Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

આત્મા દેહવ્યાપી શામાટે ?
આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ.
જે પદાથ ને ગુણુ જે સ્થળે જણાય તે જ સ્થળે તે પદાર્થ હાઇ શકે છે, પણ ગુણ વગરના સ્થળે ગુણી રહી શકતા નથી. જેમકે જે સ્થળે મીઠાશ હોય ત્યાં જ સાકર પણુ રહેલી છે. પણુ મીઠાશ ભિન્ન દેશમાં હાય અને સાકર ભિન્ન દેશમાં હાય તે બની શકતુ નથી. એવી જ રીતે આત્માના ચૈતન્ય આદિ ગુણા શરીરમાં જ જાય છે માટે આત્મા પણ શરીરમાં ઉપરની ચામડી સુધી ફેલાઇને રહેલા છે; પણ આખા ય વિશ્વમાં ફેલાઇને રહેલે। નથી; કારણ કે આત્માના ચૈતન્ય આદિ ગુણ્ણા દેહને છોડીને જગતના કાષ્ટ પશુ સ્થળે દેખાતા નથી, પણુ દેહમાં જ અનુભવાય છે; માટે આત્મા દેહવ્યાપી છે. જો કે ફૂલની સુગધી નાકે અડાડ્યા વગર પણ ઘણું જ છેટે રહેલા ફૂલમાંથી આવે છે, અર્થાત્ જે સ્થળે ફૂલ ડાય છે તેનાથી ખીજે સ્થળે કે જ્યાં ફૂલ હોતું નથી ત્યાં ગંધગુણ રહે છે, તેથી કાં ગુણુ-ગુણીના સંબંધમાં બાધ આવતા નથી; કારણ કે ગધગુણુ જેમાં • રહેલા છે એવા ફૂલના આશ્રયમાં રહેવાવાળા પુદ્ગલેા પેાતાની મેળે અથવા તે। પવનની પ્રેરણાથી ફૂલમાંથી નીકળીને નાકે અડે છે જેથી માણસને સુગધી આવે છે, અને જ્યાં ગગુણ છે. ત્યાં ગુણીરૂપ પુદ્ગલેા અવશ્ય હાય જ છે. ગુણીને છેડીને એકલા ગુજુ રહી શકે જ નહિં અને એટલા માટે જ ગધગુણના આધારભૂત પુદ્ગલે। અને પુષ્પ અનેે ભિન્ન દ્રબ્યા હૈાવાથી તેમના સ ંયાગસંબંધ છે, કારણ કે દ્રવ્યોનેા પરસ્પર સચાગસંબંધ હાય છે અને દ્રવ્ય તથા ગુણુને સ્વરૂપસબધ હેાય છે. સયેાગસંબંધવાળાં દ્રવ્યા એકખીજાથી છૂટાં પડી શકે છે પણુ સ્વરૂપસંબંધવાળા ગુણ–ગુણી છૂટા પડી શકતા નથી તેમજ રહી પણ શકતા નથી. તેનેા અનુભવ આપણને પ્રત્યક્ષ થાય છે. કેવડા, ગુલાબ, મેાગરા વગેરેનું અત્તર કાઢવામાં આવે તેમાં કેવડા આદિની સુગંધ હોય છે પણુ પુષ્પ હેાતું નથી. અત્તર કાઢયા પછી વડા આદિ પુષ્પા નિધ બનેલાં જણાય છે અને તેમાં રહેલી ગધ અત્તરમાં આવે છે. તે સ્પષ્ટ બતાવી આપે છે કે કેવડા આદિમાં રહેલ ગધનાં પુદ્ગલા પ્રયાગાદ્વારા તેમાંથી નીકળીને તેલદ્રવ્યની સાથે સયાગસંબંધથી ભળી ગયેલાં હેાય છે. પણ મીઠાશ હાય અને સાકરના કણ ન હેાય એમ બની શકતું નથી તેમ ગંધ હૈાય અને ગંધનું ગુણી પુદ્દગલ ન હોય તે બનવું અસંભવિત છે.
સંસારમાં માનવીમાત્રને સુખ-દુઃખ-મુદ્ધિ-ઇચ્છા-દ્વેષ-પ્રયત્ન આદિ શરીરમાં જણાવાથી આત્મા પ્રત્યક્ષ પશુ ત્યાં જ થાય છે. અત્યાર સુધીમાં કાઇ પણ અ૫ન-નિરતિશયી જ્ઞાનવાળા જીવને જેમ જીવ વગરનાં વિવિધ પ્રકારનાં શરીરે જણાય છે તેમ દેહ વગરના આત્મા કત્યાં ય પણુ જણાયા નથી, માટે યુદ્ધિપૂર્વક વિચાર કરીએ તેા આત્મા દેહમાં ઉપરની ચામડી સુધી ફેલાયેલા જણાય છે. તે સિવાય તે કાં ય પણુ આત્માનું ચિહ્ન સરખું ય જણાતુ નથી. શરીર પાંચ પ્રકારનાં છેઃ દારિક-વૈક્રિય-આહારક તેજસ અને કાર્માણુ. જેમ વડના ઝાડનું બીજ કે જેમાં આખાય વડ હેાય છે તે કારણુ અને વતુ'
+ ( ૧૮૧ )