાય છે, માટે એની પ્રશંસા ન કરવી. આ વાતમાં સર્વાશે સત્ય ન હોય તે પણ વાત વિચારવા જેવી તો જરૂર છે અને એ માનસશાસ્ત્રનો વિચારવા યોગ્ય કાયડ પૂરો પાડે છે.
બાકી સાચી પ્રશંસા કરવી, યોગ્યને અભિનંદન આપવા, સેવા-ભાવને જાહેરમાં આવકાર કરો કે સુંદર પુસ્તક કે સારા લેખના લેખકની જાહેરમાં પ્રશંસા કે અવલોકન કરવામાં વાંધો નથી. એથી અનુકરણ કરનારને પણ ઉત્તેજન મળે છે અને સારા દાખલા પાડનારને પગલે ચાલનાર અનેક નીકળી આવે છે. દુનિયા ગુણની પ્રશંસક છે અને ગુણપૂજા કે પ્રશંસા એ ગુણપ્રાપ્તિ માટે સહજસાધ્ય રાજમાર્ગ છે. ગુણવાનની પ્રશંસા કરવી અને નિણી ઉપર સમચિત્ત રહેવું એ ડહાપણ અને ખાનદાની બતાવે છે. ડાહ્યો સમજી માણસ પ્રશંસા જીરવી શકે છે, એ વધારે દૃઢ થાય છે અને એની વિભૂતિ એ વધારે પ્રસરાવે છે. પણ મૂર્ખ માણસ પ્રશંસાથી કુલી રખડી પડે છે અને કાંઈ સહજ સર્વ કદાચ પ્રાપ્ત કર્યું હોય તો તેને પણ ગુમાવી બેસે છે. ઝીલનારની પરીક્ષા કરી. યોગ્ય પ્રશંસા કરવામાં વાંધો નથી, પણ જ્યાં ત્યાં ભાટ-ચારણુપણું કરવા જતાં સોનાં સાઠ થઈ જાય છે. વિવેક, મર્યાદા અને સંયોગને ધ્યાનમાં રાખી કરેલી પ્રશંસા કાર્યદક્ષતામાં વધારો કરે છે અને કશળ માણસનું મૂલ્ય વધારે છે. •
Praise has different effects, according to the mind it meets with; it makes & wise man modest, but a fool more arrogant, turning his weak brain giddy.
-Felthan (6-2–45)

Page #16

૧૯૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
( ૨૬૪) આપણે જરૂર યાદ રાખવું જોઈએ કેઃ જીવનને ઉદ્દેશ સુખ-ચેન આરામ નથી, પણ ચારિત્ર છે; જીવનને વેપાર-વ્યવસાય અમનચમન નથી, પણ વિકાસ છે.
જીવનનો ઉદ્દેશ છે? આવ્યા, ખાધું પીધું, હર્યાફર્યા, વરઘોડે મહાલ્યા, બેન્કમાં કે વટાવ ખાતામાં રકમ જમા બતાવી, થોડાં શેર કે ઘરના ઘર ખરીદ્યાં કે બંધાવ્યા, અને પછી શું ? અથવા રખડયા, ભટક્યા, ઠઠ્ઠા મશ્કરી કરી, હીલ સ્ટેશને ગયા, ગંજીપાનાં પાનાં રમ્યાં કે ચોપાટ, શેતરંજ ખેલી અને માંદા પડી મોત આવ્યું ત્યારે ચાલ્યા ગયા ! આ તે કાંઈ ઉદેશ છે ? આમાં કોઈ હેતુ છે ? આમાં કાંઈ સાધ્ય છે ? આમાં કાંણ સ્થાયી તત્ત્વ કે સ્થિર તત્ત્વ છે ? આ જીવનને હેતુ હોઈ શકે ? હવે ઘટે ? આપણી માનવતાને છાજે? આપણા ગૌરવને શોભે? કાંઈ ઉરચ તત્વ હોય, કાંઇ હંમેશ રહે કે આંતરને સંતોષે તેવું રહસ્ય હોય, કાંઈ આગળ ધપાવે તેવો માનસમ્રાહ હોય, કાંઈ હૃદયને તર્પણ કરે અને મન વાણી કે ક્રિયા પર સંયમ લાવે તેવી સાપેક્ષત્તિ હોય તે તેને ઉદ્દેશનું નામ પણુ શેભે, બાકી ખાધું તે તે ખાધું, બીજે દિવસે સવારે વાડામાં ગયા કે સર્વ ખલાસ ! એમાં ક્ષણ માત્ર ૨સ લાગ્યા હોય કે મુખ દ્રવ્યું હય તો તેને ચમકાર વીજળીના ચમકાર જેટલો છે. મોજમજામાં કાંઈ માલ નથી, આનંદ ચેનચમનમાં કોઈ સ્થિર-સ્થાયી તત્વ નથી અને એને જિંદગીને ઉદેશ કહે તેની જેવી ભૂલ નથી.
અને જીવનને વ્યાપાર ? આ લીયા દીયા કે ઘરાકને સમજાવ્યા, સાટાં કર્યા કે કૌભાંડ કર્યા. દલાલો કર્યા કે સદાઓ જમાવ્યાં, નોકરી કરી કે અમલદારી કરી–એ તે વેપાર કહેવાય ? વેપાર તો ખરો હંયના વિકાસનો હોય તે સાચી લક્ષ્મી વધારે, જેમાં એકને લાખ થાય. અંતરાત્માના પ્રસન્ન પ્રસાદો થાય, દાન દયા સંયમના સરડકા આવે, શાંતિ સ્થિરતા સેજન્યના ચોક પૂરાય, યાનની એકાગ્રતાના શાંત વાયરા ઊઠે, અનેક નાના મોટા ગણો સેવાકાર્ય સ્વીકારે અને રાતદિવસ અંતરના ઊમળકા આવે એનું નામ સાચો “વેપાર ' કર્યો કહેવાય. લાખ કમાઈને કરોડ ગુમાવીયે તેનું નામ વ્યાપાર ન કહેવાય; એ તો ખરી રીતે કુંભારપણું કે હજામત ગણાય. જ્યાં સુધી અંદરના વિકાસ ચિરં જીવી ન થાય, જ્યાં સુધી પ્રેમ શાંતિ સમતા અને વિશ્વબંધુત્વના ચલણે હાજરાહજુર ન થાય ત્યાં સુધી સાચો વેપાર ” આવો કે કર્યો ગણાય નહિ; માટે જીવનના સાચા ઉદ્દેશને ૫રખી સાચો વેપાર માંડે, ખાટાં ખાતાં બતાવવાની કે દેવાળી આ પાસે લેણી પડતી રકમને પુંછ ગણુવાની ભૂલથી દૂર રહો અને ઉદ્દેશ વગર જીવતરને ફેંકી દેવાની કે ખોટા ઊંધા વેપારને વ્યવસાય માનવાની ભૂલ ન કરો. આવો અવસર વારંવાર આવતો નથી; માટે સાચાને ઓળખો અને ખોટા વેપારને લાત મારો.
ઐક્તિક We need to remember that the ultimate goal of life is not comfort but character, that the business of life is not pleasure but growth.
. (7–9–46)

Page #17

આ
અધ્યાત્મ-શ્રીપાળ ચરિત્ર.
લેખક ચોકસી પ્રસંગ ૧૨ મો–
શ્રીપાળ રાસના ત્રણ પ્રવેશ કલ્પીએ તો આ બીજો પ્રવેશ લેખાય. નાયક તરીકે શ્રીપાળકુમાર હોવા છતાં પ્રથમ પ્રવેશમાં અગ્રભાગ ભજવતું, ઉડીને આંખે
ગે એવું જીવન રજા કરતું પાત્ર મયણાસુંદરીનું છે, પણ આ શરૂ થતાં પ્રવેશમાં તો કર્તા-હર્તા સ્વયમ શ્રીપાળકુમાર જ છે. સારાયે બનાવો એ અટુલા વીરકની આસપાસ ગૂંથાયેલાં છે. પ્રયાણ ટાણે પ્રાપ્ત થયેલ માતાના આશીર્વાદે અને ગુણયલ કાન્તાએ વિનંતિરૂપે આપેલ કિંમતી સલાહે એની છાતીમાં કઈ અનેરો જેમ પ્રગટાવ્યો છે અને આત્માને એટલી હદે રંગી દીધેલ છે, કે નવપદરૂપી મહામંત્રના સ્મરણમાં અટલ શ્રદ્ધા જામી હોવાથી પ્રાત:કાળની જાગૃતિથી આરંભી નિશા-કાળની નિદ્રાના ખોળે પોઢતા પર્યત ઉપસ્થિત થતાં દરેક કાર્યારંભે એ મંત્રનું મરણ પ્રથમ સ્થાન લે છે. સુવર્ણસિદ્ધિ અને વિદ્યાસાધકના કાર્યમાં પરમાર્થને ભાગ ભજવી રહેલ શ્રીપાળકુમાર, બીજા પ્રવેશના અંતે કોંકણુ કાંઠે આવેલ ઠાણું નગરમાં અગ્નિપરીક્ષામાં પૂરેપૂરી રીતે તપી સો ટચના સુવર્ણ સમું બહાર આવે છે.
ભરૂઅછમાં કોસંબીવાસી ધવલ સાર્થવાહને સમાગમ, એ પરાક્રમ દાખવવાને પહેલે પ્રસંગ. બમ્બર કુળમાં એનું પુનઃ પ્રદર્શન. સમાગમની ગાઢી ગાંઠ. રાજકુંવરી સહ પાણિગ્રહણ, ભાડુત તરીકે મુસાફરીમાં સાથે થનાર વહાણેને માલિક બને છે. આમ સાહસિક કુંવરની રિદ્ધિ-સિદ્ધિ જોઈ, ધવળશેઠનું લોહી બળે છે અને અસૂયા પ્રગટે છે. સાર્થવાહ રત્નાદ્વીપમાં આવી પહોંચે છે, ત્યાં તો પુન્યશાળીને પગલે પગલે નિધાન ” એ કહેતી મુજબ મદનમંજૂષા નામાં રાજકંવરી સહ પાણિગ્રહણ થાય છે. ધવળશેઠ કે નવ નાટકને સાસરવાસે લઈ આવનાર કુંવરી મદનસેન શ્રીપાળના વંશ સંબંધી કંઈ જાણતા નથી ત્યારે આ મદનમંજૂષા એથી માહિતગાર છે. એમાં નિમિત્ત ઋષભદેવપ્રાસાદના કમાડ બંધ થવાનું બને છે તે વિદ્યાચારણ મુનિદ્વારા કુમારનો પૂર્વ વૃત્તાન્ત સૈજન સાંભળે છે.
ભાગ્યવાન શ્રીપાળ તે ત્રણે પુરુષાર્થની સાધનામાં મશગુલ રહે છે જ્યારે સાર્થવાહ ધવળ તો એકલા અર્થ પાછળ મંડી રહી, એ માટે કાવાદાવા કરી, રાજ્યના નોકરોના હાથે અપમાન પામતે ગુન્હેગાર બને છે. કુમારની કૃપાથી છૂટે છે. પુનઃ સાર્થવાહ આગળ વધે છે. લલનાયુગલ સહિત સાત મજલાના વહાણમાં બેસી કુંવર સાગરની મોજ માણે છે અને જળસ્થળની નવીનતાઓ

Page #18

૧૯ર
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ પેજ નિરખે છે. એ જોઈ ધવળની ચુંક વધી પડે છે! અટુલો માનવી જોત-જોતામાં
આ રિદ્ધિવંત બને એ વાત એને ખટકે છે. નિશ્ચય કરે છે એને મારી નાંખવાને અને રમણીયુગલ હાથ કરવાને ! મિત્રો સાથે સલાહ કરાય છે. ત્રણ મિત્ર ના” ભણે છે પણ મરિચીને મળેલા કપિલ સિમ એક “હા ભણનાર મળી આવે છે. પ્રપંચ ગોઠવાય છે. કુમારને દરિયામાં હડસેલાય છે. મન માને છે કે ખારા પાણીએ ખસ ગઈ અને અલ્પપ્રયાસે રંભાને શરમાવે તેવી કાન્તાઓ મળી ગઈ! પણ “ચારના પાટલે ધૂળની ધૂળ ” એ જનઉતિ મુજબ પતિવ્રતા કુંવરીઓને રક્ષણહાર હાજર થાય છે અને એમના પ્રતિ કુદષ્ટિ કરવા જતાં ધવળશાની નાલેશી થાય છે. દિવસો વીતતાં વહાણે કોંકણુ કાંઠે નાંગરે છે.
હોંશભર્યો અને અમદાઓને ટૂંક સમયમાં મનાવી લેવાની આશા ધરતો ધવલ સુંદર ભેટણ સાથે ઠાણાનરેશના દરબારમાં પહોંચે છે. ત્યાં શ્રીપાળકુમારને જોતાં જ મતીયા મરી જાય છે. શ્રીપાળ તંબળ આપે છે છતાં આ સ્વાથી મહાશય ઊંચું જોતાં જ નથી. નાખી હતી ખારે જળ, પ્રગટ થઈ તે વાત–નું રટણ ચાલે છે.
પુનઃ પ્યાદા ગોઠવાય છે. હુંબ ટેળાને સધિયારે શૈધાય છે અને રાજસભામાં કુમારને માતંગ ઠરાવવાનું નાટક ભજવાય છે. પણ “પાપ છાપરે ચઢીને બેલે ” અને “સત્યને આંચ આવે નહીં” એ કહેવત મુજબ નિમ્ન વચને–
કામે કુળ ઓળખાવશું” અથવા “પ્રવાહમાં અછેરે, દેય પરણું મુજ નાર; તેડી પૂછો તેહને, મૂળથકી અધિકાર” થી સારુંયે વાદળ વીખરાઈ ગયું.. શેઠજી ચાટ બની ગયા. કેકણપતિ બોલી ઊઠ્યા-અરે ! આ તે મારે ભાણેજ થાય. તરતજ રાજવીએ શેઠ તથા ડું બના ટોળાને હણવાનો હુકમ આપે. કુમારે ત્યાં પણ વચમાં પડી એમને છોડાવ્યા.
પૂર્વની બે પત્ની સાથે ત્રીજી મદનમંજરીનો યોગ થયે. અને દરિયામાં પડેલ કુમાર, મગર પીઠના અવલંબને કેકણમાં આવી પુનઃ સુખના શિખરે બેઠા; એટલું જ નહીં પણ ધવલશેઠને ઉપગારી લેખી પિતાના આવાસમાં જ વડિલ તરીકે રાખ્યા.
આંખમાં શનિશ્ચરવાળા શેઠ આટલી હદે પાછા પડ્યા છતાં શ્વાનની પૂંછડી સમ પિતાની ગત ન ભૂલ્યા ! “ખવાયું નહીં તો ઢાળી નાંખવું” એ નિશ્ચય કરી મધરાતે હાથમાં કટાર લઈ કુમારનું ખૂન કરવા દાદર ચઢ્યા. પગ લપસ્ય અને પોતાની કટારનો જાતે ભેગ બની યમરાજના પરોણા બન્યા !
સારી ગુંથણી એકાદી ટૂંકી નવલિકાની હરિફાઈ કરે તેવી છે. એમાં સંગીતના જૂદા જૂદા રાહ છે અને એ સાથે કવિના સમયમાં પ્રચલિત રીત

Page #19

અંક ૮ મો ] અધ્યાત્મ-શ્રીપાલ ચરિત્ર
૧૭ રિવાજો સંબંધમાં ઈશારા પણ છે. “વડી પાપડની વાત છે,” “જીવજીવન પ્રભુ કિયાં ગયા” એ વિલાપ છે અને ઈતિહાસના અકૅડા પણું છે.
આ પ્રસંગમાં, અવંતિ–ભરૂચ-અમ્મરકૂળ-રત્નદ્વીપ અને કંકણના નામનિર્દેશ પર વિચાર કરતાં એ કાળના પ્રવાસમાગની ઝાંખી થાય છે તેમ આજના રત્નાગિરિ અને ઠાણા જેવા પ્રદેશની એતિહાસિકતા જણાય છે. ભૂજાના બળ પર મુસ્તાક રહેનાર કુમાર બે વાત દીવા જેવી સ્પષ્ટ દર્શાવે છે. આત્માની ઓળખ અને આત્મશક્તિ પર અવલંબન. આત્માની અમરતા માનનાર માટે સાચું બળ એ જ ગણુય વિદ્યાસિદ્ધિની વાત એટલે Knowledge is powerઅથૉત્ જ્ઞાન એ મટી શક્તિ છે-નું જ રૂપક છે. એક રીતે આ પ્રદેશમાં શ્રીપાલકુમાર પોતાની પૂર્વ કરણના ફળ લણે છે અને એ અનુસાર સુખદુ:ખ અનુભવે છે. “હસતાં બાંધેલ કર્મ, રડતાં પણ છૂટે નહિ' એ વાતને સાક્ષાત્કાર ડગલે ને પગલે થાય છે. નિકાચિત કર્મો તે ભગવ્યે જ છૂટે એ વાત વધુ પ્રસંગમાં જોવાની મળે છે, પણ ધર્મવાસિત અંતર થયેલું હોવાથી, સમતાથી ભગવાય છે એટલે એ કર્મjજ ઓછો થાય છે, એમાં નવાને ઉમેરે નથી થતો. - શ્રીપાળ અને ધવલશેઠને યોગ એ સજજન અને દુર્જનના સમાગમ જે જણાય છે. એકમાં ચંદનની સુવાસ છે જ્યારે બીજામાં લસણની દુર્ગધ છે. ઉભય પોતાના સ્વભાવ ચૂકતા નથી ! નામ શ્રી પાલ અર્થાત્ શ્રી=લક્ષમી અને પાળ=પાળક યા સંચય કરનાર, છતાં એ પ્રતિ જરાપણ રાગ ધરતો નથી. કેવલ પરમાથી જીવન ગાળે છે; જ્યારે નામ ધવલ હોવા છતાં કામ કાળા કરે છે ! એક માનવ ભવ સાધી જાય છે જ્યારે બીજે છતી સામગ્રીએ મનુષ્ય જિંદગી હારી જાય છે. ધર્મથી સુવાસિત હદય, પરોપકાર વૃત્તિથી જોતજોતામાં કેવી પ્રગતિ સાધે છે એ અહીં જોવા મળે છે. કેઈનું બૂરું ન ચિંતવવાની વૃત્તિ હેવાથી, મહાભયમાંથી પણ ઉગરી જાય છે. શૂળીનું વિઘન સોયે સરે છે. પુરુષાથીને કંઈ જ અગમ્ય નથી એ ઉઘાડું દેખાય છે. *
| (ચાલુ)
ઉપદેશક દુહાસ્ત્રી પિયર નર સાસરે, સંજમીયા થિરવાસ; એટલા હોય અળખામણું, જે માંડે થિરવાસ. ગાળ સહન કરીએ સદા, ગાળે ગુમડ ન થાય; જે ગમાર જન ગાળ દે, મુખ તેનું ગંધાય. સંપત ગઈ તે સાંપડે, ગયાં વળે છે વહાણ; ગયે અવસર આવે નહીં, ગયા ન આવે પ્રાણ.

Page #20

हमारा " चूर्णि ” साहित्य
J
( ले० अगरचंद नाहटा - बीकानेर )
मूल आगमों की व्याख्या का सर्वप्रथम प्रारंभ नियुक्तियों से होता है। उसके पश्चात् भाष्य एवं चूर्णियों का नम्बर आता है, पर ये व्याख्यायें सभी जैनागमों पर नहीं लिखी गई* । नियुक्ति एवं भाष्य प्राकृत भाषा में ही लिखे गये तब चूर्णि संस्कृत एवं प्राकृत के सम्मिश्रण के रूप में अर्थात् चूर्णि में कोई शब्द व वाक्य संस्कृत का है तो कोई प्राकृत का ।
चूर्णियों का महत्व -
प्राचीन जैनागमों के वास्तविक पाठ एवं अर्थ का निर्णय करने एवं रहस्य को हृदयंगम करने के लिये चूर्णियों का अध्ययन बहुत ही आवश्यक है। इनमें इतिहास एवं सामाजिक, धार्मिक, सांस्कृतिक एवं साहित्यिक वातावरण-अवस्था का भी सूक्ष्म सूचन मिलता है जो भारतीय इतिहास, समाज, भाषा, साहित्य एवं संस्कृति की
ष्ट से अत्यंत मूल्यवान है, क्योंकि जिस शताब्दी में इनका निर्माण प्रारंभ हुआ उस समय का भारत एवं जैन धर्म-समाज का इतिहास सर्वथा तिमिराछन्न-सा है । विशेषतः तत्कालीन जैन इतिहास के सम्बन्ध में तो हमारी जानकारी नहीं के बराबर है, अतः विविध दृष्टियों से महत्वपूर्ण इन चूर्णियों को प्रकाश में लाना हमारा सर्वप्रथम कर्त्तव्य है ।
प्रकाशन - कुछ वर्ष पूर्व भी आचार्यश्री सागरानंदसूरिजी का ध्यान इनके प्रकाशन की ओर गया था और आपने ६ + चूर्णियों को प्रकाशित भी की पर इधर कइ वर्षों से फिर वह महत्वपूर्ण एवं आवश्यक कार्य स्थगित-सा प्रतीत होता है, अतः हमारे विद्वान् आचार्यो एवं मुनियों का और जैन ग्रन्थ प्रकाशन संस्थाओं का इस परमावश्यक कार्य की ओर ध्यान आकृष्ट करने के लिये यह लेख लिखा जा रहा है ।
* जैसे कई सूत्रों पर केवल निर्युक्तियें ही मिलती है तो कईयो पर भाष्य ही । कई प्रन्थों पर नियुक्ति भाष्य नहीं पर चूर्णियें है । भाष्य तो कुछ प्रन्थों पर ही है ।
x दि. समाज में भी चूर्णियें पाई जाती है, उन पर भी अधिकारी विद्वान् प्रकाश डालेंगे । + आचारांग, सूयगडांग, उत्तराध्ययन, नंदी, अनुयोगद्वार, दशवैकालिक ।
276 ) fo

Page #21

म ८ मा ] हमारा चूर्णि साहित्य
૧૯૫ चूर्णियों के अप्रकाशित होने एवं प्रतियां भी सर्वत्र सुलभ न होने के कारण इनका सांगोपाङ्ग अध्ययन अभी नहीं होने पाया । मेरी जानकारी के अनुसार इनके अभ्यासी ५-७ विद्वान् ही हैं अतः इनके प्रकाशन से हमारी जानकारी बहुत अधिक बढेगी एवं कई पाठों एवं अर्थों के सम्बन्ध में विवाद देखने में आता है उनका भी निर्णय करने का प्रशस्त मार्ग खुल जायगा। ___कई वर्ष पूर्व जैसलमेर भंडार का अवलोकन करने के लिये जाने पर वहां चूर्णियों के सम्बन्ध में प्रकाश डालने का विचार उदय हुआ था। श्रीहरिसागरसूरिजी के पास जो लहीया था उससे भी श्रीजंबूसूरिजीने समग्र चूर्णियों की प्रतिलिपियें करवाइ हैं, मालूम हुआ, पर पता नहीं श्रीजम्बूसूरिजीने उनके प्रकाशन की ओर अभी तक दुर्लक्ष्य क्यों रख छोड़ा हो । आशा है कि आचार्यश्री अविलम्ब इनको प्रकाशित करने में प्रवृत्त होगें।
रचनाकाल-जैसा कि सूची से स्पष्ट है, सब से प्रथम एवं अधिक चूर्णियों के निर्माता श्रीजिनदासगणि हैं जो ८ वीं शताब्दी में हुवे है और १२ वी शताब्दी के पश्चात् की कोई चर्णि नहीं मिलती, अतः चूर्णिकाल ८ वीं से १२ वी तक ४५० वर्ष का है यद्यपि चूर्णि नामक रचनायें कई पीछे की भी हैं पर वे टीका के अर्थ में ही है। कइ चूर्णियों का समय एवं रचयिता का पत्ता नहीं चला उनका भी निर्णय हो सके तो ठीक हो । ____इस लेख में यथाज्ञात चर्णिसाहित्य की सूची दी जा रही है। यहां तक हो सका है इसे पूर्ण एवं प्रामाणिक बनाने का प्रयत्न किया गया है। फिर भी संभव है इस सूचि के अतिरिक्त और भी कोइ चूर्णि मिलती हो या उल्लेख मिलता हो, एवं कोई भ्रांति+ रह गयी हो, तो उस पर विशेष प्रकाश डालने का अधिकारी विद्वानों से निवेदन है।
इस सूची से आपके यह भी ज्ञात होता है कि एक ही चूर्णि के ग्रन्थाग्रन्थपरिमाण ( श्लोकसंख्या ) के सम्बन्ध में काफी मतभेद है उनका निर्णय भी पाठ
* जैसे श्राद्धप्रतिक्रमण चूर्णि, प्रतिक्रमण चूर्णि ( श्रीसोमसुंदरसूरि ) आदि ।
+ जैसे महानिशीथ एवं उपासगदशा की चूर्णिका जै. भ. सूची में निर्देश है पर सम्भवतः वे चूर्णिये नहीं है।

Page #22

[ न्य
શ્રી જૈન ધર્મ. પ્રકાશ मिलान कर के करना आवश्यक है । समवायांग और ओपनियुक्ति चर्णि का उल्लेख मिलता है पर प्रतियें प्राप्त नहीं है । यदि इनकी प्रतियें कहीं किसी को प्राप्त हो तो सूचित करने का अनुरोध है। कइ चूर्णियों की प्रतिये १-२ जगह ही मिलती है उनकी कइ प्रतिलिपियें करवा लेना आवश्यक है । अन्यथा उनके लुप्त-विच्छेद हो जाने की संभावना है।
स्पष्टीकरण-इस लेख में प्रतियों के लिये जो संकेत के रूप में सूचन किया गया है उनका स्पष्टीकरण इस प्रकार है। वृ. बृहत् टिप्पनिका ली. लीबडी भंडार सूचि । ह. हमारे संग्रह में भां. भांडारकर ओरियन्टल रिसर्च इन्स्टीट्युट, पुना खं. खंभात, शांतिनाथ भंडारसूचि जे. जेसलमेर भंडार, पं. पंचायती भंडार, उ. उल्लेख मु. मुद्रित .
चूणि साहित्य आगमनाम
परिमाण कर्ता रचनासंवत् विशेष अंग१. आचारांग चूर्णि ग्रं. ८३०० वृ., ली. खं.
मुद्रित २. सूयगडांग चूर्णि अं. १०००० बृ.,
___(प्रत १२०००) ली. ३. समवायांग चूर्णि पं. ४०० (ज्ञानभण्डार प्रति २२९ पत्रावली में उल्लेख है) ४. भगवती चूर्णि ग्रं. ३११४ बृ.(उ. ४०००)* - अपूर्ण हमारे संग्रह में ५. उपाशकदशा चूर्णि पं. १०१-
जैसलमेर प्रति नं.१०-३३३ उपांग६. जीवाभिगम चूर्णि नं. १५०० बृ., जैन ग्रन्थावली में, पाटण में है ७. जम्बूद्वीपपन्नति चूर्ण पं. १८७९ बृ., ३ भां. जे. ह. खं
___ मुद्रित
छेदमत्र
मुद्रित
८. A. निशीथ चूर्णि सूत्रभाष्याणि अं. २८००० जे. खं.
B. ,, ,, विशेष चूणि जिनदास महत्तर जे. .

Page #23

४८ भो ]
A.
९.
B. कल्पविशेष चूर्णि १०. व्यवहार चूर्णि
हमारा चूर्णि साहित्य. '
૧૯૭
१२७००
बृहतूकल्प चूर्णि ग्रं. १ बृ. ॐ भा. ८७०-५३००) खंभात १४७८७ लीं.
कुछ मुद्रित
११. दशाश्रुतस्कंध चूर्ण १२. पंचकल्प चूर्णि
मूल–
१५.
A.
१३. महानिशीथ चूर्णि
१४. A. जीतकल्पपेढ़ीया चूर्णि मं.
B.
" बृहत
C.
" लघु
""
अं. ३१००० बृ. ११०० नं. १२००० बृ. जे.
""
२२२५
ग्रं. ४३२१ बृ. भां. २२२५ खं. पा.
२३२५
ग्रं.
११९ बृ. २५०४ खं. ३१२५ लीं. जे., देवाचार्य जे. पं. खंभात लीं. जे. जेसल भं. प्रति नं ६०-२४५ बृ. सिद्धसेन
""
"9
खं. १०३९० भां. १०२३०
खं. १०३९१ लीं. जे. खंभात
१०००
93800
आवश्यक चूर्णि पं.बृ. १८००० भां. पा., जिनदास
B. श्रावक प्रतिक्रमणसूत्र चूर्णि नं. ४५९० C. प्र. इरियावही चूर्णि अं. १५०६ १६. दशवैकालिक चूर्णि ग्रं. ॐ बृ. लीं. जिनदास लीं. जे.
१७. उत्तराध्ययन चूर्णि ग्रं. ५ (गोवालिय महत्तर शिष्यकृत)
#. १३०० श्रीचंद्रसूरि (विषमपदव्याख्या)
8005
वृ.
मुद्रित
मुद्रित
पाटण भं. जे. पं.
मुद्रित
मुद्रित
लीं. जे. (वाणिजकुलकोडियगण वयरशाखा) उ. आवश्यक चूर्ण.
नास्ति
१८. ओघनिर्युक्ति चूर्णि १९. पाक्षिकसूत्र चूर्णि
जे. खं.
भां. लीं. जिनदास,
सं. ७३३ वर्षे कृता,
मुद्रित
२०. नंदी चूर्णि प्रं. २१. अनुयोगद्वार चूर्णि प्रं.
बृ. जिनदास महत्तर शाके ५९८ लीं. सं. जे. मुद्रित
२२. A. पर्युषणा कल्पसूत्र चूर्णि ग्रं. ७०० बृ. प्रति पाटण भं. सू. पू. ४०५ चूर्णि ११०० बृ.
B.
प्र. जे. खंभात
विजयसिंह सं. ११८३ यशोभद्रसूरि सं. ११८३ सं.
कर्मग्रन्थ
२३. कर्मप्रकृति वेदनादि ८ करण वाच्या चूर्णि प्रं. ७०००
मुद्रित

Page #24

Sતાના કામ
સાત નયની દૃષ્ટાંતરૂપે ઘટના !
Sાના મન ના
આ
જ
દિશી
પ્રોજક : મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી (સંવિજ્ઞાપાક્ષિક) કોઈ પણ વસ્તુની યથાર્થ પરીક્ષા કરવામાં નયધટના કરી શકાય છે. ઇતર અંશને અપલાપ કે પ્રતિક્ષેપ કર્યા વિના વસ્તુના કોઈ એક સદંશનું ગ્રહણ કરે તે અપેક્ષાવિશેષનું નામ નય, એમ તેની શાસ્ત્રીય વ્યાખ્યા છે; અથવા વ્યુત્પત્તિથી જોઈએ તો ‘ની' ધાતુ દોરી જવું-લઈ જવું, તે પરથી નય એટલે આગળ ને આગળ વસ્તસ્વરૂપ ભણી દેરી જાયલઈ જાય તે નય અથવા નય એટલે નીતિ-ન્યાય એમ સામાન્ય પરિભાષા છે. અર્થાત પ્રમાણુપુરસ્કાર સન્યાસસંપન્ન કથન તે નય અને શ્રી જિનપ્રણીત નય પણ સન્યાસસંપન્ન યાયાધીશની જેમ મધ્યસ્થ પરીક્ષા કરનારે હેઇ તેને નય નામ યથાર્થ પણે ઘટે છે.
એટલે નયનો પ્રયોગ પરમાર્થ સમજવા માટે અને પામવા માટે જરૂર કરી શકાય. અર્થાત આત્મશ્રદ્ધાના અનુમાપનમાં, ૫રમાર્થ પ્રાપ્તિના ઉપક્રમમાં, ભક્તિવિષયમાં કે ચરણસેવા આદિ વિષયમાં તેની યથાર્થ અર્થધટન કરી શકાય અને તે પ્રમાણે શ્રી દેવચંદ્રજી આદિ મહાત્માઓએ કરેલ છે, માટે એમ કરવામાં કાંઈ દૂષણ કે વિરોધ જેવું નથી, એટલું જ નહિ પણ આત્માથી મુમુક્ષને પરમાર્થ સમજવા માટે ને પામવા માટે તે પરમ ઉપકારી હાઈ પરમ પ્રશસ્ત અને રસપ્રદ છે.
સાત નોમાંથી પ્રથમના ત્રણ નો બાહ્ય નિમિત્ત સાધન છે, અને પછીના ચાર નો અંતર (ઉપાદાન) સાધન છે.
છાત-જેમ એક સેનીને કંઠી ઘડવાની ઈચ્છા થઈ. જે તે પ્રબળ પરિણમી ન હોય તે સેનાને અભાવે વા સંગના અભાવે કંઠીનું કાર્ય થઈ શકતું નથી, પણ જ્યારે પ્રબળ ઇરછા થાય છે ત્યારે તનતોડ પ્રયત્ન કરીને કાર્ય કરવા ઉત્સુક બને છે. જેથી કાર્ય કરવાની દઢ ઈચ્છા-સંક૯૫ તે “નૈગમ નય '. નિગમ શબ્દનો અર્થ સંક૯૫ પણ થાય છે. સંક૯૫ માત્રને વિષય કરવાવાળા નૈગમ નય કહેવાય છે. કાર્ય કેમ કરવું २४. शतक चूणि नं. २३८० बृ. ३२०० जे. चंद्र महत्तर
मुद्रित २५. सत्तरि चूर्णि (. નારિત)
मुद्रित
प्रकीर्ण
२६. आद्य पंचाशक चूर्णि ग्रं. ३३०० वृ. यशोदेव सं. ११७२ वृ. २७. चैत्यवंदन चूर्णि पं. ८४० यशोदेव सं. ११७४ जे. नं. १७० पाटण भं. सू. पृ.८८ २८. वंदनक चूर्णि अं. ७२७ बृ. २९. प्रत्याख्यान चूर्णि
- ૧૯૮)

Page #25

અંક ૮ મો ] સાત નયની દૃષ્ટાન્તરૂપે ધટના
૧૯ તેનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન નથી ( ગમ નથી ) છત્તા પ્રબળ અને સારી ઈચ્છા જ એને કાર્ય તરફ દોરે છે–પ્રેરે છે–લઈ જાય છે. સારી પ્રબળ ઇચછા તે નૈગમ નય. તે ઇચ્છાની પ્રેરણાથી વા પાવરથી સાધનસામગ્રી એરણ. હડી અગ્નિ વિગેરે નો સંગ્રહ કરતો જાય તે સંગ્રહ નય' પહેલો નય બીજા નય સુધી કાર્યને સાધક સહાયક થાય તો તે નય. તેમ ન થાય તો પહેલો નય તે નયાભાસ બને છે. એમ ત્રીજાને, ત્રીજે ચોથાને પરંપરાએ સહાયક બને, આગળ લઈ જનાર પ્રેરક બને ત્યારે ત્યારે પ્રેરક બનનાર પાછળનો નય, નય કહેવાય; પરંતુ જ્યારે જ્યારે વા યારથી પ્રેરક બનતો અટકી જાય ત્યારે ત્યારે તે તે નય નયાભાસી (નિષ્ફળ પરિણમી) બનતા જાય. હવે સાધનસામગ્રી તૈયાર થઈ જાય ત્યારે “વ્યવહાર નય ” કહેવાય. આ ત્રણ નય વ્યવહારના વા નિમિત્ત કારણના ન કહેવાય છે. વ્યવહારના છ ભેદ છે. શુદ્ધ, અશુદ્ધ, શુભ, અશુભ, ઉપચરિત, અનુપચરિત આ છમાંથી જે વ્યવહાર ( સાધન-સામગ્રી ) પોતાની પ્રબળ પ્રેરણાથી ઉપાદાનને જાગ્રત કરીને સહાયક બને તે જ શુદ્ધ વ્યવહાર કહેવાય; નહિંતર અશુદ્ધ વ્યવહારના નામમાં આવીને વ્યવહારનયાભાસ બને છે. શુદ્ધ વ્યવહાર એટલે ઉપાદાનને સર્વ પ્રકારે સહાયક બને છે.
વ્યવહારની પૂર્ણતા થતાં ઉપાદાનસ્વરૂપ સુવર્ણની હાજરી થઈ તે “હજુસૂત્ર નય.” ઋજુ એટલે સરળ અને સૂત્ર એટલે કાર્ય. - કુશળ કારીગર સુંદર સાધનાથી હજારો વર્ષ પર્યત પ્રયત્ન કરે પણ સુવર્ણ વિના કંઠી થાય નહિ. તેમજ શુદ્ધ સુવર્ણ હજારો વર્ષ એરણ ઉપર પડી રહે છતાં કુશળ કારીગર વિના કદિ પણ કંઠી થાય જ નહિ. અર્થાત નિમિત્ત કારણ અને ઉપાદાન કારણ એ બન્નેનું સમન્વયપણું વા સહકારીપણું થાય ત્યારે જ કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. તેનું ગાળી, ઢાળ પાડી, ઝીણું તાર કરી નાના આંકડા બનાવે ત્યારે જે કાર્ય થવાનું તે શબ્દમાં આવી જાય અર્થાત આ કંઠી થાય છે, એમ કાર્યની પ્રત્યક્ષતા થાય તે “શબ્દ નય. -
કાર્ય સમ્યક પ્રકારે અભિરૂઢ (પરિતિ પામે) અર્થાત કાર્યની સંપૂર્ણતા પહેલા થોડુંક ઍપવા વિગેરે બાકી રહે ત્યારે “સમભિરૂઢ નય” થાય, અને કાર્ય સંપૂર્ણપણે આપી પોલીશ થઈ કંઠી તૈયાર થાય ત્યારે એવંભૂત નય જેમ છે તેમ કાર્યની પૂર્ણતા તેને “એવંભૂતનય ” કહેવાય.
આ સાતે નયનું સ્વરૂપ દષ્ટાંત ઉપર ઘટાવીને હવે મૂળરૂપમાં તેને ખ્યાલ કરીએ–
આંતર સ્વરૂપ–૧. અનાદિકાળના સંસાર પરિભ્રમણ કરતાં અવ્યક્તપણે વા ઓધદષ્ટિએ પણ સદ્દગુરુની ઉપાસના કરતા અને અકામ નિર્જરા કરતે કરતે આત્મા
જ્યારે ૭૦ કડાકેડી સાગરોપમ મોહનીય કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમાંથી એક કોડાકોડીમાં આવી યથાપ્રવૃત્તિકરણ સુધી પહોંચ્યા પછી પૂર્વે અનેક ભવમાં અવ્યક્તપણે પણ સેવેલાં સદ્ગુરુની ઉપાસનાથી અંતરમાં જે જે સંસ્કારો પડયા હોય તે દઢિભૂત થઈને પરમાર્થમાર્ગ પામવાની સાચી-પ્રબળ ઇચછા-જિજ્ઞાસા થાય. સંસારના અનંત માહવર્ધક સાધનોમાં શરીર, ધન, સ્ત્રી, કુટુંબ એ ચાર સર્વોત્કૃષ્ટ મુખ્ય સાધને છે, તેને મેળવવામાં, સાચ

Page #26

૨૦૦
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ જ્યેષ્ઠ
વવામાં અને ભાગવવામાં જે પ્રીતિ છે, તેના કરતાં પ્રબળ પ્રીતિ પરમાર્થને પામવામાં થાય. આવી પરમાર્થ પામવાની સાચી અને પ્રખળ જિજ્ઞાસા થાય જેમાં સરળતા, સજ્જનતા, પ્રમાણિકતા અને નિઃસ્વાર્થતાદિ ગુગૢા પ્રગટે. આવી નિમ*ળ જિજ્ઞાસા અર્થાત્ પૂર્વ સંસ્કારની પ્રબળ જાપ્રતિ થવાથી પરમાર્થની તીવ્ર પૃચ્છા( મુમુક્ષુ દશા ) તે નૈગમનય ' ની ષ્ટિ કહી શકાય.
"
૨. પરમામા પામવાની તીવ્ર જિજ્ઞાસા થયા પછી કષાયની મંદતા થતાં પાલિક ભાવે। તરફ ઉદાસીનતા થવાથી અંતરાત્માની નિ`ળતા થતાં સદ્ગુરુની શોધ કરતાં અંતરષ્ટિ જાગૃત થવાથી સત્પુરુષને અંતરદૃષ્ટિથી વાસ્તવિકપણે એળખીને, શ્રદ્ધાથી તેની ઉપાસના કરતાં ન્યાય, પ્રમાણિકતા, ઉદાસીનતા, સહિષ્ણુતા, સેવાભક્તિ, સરળતા, નિષ્પક્ષપાત વૃત્તિ, સત્શાસ્ત્રવાંચન–વિચાર વિગેરે આત્મિક ગુણાના સગ્રહ કરતા જાય તે ‘ સંગ્રહ નય’ની દૃષ્ટિ કહી શકાય.
૩. મતાગ્રહથી મુક્ત થઇને સદ્ગુણપ્રેમી બની સદ્ગુરુની આજ્ઞાએ સત્ સાધનેાદ્વારા સન્માČની ઉપાસના કરવાથી અંતરયાગ, અંતરવૈરાગ્ય, અડગ શ્રદ્ધા, અનન્ય ભક્તિ, અભિગ્રાહિક મિથ્યાત્વ ત્યાગ, કષાયની ઉપશાંતિ અને આત્માને સ્વાનુભવ કરવામાં પરમ સહાયક સુવિચારશ્રેણી વિગેરે સમ્યક્ત્વ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરાવનાર આત્મિક ગુણાની પ્રાપ્તિ થાય તે વ્યવહાર નયની દૃષ્ટિ કહી શકાય. આ સદ્વ્યવહારથીજ સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે.
.
૪. ઉપરાક્ત સદ્વ્યવહારથી અન ંતાનુબંધી કષાય તથા ત્રણ માહનીય એ સાત પ્રકૃતિને ક્ષય વા ક્ષયેાપશ્ચમ કરી આત્માની વિશુદ્ધિ થવાથી સ્વસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થાય, આત્મદર્શનની ઝાંખી થાય અર્થાત્ આત્માને આત્માને અનુભવ થાય તે શુદ્ધ સમકિત વા ‘ ઋજીસૂત્ર ’ નયની દૃષ્ટિ કહી શકાય.
૫. આત્માની વિશુદ્ધિ થવાથી ઉત્તરાત્તર આત્મશ્રેણીએ ચડતાં ધાતિ કના ય કરવાની અતિ વિશુદ્ધ દશારૂપ ક્ષપકશ્રેણીએ ચડતાં કેવલજ્ઞાન સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ શબ્દગમ્ય થવાથી તે શબ્દ નય 'ની દૃષ્ટિ કહી શકાય.
૬. લાતિ ક્રમને ક્ષય કરવાની અંતિમ શક્તિ બારમાં ગુરુસ્થાને તે ‘ સમક્ષિઢ નય 'ની દૃષ્ટિ કહી શકાય.
૭. અને જેમ છે તેમ આત્માની પૂર્ણ નિવારણ દશા તે ‘ એવ‘ભૂત નય ’ની દૃષ્ટિ.
ટૂંકામાં અંતરંગ કાČરૂચિ તે નૈગમ, તત્ કારણુ સંગ્રહ–સમ્યગ્રહણુ તે સ ંગ્રહ, તેને સમ્યગ્ વ્યવહાર પ્રયાગ તે વ્યવહાર, આમ સત્કારણેાના સમ્યગ્ર વ્યવહાર કરતાં કાય થવાની સન્મુખતા–હાજરપણ થાય તે ઋનુસૂત્ર, કાર્યના અંશ પ્રગટ થાય તે શબ્દ, કે જેથી કાય થવા માંડયુ', એમ યથાય અમાં શબ્દપ્રયાગ કરી શકાય. કાર્યના ઉત્તરાત્તર અધિકાધિક અશ પ્રગટ થતાં થતાં યાવત્ પૂર્ણ કાર્યમાં એક અંશ ન્યૂનતા—ઊણાપણું રહે ત્યાં સુધી સમભિત અને સંપૂણૅ કાતુ પ્રગટપણું તે એવભૂત.

Page #27

પ
- મા
ના કાકા
)
-
ના
1 યોગાવંચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવંચક છે
કિ
નામ નાના
7
ક
]
માન
-
- - -
-
-
-
-
લેખક-ડા. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતાM. B. B. S.
(અનુસંધાન પણ ૧૭૧ થી શરૂ “યમ નિયમ સંયમ આપ કિ, પુનિ ત્યાગ બિરાગ અથાગ લિય; વનવાસ લિયે મુખ મન રિયે, દઢ આસન પદ્ધ લગાય દિયે. મન-પાન નિરોધ વધ કિયે, હઠ જોગ પ્રાગ સુતાર ભયે; જપભેદ જપ તપ વૈહિ તપે, ઉરસેંહિ ઉદાસી લહી સબપે. સબ શાસ્ત્રનકે નય ધારી હિયે, મતમંડન ખંડન ભેદ લિયે; વહ સાધન બાર અનંત કિયે, તદપિ કછુ હાથ હજુ ન પર્યો. અબ કાં ન બિચારત હે મનસેં, કછુ એર રહા ઉન સાધનસેં; બિન સદગુરુ કેય ન ભેદ લહે, મુખ આગલ હૈ કહ બાત કહે, કરુના હમ પાવત હે તુમકી, વહ બાત રહી સુગુરુગમકી; પલમેં પ્રગટે મુખ આગલસે, જબ સદ્ગુરુ અને સુપ્રેમ બસે, તનસેં, મનસેં, ધનસું, સબસેં, ગુરુદેવકી આન સ્વઆત્મ બસેં. તબ કારજ સિદ્ધ બને અપને, રસ અમૃત પાહિ પ્રેમઘને. ”
ઈત્યાદિ. શ્રીમદ રાજચંદ્રજી આ સાત નોમાંથી ઋજુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવભૂત એ ચાર નો અનુક્રમે થોડા અંશ વ્યક્ત, બહુ અંશ વ્યક્ત, બહુતર અંશ વ્યકત અને સર્વ અંશ વ્યક્તને માનનારા ભાવ નય કહેવાય છે, બાકીના ત્રણ નય વ્યક્ત સ્વભાવે નથી જેને દ્રવ્ય નય કહેવાય છે. કેટલાક જુસૂત્રને દ્રવ્યમાં ગણે છે, પરંતુ તે અપેક્ષાકૃત હાઈ વિરોધને સ્થાન નથી. દષમ કાળમાં દિવાકર સમાન પ્રખર તાર્કિક શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરજી સૂત્રને ભાવનયમાં ગણે છે. નયનું સ્વરૂપ અનેક દૃષ્ટિએ વિચારી શકાય છે. એક બીજાને વિરોધ શમાવવામાં પણ આનો જ ઉપયોગ થઈ શકે છે તે વિષે જિનાગમમાં ઘણું કથન છે. શ્રી જિનભગવાને નય-સ્યાદ્વાદનું સ્વરૂપ એટલા જ માટે-રાગદ્વેષના ઉપશમ માટે જ ઉપદેર્યું છે.
વાચક સજજનો હંસચંચુ ન્યાયે આમાંથી સાર–પરમાર્થને ગ્રહણ કરશે. આ શાસ્ત્ર પદ્ધતિએ નયનું સ્વરૂપ નથી; શાસ્ત્રમાં પરકૃત આશય–અપેક્ષા સમજવા માટે જે માપ ભરવાની પાલી આદિનું દૃષ્ટાંત આપેલું છે. તથા પ્રકારે આ નથી, કિન્તુ આત્મશ્રદ્ધાનું અનમાપન સમજવા દષ્ટાંતરૂપે આ નયઘટના છે. અને એ રીતે મહામુનીશ્વર શ્રી દેવચંદ્રજીએ શ્રી ચંદ્રપ્રભ જિનરતવનમાં પ્રભુની ઉત્સર્ગ અપવાદ સેવામાં નય ઘટના કરી બતાવી છે. તેને અનુસરી એક વિદ્વાન સદગૃહસ્થ તરફથી નોંધ જાણવા મળેલ તેમાં યથામતિ પ્રાસંગિક અને બીજું છુટક ઉમેરી સદર લેખ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. આ લેખમાં વિરોધને લેશ પણ સ્થાન હોય તેમ માનતે નથી, કિન્તુ આત્માર્થપરમાર્થ સમજવાને પ્રેરકરૂપ એક રસપ્રદ વસ્તુ છે તેમ વિચારકગષકોને જણાઈ આવશે.
( ૨૦૧ ) નુંs

Page #28

૨૦૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[
પેક
સંત આશ્રય પર ખાર ભાર
આમ સંતચરણના આશ્રય વિના સમસ્ત સાધન-ક્રિયાદિ પરમાર્થે નિષ્ફળ ગયા છે, વંચક બન્યા છે, ઠગનારા બન્યા છે. ભાવગી એવા સાચા સપુરુષને-ભાવસાધુને આશ્રય કરવામાં આવે તો જ અવંચક યોગ, અવંચક ક્રિયા ને અવંચક ફલ થાય. એટલા માટે જ અને મહાત્મા શાસ્ત્રકારે “સાધુને આશ્રીને-સંતને આશ્રય કરીને,” એ શબ્દો પર ખાસ ભાર મૂક્યો છે. વંચક કેમ થયા?
કારણ કે આ અવંચક ત્રિપુટીની પ્રાપ્તિ થયા પૂર્વેના જીવને જે જે યોગ થયો છે. જીવે જે જે ક્રિયા આચરી છે, જીવને જે જે ફલ મળ્યા છે, તે બધાય ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે વંચક છેતરનારા થયા છે; મૂળ આત્મલથી ચૂકાવનારા હેઝ લક્ષ્ય વિનાના બાણ જેવા થયા છે ! કારણ કે જીવને કદાચ સત્પ-સદગુરુનો સમાગમ-યોગ થયો હશે, પણ તેને તે સ્વરૂપે નહિં એાળખવાથી, તે વંચક થયો છે, ફોગટ ગયો છે. તેમજ અનંત સાધન ક્રિયા પણ જીવે અનેક વાર કરી હશે, પણ તે તથારૂપ ઓળખાણ વિના અને સાથેરૂ૫ લક્ષ્યને જાણ્યા વિના એટલે તે પણ વંચક થઈ છે, ઈષ્ટ કાર્યસાધક થઈ નથી, ઉલટી બાધક થઈ છે! સાધન હતા તે ઊંધી સમજણને લીધે અથવા મમત્વને લીધે બંધન થઈ પડ્યા છે અને આમ ફલ પણ વંચક થયું છે. સંતશિરોમણિ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ સાચું જ કહ્યું છે કેસાધન તે બંધન!
“અનંત કાળથી આથડ્યો, વિના ભાન ભગવાન, એ સેવ્યા નહિ ગુરુ સંતને, મૂક્યું નહિ અભિમાન.
સંત ચરણ આશ્રય વિના, સાધન કર્યા અનેક પાર ન તેથી પામિયે, ઊગે ન અંશ વિવેક. સે સાધન બંધન થયા, રહ્યો ન કેઈ ઉપાય; સત્ સાધન સમજ્યો નહિં, ત્યાં બંધન શું જાય?”–શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી
* “ संपुण्णावि हि किरिया भावेण विणा ण होंति किरियत्ति । णियफलविगलत्तणओ गेवज्ज उववायणाएणं ॥"
શ્રી હરિભદ્રાચાર્યવર્ધકૃત શ્રી પંચાશક શાસ્ત્ર અર્થાત--સંપૂર્ણ ક્રિયા પણ ભાવ વિના ક્રિયા જ નથી હોતી, કારણ કે તેના : નિજ ફલનું વિકલપણું છે. અત્રે રૈવેયક ઉપ૨ાતનું દૃષ્ટાંત છેઃ આ જીવ અનંતી વાર ઐયકમાં ઉપન્યો છે. અને સંપૂર્ણ સાધુ ક્રિયાથી જ ત્યાં ઉપજવાનું થાય છે. આમ અનંત વાર સંપૂર્ણ સાધુક્રિયાના પાલન છતાં આ જીવ રખડ્યો, તે જ એમ સૂચવે છે કે તે તે ક્રિયા વંચક હતી, ભાવવિહેણ પરમાર્થ શુન્ય હતી.

Page #29

અંક ૮ મે ] યોગાવંચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવંચક
૨૦૩ આવા વંચક યોગ, ક્રિયા ને ફલ દૂર થઈ, અને આ પ્રથમ મિત્રા દષ્ટિમાં વર્તતા મુમુક્ષુ યોગીને અવંચક ભેગ-ક્રિયાફળની પ્રાપ્તિ (દ્રવ્યથી) થાય છે,–અને તે પણ સંતચરણના શરણરૂપ આશ્રયને લઈને, એ મુદ્દો ખાસ લક્ષમાં રાખવા ગ્ય છે.
આ અવંચકત્રય પણ જેના નિમિત્તે હોય છે, તેને ઉપન્યાસ કરતાં આચાર્યવર્ય શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી કહે છે કે
" एतच्च सत्प्रणामादिनिमित्तं लमये स्थितम् ।
अस्य हेतुश्च परमस्तया भावमलाल्पता ॥" અર્થાત–આ અવંચકત્રિપુટી સતપ્રામાદિન નિમિત્ત હોય છે, એમ સમયમાં એટલે સિદ્ધાંતમાં સ્થિત છે; અને આ સતપ્રમાદિને પણ પરમ હેતુ તથા પ્રકારે ભાવમલની અ૯પતા છે.
ઉપરમાં જે ત્રણ અવંચક કહ્યા, તેની પ્રાપ્તિ પણ કેવી રીતે થાય? કયા નિમિત્ત કારણથી થાય ? તે અહીં બતાવ્યું છે. સતપુરુષ, સાચા સાધુગુણસંપન્ન સાધુપુરુષ પ્રત્યે વંદન, નમન, વૈયાવચ્ચ, સેવા-સુશ્રુષા વગેરે નિમિત્તથી તે અવંચકની પ્રાપ્તિ હોય છે.
પ્રથમ તે સદગુરુ સન્દુરુષ–સાચા સંતનો જગ થતાં, તેના પ્રત્યે વંદનાદિ કરવામાં આવે. એમ કરતાં કરતાં પરિચયથી તે સતપુરુષના સ્વરૂપની ઓળખાણ થાય, એટલે યોગાવચક નીપજે. પછી તેની તથારૂપ એાળખાણ થયે, જે તેના પ્રત્યે વંદન, નમસ્કાર, વૈયાવચ્ચ વગેરે ક્રિયા કરાય, તે ક્રિયાવંચકરૂપ હોય. અને પુરુષ સાચા ભાવસાધુ પ્રત્યેની તેવી વંદનાદિ ક્રિયાનું ફળ પણ અમેઘ-અચૂક હોય, એટલે ફલાવંચક હોય. આમ આ બધાનું મૂળ સાચા ભાવાચાર્યરૂપ સદગુરુ પુરુષની નિર્મળ ભક્તિ છે. યોગીરાજ શ્રી આનંદઘનજીએ ભાખ્યું છે કે
નિર્મળ સાધુ ભગતિ લહી, સખી, યોગ અવંચક હેય. સખી. કિરિયાવંચક તિમ સહી, સખી. ફલ અવંચક જોય. સખી. ”
આવા પ્રકારે જ ઉપર કહેલા અવંચકત્રયની પ્રાપ્તિ હોય છે, એમ આપ્તપુરુષપ્રણીત સિદ્ધતિમાં–આગમમાં દઢપણે સ્થાપવામાં આવ્યું છે, એવો સિદ્ધાંત નિશ્ચિતપણે પ્રતિષ્ઠિત છે, એવી શાસ્ત્રમર્યાદા છે. એ સિદ્ધાંત નિશ્ચયરૂ૫ હાઈ, કોઈ કાળે ફરે નહિં. સાક્ષાત પુરુષ સદ્દગુરુના યોગે જ જીવન કલ્યાણ માર્ગ-મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવેશ થાય, એમ ત્રણે કાળમાં સ્થિતિ છે, એમ ત્રણે કાળમાં પરમાર્થ પામવાને માગ એક જ છે.
કારણ કે “વિના નયનની વાત –એટલે કે ચર્મચક્ષને અગમ્ય ને જ્ઞાનરૂપ દિવ્ય ચક્ષુને ગમ્ય એવી જે વાત છે તે “વિના નયન’–સદ્દગુરુની દોરવણું વિના પ્રાપ્ત થાય નહિ; અને જે સદગુરુના ચરણ સેવે, તો સાક્ષાત પ્રાપ્ત થાય. જો તરસ છીપાવવાની ઈચ્છા હોય, તો તે છીપાવવાની રીત પણ ગુરુગમ વિના કદિ પ્રાપ્ત થાય નહિ,-એમ અનાદિ સ્થિતિ છે. અને તેવા પ્રકારે પરમ જ્ઞાની સતપુરુષોએ ભાખ્યું છે--

Page #30

२०४
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ “બિના નયન પાવે નહિં, બિના નયન કી બાત; સેવે સદ્દગુરુ કે ચરન, સો પાવે સાક્ષાત્, બુઝી ચહત જે પ્યાસ કી, હું બુઝન કી રીત;
પાવે નહિ ગુરુગમ વિના, એહી અનાદિ સ્થિત.” શ્રી રાજચંદ્રજી પ્રવચન અંજન જે સદગુરુ કરે, દેખે પરમ નિધાન, હૃદયનયન નિહાળે જગધણી, મહિમા મેરુ સમાન. ”
- શ્રી આનંદઘનજી અને એવા ઉત્તમ સાચા સાધુપુરુષની, ભાવગીરૂપ સાચા સદગુરુની સંગતિને લાભ પણ કયારે મળે છે તે ઉત્તમ ‘ જોગ’ કયારે બને? તેનું કારણ પણ અહીં કહ્યું કે-જ્યારે તેવા પ્રકારની ભાવમલની અલ્પતા થાય ત્યારે તે “જોગ' જીવને બાઝે. જ્યારે માંડીને-અંદરનો મેલ ( આત્મમલિનતા ) ધોવાઈ જઈને ઓછો થાય, ત્યારે તેવું ઉત્તમ નિમિત્ત મળી આવે. આવા “પુણ્યપંડૂર’ જ્યારે પ્રકટે ત્યારે સતપુરુષને સમાગમયોગ થાય. એહ સાહિબ સેવે તેહ હજૂર, જેહના પ્રગટે રે કીધાં પૂન્યપંડૂર. ”
શ્રી યશોવિજયજી ચાહે ચકોર તે ચંદને, મધુકર માલતી ભેગી રે; તિમ ભવિ સહજ ગુણે હવે, ઉત્તમ નિમિત્ત સંયોગી છે. ”
શ્રી યોગદષ્ટિની સક્ઝાય રત્નનો માલ જેમ જેમ દૂર થાય, તેમ તેમ તેની કાંતિ–ચળકાટ ઝળહળી ઊઠે છે; તેમ આત્માનો ભાવમલ-અંદરનો મેલ જેમ જેમ છેવાડે જાય છે, તેમ તેમ તેની ધમપ્રાપ્તિની યોગ્યતારૂપ કાંતિ ખીલતી જાય છે, આત્મપ્રકાશ ઝળકતો જાય છે. આ અંગે પ્રશમરસનિમગ્ન શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીનું નિર્મલ વચનામૃત છે કે – - “ કલ્યાણને વિષે પ્રતિબંધરૂપ જે જે કારણો છે, તે જીવે વારંવાર વિચારવા ઘટે છે. તે તે કારણે વિચારી મટાડવાં ઘટે છે, અને એ માગને અનુસર્યા વિના કલ્યાણની પ્રાપ્તિ ઘટતી નથી. મળ, વિક્ષેપ અને અજ્ઞાન એ અનાદિ છવના ત્રણ દોષ છે. જ્ઞાની પુરુષનાં વચનની પ્રાપ્તિ થયે તેને યથાયોગ્ય વિચાર થવાથી અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ હેય છે. x x x સરળપણું, ક્ષમા, પિતાના દોષનું જોવું, અપારંભ, અલ્પ પરિગ્રહ એ આદિ મળ મટવાનાં સાધન છે. જ્ઞાની પુરુષની અત્યંત ભક્તિ એ વિક્ષેપ મટવાનું સાધન છે.”
આમ માંહેનો મળ ઘેવાતાં, જેમ જેમ આત્મા નિર્મલ બને, તેમ તેમ તેનામાં સન્માર્ગ પામવાની પાત્રતા આવતી જાય છે, અને તે પાત્રતારૂપ લોહચુંબકથી આકર્ષાઈને સપુરુષનો જોગ તેને બને છે.
(અપૂર્ણ)

Page #31

=
===
===
SEEEEEEE
===========EEEEEEEEEEEE
અપીલ - કાગળ તથા છાપકામની અસહ્ય મેંઘવારીને અંગે, આપ જાણે છે તેમ, || “ શ્રી જૈન ધર્મપ્રકાશ” માસિકને મોટી ખોટ ભેગવવી પડે છે, અને તે III I પડતી ખાદને પહોંચી વળવા માટે “ શ્રી જૈન ધર્મપ્રકાશ સહાયક ફંડ? આ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. અત્યારપૂર્વે ઘણા ગૃહસ્થાએ અને ગ્રાહક બંધુઓએ
એ III સહાયની રકમ મેકલી આપી છે. “પ્રકાશને બાર માસનો ખર્ચ અંદાજ || ]]] રૂપિયા છ હજાર જેટલે થશે જ્યારે આવક લગભગ પચીસ જેટલી થશે III
એટલે રૂા. સાડાત્રણ હજારનો માટે ખાડા પૂરવાની ફરજ “ પ્રકાશ”ના III! નિયમિત વાચકો, પ્રશંસકો અને ગ્રાહક બંધુઓ પર આવી પડે છે. અમે Hiii દરેક ગૃહસ્થને જુદો પત્ર ન લખતા આ દ્વારા વિજ્ઞપ્તિ કરીએ છીએ કે તેઓ I પિતાને ફાળો સત્વર મોકલી આપે અને “પ્રકાશ”ને ખર્ચની ચિંતામાંથી
અવશ્ય મુક્ત કરે. “ પ્રકાશ ” સહાયક ફંડની આવેલ રકમ અગાઉના અંકમાં સ્વીકારાઈ છે, ત્યારબાદ જે રકમ મળી છે તે નીચે પ્રમાણે સાભાર સ્વીકારવામાં આવે છે.
૫૭૭) અગાઉ સ્વીકારાએલ છે. ૧૦) શાહ નાગરદાસ હકમચંદ
પાલનપુર શાહ હરખચંદ કુંવરજી
વઢવાણુકેમ્પ ૫) શાહ કલ્યાણજી કાનજી હ. ધનબાઈ વારાપધર ૩) શાહ મંગળદાસ ગિરધરલાલ શિવરાજપુર–માઈન્સ
૬૦૧ DEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE
કન્યાકેળવણીની સુંદર સંસ્થા આજે કેળવણીની અગત્ય સમજાવવાની કોઇપણને જરૂર નથી. કન્યાકેળવણી પણ આવશ્યક અને તેટલી જ જરૂરની વસ્તુ છે. આપણા સમાજ માટે અભિમાન લેવા જેવી હકીકત એ છે કે, મુંબઈ ખાતે “મુંબઈ અને માંગરોળ જૈન સભા” સંચાલિત શ્રી શકુંતલા કાંતિલાલ ઈશ્વરલાલ જૈનગ૯સ હાઈસ્કૂલ આ દિશામાં સારી પ્રગતિ કરી રહેલ છે. આજે તે સંસ્થામાં શ્રીમંત, મધ્યમ અને ગરીબ વર્ગની સાડી આઠ કન્યાઓ લાભ લઈ રહી છે અને મેટ્રિક પર્વતને અભ્યાસ કરી શકવાની અનુકૂળતા છે. કેળવણીપ્રેમી શ્રીયુત કાન્તિલાલભાઈ આ સંસ્થાના વિકાસ પાછળ સારી જહેમત ઉઠાવે છે અને તેમની ઈચ્છા ૧૦૦૦ થી ૧૨૦૦ કન્યાઓને લાભ લેતી કરવાનું છે. આવી વિશાળ સંસ્થા ચલાવવા અને નિભાવવા ખર્ચ પણ સારા પ્રમાણમાં કર જોઈએ. શ્રીમંત અનેક કેળવણપ્રિય જૈન સમાજ કેઈપણ ધાર્મિક અને સામાજિક સુંદર કાર્ય કરતી સંસ્થાને પિતાની જ ગણે છે, તે આશા છે કે, સમાજ આવી સંસ્થાને પૂરેપૂરું ઉત્તેજન આપી સંસ્થાના ઉત્કર્ષ માં પોતાનો વિશાળ ફાળે અવશ્ય આપશે.
_
IIIII

Page #32
Reg. No. B. 156 ભરતેશ્વર બાહુબલી વૃત્તિ ભાષાંતર - પુરુષ વિભાગ 1-2 (સંપૂર્ણ) ભરતેસરબાહુબલિ'ની સઝાય તે રાઈ પ્રતિક્રમણમાં હંમેશા બેલાય છે, પણ તેમાં દર્શાવાતા મહાપુરુષોનાં વૃત્તાંતો તમે જાણો છો? ન જાણતા હો તે આ પુસ્તક મંગાવો. તેમાં 70 મહાપુરુષોના જીવનવૃત્તાંતે સુંદર અને રોચક ભાષામાં વર્ણવવામાં આવ્યાં છે. કથાઓ મનપસંદ અને સૌ કોઈને ગમી જાય તેવી છે. અવશ્ય આ પુરતક વસાવો. ડેમી સાઈઝના પૃષ્ઠ લગભગ ચારસો, છતાં કિંમત માત્ર રૂપિયા ત્રણ, પોસ્ટેજ જુદું. લખ–શ્રી તેના ધમપ્રસારક સભા, ભાવનગર શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાકાપુરષ ચરિત્ર ભાષાંતર પર્વ 1 થી 10 ? વિભાગ 5 * આ આખા ગ્રંથમાં દશ પર્વ છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્યની આ અપૂર્વ * કૃતિ છે. મૂળના લોક 34000 છે. તેનું ભાષાંતર જુદા જુદા પાંચ ભાગમાં પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. 1 પ્રથમ ભાગ–પર્વ 1-2 શ્રી ઋષભદેવ, અજિતનાથ વગેરેના ચરિત્ર. કિંરૂા. 3-4-0 2 બીજે ભાગ–પર્વ ક-૪-૫-૬ શ્રીસંભવનાથથી મુનિસુવ્રતસ્વામી સુધીનાં ચરિત્રો.કિં. રૂ. 3-4-0 3 ત્રીજો ભાગ-પર્વ 7 મું. જેને રામાયણ ને શ્રી નમિથ ચરિત્ર કિં રૂ. 1-8-0 4 ચોથે ભાગ–પર્વ 8-9. શ્રી નેમિનાથ ને પાર્શ્વનાથ વગેરેનાં ચરિત્ર કિં. રૂા. 3-0-0 5 પાંચમે ભાગ-પ 10 મું. શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સવિસ્તર ચરિત્ર કિં. રૂા. 2-8-0 ( આ પાંચમો ભાગ હાલ શીલીકમાં નથી.) બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર (મૂળ) . બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર મૂળ તેમજ સત્રોને સંક્ષિણ ભાવાર્થ, સામાયિક લેવા પારવાની વિધિ, ચોવીશ તીર્થકરોના નામો, વર્ણ અને લાંછન વિ. ઉપયોગી હકીકતને સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. રાઈ તેમજ દેવસી પ્રતિક્રમણની વિધિ પણ આપવામાં આવેલ છે. કિંમત પાંચ આના. લખોશ્રી ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર શ્રી પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર ( ગાબદ્ધ) પૃથ્વીચંદ્ર અને ગુણસાગરને એકવીશ ભવને સંબંધ આપણુમાં સારી રીતે જાણતો થયેલ છે. શંખરાજા ને કલાવતીના ભવથી પ્રારંભી એકવીશમાં પૃથ્વીચંદ્રના ભવ પર્યંતને વિસ્તૃત વૃત્તાંત આ ગ્રંથમાં કર્તાશ્રી પંડિત રૂપવિજયજીએ સુંદર રીતે શું છે. કથા રસિક હોવાથી વાંચતાં આહલાદ ઉપજે છે. અંતર્ગત ઘણું ઉપદેશક કથાને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. તેત્રીશ ફેમની પ્રતની કિંમત માત્ર રૂ. ચાર, પિસ્ટેજ અલગ. **** **** * **** * * મુદ્રક શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઇ-શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ–ભાવનગર.