________________
પ
- મા
ના કાકા
)
-
ના
1 યોગાવંચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવંચક છે
કિ
નામ નાના
7
ક
]
માન
-
- - -
-
-
-
-
લેખક-ડા. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતાM. B. B. S.
(અનુસંધાન પણ ૧૭૧ થી શરૂ “યમ નિયમ સંયમ આપ કિ, પુનિ ત્યાગ બિરાગ અથાગ લિય; વનવાસ લિયે મુખ મન રિયે, દઢ આસન પદ્ધ લગાય દિયે. મન-પાન નિરોધ વધ કિયે, હઠ જોગ પ્રાગ સુતાર ભયે; જપભેદ જપ તપ વૈહિ તપે, ઉરસેંહિ ઉદાસી લહી સબપે. સબ શાસ્ત્રનકે નય ધારી હિયે, મતમંડન ખંડન ભેદ લિયે; વહ સાધન બાર અનંત કિયે, તદપિ કછુ હાથ હજુ ન પર્યો. અબ કાં ન બિચારત હે મનસેં, કછુ એર રહા ઉન સાધનસેં; બિન સદગુરુ કેય ન ભેદ લહે, મુખ આગલ હૈ કહ બાત કહે, કરુના હમ પાવત હે તુમકી, વહ બાત રહી સુગુરુગમકી; પલમેં પ્રગટે મુખ આગલસે, જબ સદ્ગુરુ અને સુપ્રેમ બસે, તનસેં, મનસેં, ધનસું, સબસેં, ગુરુદેવકી આન સ્વઆત્મ બસેં. તબ કારજ સિદ્ધ બને અપને, રસ અમૃત પાહિ પ્રેમઘને. ”
ઈત્યાદિ. શ્રીમદ રાજચંદ્રજી આ સાત નોમાંથી ઋજુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવભૂત એ ચાર નો અનુક્રમે થોડા અંશ વ્યક્ત, બહુ અંશ વ્યક્ત, બહુતર અંશ વ્યકત અને સર્વ અંશ વ્યક્તને માનનારા ભાવ નય કહેવાય છે, બાકીના ત્રણ નય વ્યક્ત સ્વભાવે નથી જેને દ્રવ્ય નય કહેવાય છે. કેટલાક જુસૂત્રને દ્રવ્યમાં ગણે છે, પરંતુ તે અપેક્ષાકૃત હાઈ વિરોધને સ્થાન નથી. દષમ કાળમાં દિવાકર સમાન પ્રખર તાર્કિક શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરજી સૂત્રને ભાવનયમાં ગણે છે. નયનું સ્વરૂપ અનેક દૃષ્ટિએ વિચારી શકાય છે. એક બીજાને વિરોધ શમાવવામાં પણ આનો જ ઉપયોગ થઈ શકે છે તે વિષે જિનાગમમાં ઘણું કથન છે. શ્રી જિનભગવાને નય-સ્યાદ્વાદનું સ્વરૂપ એટલા જ માટે-રાગદ્વેષના ઉપશમ માટે જ ઉપદેર્યું છે.
વાચક સજજનો હંસચંચુ ન્યાયે આમાંથી સાર–પરમાર્થને ગ્રહણ કરશે. આ શાસ્ત્ર પદ્ધતિએ નયનું સ્વરૂપ નથી; શાસ્ત્રમાં પરકૃત આશય–અપેક્ષા સમજવા માટે જે માપ ભરવાની પાલી આદિનું દૃષ્ટાંત આપેલું છે. તથા પ્રકારે આ નથી, કિન્તુ આત્મશ્રદ્ધાનું અનમાપન સમજવા દષ્ટાંતરૂપે આ નયઘટના છે. અને એ રીતે મહામુનીશ્વર શ્રી દેવચંદ્રજીએ શ્રી ચંદ્રપ્રભ જિનરતવનમાં પ્રભુની ઉત્સર્ગ અપવાદ સેવામાં નય ઘટના કરી બતાવી છે. તેને અનુસરી એક વિદ્વાન સદગૃહસ્થ તરફથી નોંધ જાણવા મળેલ તેમાં યથામતિ પ્રાસંગિક અને બીજું છુટક ઉમેરી સદર લેખ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. આ લેખમાં વિરોધને લેશ પણ સ્થાન હોય તેમ માનતે નથી, કિન્તુ આત્માર્થપરમાર્થ સમજવાને પ્રેરકરૂપ એક રસપ્રદ વસ્તુ છે તેમ વિચારકગષકોને જણાઈ આવશે.
( ૨૦૧ ) નુંs
