________________
૨૦૦
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ જ્યેષ્ઠ
વવામાં અને ભાગવવામાં જે પ્રીતિ છે, તેના કરતાં પ્રબળ પ્રીતિ પરમાર્થને પામવામાં થાય. આવી પરમાર્થ પામવાની સાચી અને પ્રખળ જિજ્ઞાસા થાય જેમાં સરળતા, સજ્જનતા, પ્રમાણિકતા અને નિઃસ્વાર્થતાદિ ગુગૢા પ્રગટે. આવી નિમ*ળ જિજ્ઞાસા અર્થાત્ પૂર્વ સંસ્કારની પ્રબળ જાપ્રતિ થવાથી પરમાર્થની તીવ્ર પૃચ્છા( મુમુક્ષુ દશા ) તે નૈગમનય ' ની ષ્ટિ કહી શકાય.
"
૨. પરમામા પામવાની તીવ્ર જિજ્ઞાસા થયા પછી કષાયની મંદતા થતાં પાલિક ભાવે। તરફ ઉદાસીનતા થવાથી અંતરાત્માની નિ`ળતા થતાં સદ્ગુરુની શોધ કરતાં અંતરષ્ટિ જાગૃત થવાથી સત્પુરુષને અંતરદૃષ્ટિથી વાસ્તવિકપણે એળખીને, શ્રદ્ધાથી તેની ઉપાસના કરતાં ન્યાય, પ્રમાણિકતા, ઉદાસીનતા, સહિષ્ણુતા, સેવાભક્તિ, સરળતા, નિષ્પક્ષપાત વૃત્તિ, સત્શાસ્ત્રવાંચન–વિચાર વિગેરે આત્મિક ગુણાના સગ્રહ કરતા જાય તે ‘ સંગ્રહ નય’ની દૃષ્ટિ કહી શકાય.
૩. મતાગ્રહથી મુક્ત થઇને સદ્ગુણપ્રેમી બની સદ્ગુરુની આજ્ઞાએ સત્ સાધનેાદ્વારા સન્માČની ઉપાસના કરવાથી અંતરયાગ, અંતરવૈરાગ્ય, અડગ શ્રદ્ધા, અનન્ય ભક્તિ, અભિગ્રાહિક મિથ્યાત્વ ત્યાગ, કષાયની ઉપશાંતિ અને આત્માને સ્વાનુભવ કરવામાં પરમ સહાયક સુવિચારશ્રેણી વિગેરે સમ્યક્ત્વ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરાવનાર આત્મિક ગુણાની પ્રાપ્તિ થાય તે વ્યવહાર નયની દૃષ્ટિ કહી શકાય. આ સદ્વ્યવહારથીજ સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે.
.
૪. ઉપરાક્ત સદ્વ્યવહારથી અન ંતાનુબંધી કષાય તથા ત્રણ માહનીય એ સાત પ્રકૃતિને ક્ષય વા ક્ષયેાપશ્ચમ કરી આત્માની વિશુદ્ધિ થવાથી સ્વસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થાય, આત્મદર્શનની ઝાંખી થાય અર્થાત્ આત્માને આત્માને અનુભવ થાય તે શુદ્ધ સમકિત વા ‘ ઋજીસૂત્ર ’ નયની દૃષ્ટિ કહી શકાય.
૫. આત્માની વિશુદ્ધિ થવાથી ઉત્તરાત્તર આત્મશ્રેણીએ ચડતાં ધાતિ કના ય કરવાની અતિ વિશુદ્ધ દશારૂપ ક્ષપકશ્રેણીએ ચડતાં કેવલજ્ઞાન સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ શબ્દગમ્ય થવાથી તે શબ્દ નય 'ની દૃષ્ટિ કહી શકાય.
૬. લાતિ ક્રમને ક્ષય કરવાની અંતિમ શક્તિ બારમાં ગુરુસ્થાને તે ‘ સમક્ષિઢ નય 'ની દૃષ્ટિ કહી શકાય.
૭. અને જેમ છે તેમ આત્માની પૂર્ણ નિવારણ દશા તે ‘ એવ‘ભૂત નય ’ની દૃષ્ટિ.
ટૂંકામાં અંતરંગ કાČરૂચિ તે નૈગમ, તત્ કારણુ સંગ્રહ–સમ્યગ્રહણુ તે સ ંગ્રહ, તેને સમ્યગ્ વ્યવહાર પ્રયાગ તે વ્યવહાર, આમ સત્કારણેાના સમ્યગ્ર વ્યવહાર કરતાં કાય થવાની સન્મુખતા–હાજરપણ થાય તે ઋનુસૂત્ર, કાર્યના અંશ પ્રગટ થાય તે શબ્દ, કે જેથી કાય થવા માંડયુ', એમ યથાય અમાં શબ્દપ્રયાગ કરી શકાય. કાર્યના ઉત્તરાત્તર અધિકાધિક અશ પ્રગટ થતાં થતાં યાવત્ પૂર્ણ કાર્યમાં એક અંશ ન્યૂનતા—ઊણાપણું રહે ત્યાં સુધી સમભિત અને સંપૂણૅ કાતુ પ્રગટપણું તે એવભૂત.
