________________
અંક ૮ મે ] યોગાવંચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવંચક
૨૦૩ આવા વંચક યોગ, ક્રિયા ને ફલ દૂર થઈ, અને આ પ્રથમ મિત્રા દષ્ટિમાં વર્તતા મુમુક્ષુ યોગીને અવંચક ભેગ-ક્રિયાફળની પ્રાપ્તિ (દ્રવ્યથી) થાય છે,–અને તે પણ સંતચરણના શરણરૂપ આશ્રયને લઈને, એ મુદ્દો ખાસ લક્ષમાં રાખવા ગ્ય છે.
આ અવંચકત્રય પણ જેના નિમિત્તે હોય છે, તેને ઉપન્યાસ કરતાં આચાર્યવર્ય શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી કહે છે કે
" एतच्च सत्प्रणामादिनिमित्तं लमये स्थितम् ।
अस्य हेतुश्च परमस्तया भावमलाल्पता ॥" અર્થાત–આ અવંચકત્રિપુટી સતપ્રામાદિન નિમિત્ત હોય છે, એમ સમયમાં એટલે સિદ્ધાંતમાં સ્થિત છે; અને આ સતપ્રમાદિને પણ પરમ હેતુ તથા પ્રકારે ભાવમલની અ૯પતા છે.
ઉપરમાં જે ત્રણ અવંચક કહ્યા, તેની પ્રાપ્તિ પણ કેવી રીતે થાય? કયા નિમિત્ત કારણથી થાય ? તે અહીં બતાવ્યું છે. સતપુરુષ, સાચા સાધુગુણસંપન્ન સાધુપુરુષ પ્રત્યે વંદન, નમન, વૈયાવચ્ચ, સેવા-સુશ્રુષા વગેરે નિમિત્તથી તે અવંચકની પ્રાપ્તિ હોય છે.
પ્રથમ તે સદગુરુ સન્દુરુષ–સાચા સંતનો જગ થતાં, તેના પ્રત્યે વંદનાદિ કરવામાં આવે. એમ કરતાં કરતાં પરિચયથી તે સતપુરુષના સ્વરૂપની ઓળખાણ થાય, એટલે યોગાવચક નીપજે. પછી તેની તથારૂપ એાળખાણ થયે, જે તેના પ્રત્યે વંદન, નમસ્કાર, વૈયાવચ્ચ વગેરે ક્રિયા કરાય, તે ક્રિયાવંચકરૂપ હોય. અને પુરુષ સાચા ભાવસાધુ પ્રત્યેની તેવી વંદનાદિ ક્રિયાનું ફળ પણ અમેઘ-અચૂક હોય, એટલે ફલાવંચક હોય. આમ આ બધાનું મૂળ સાચા ભાવાચાર્યરૂપ સદગુરુ પુરુષની નિર્મળ ભક્તિ છે. યોગીરાજ શ્રી આનંદઘનજીએ ભાખ્યું છે કે
નિર્મળ સાધુ ભગતિ લહી, સખી, યોગ અવંચક હેય. સખી. કિરિયાવંચક તિમ સહી, સખી. ફલ અવંચક જોય. સખી. ”
આવા પ્રકારે જ ઉપર કહેલા અવંચકત્રયની પ્રાપ્તિ હોય છે, એમ આપ્તપુરુષપ્રણીત સિદ્ધતિમાં–આગમમાં દઢપણે સ્થાપવામાં આવ્યું છે, એવો સિદ્ધાંત નિશ્ચિતપણે પ્રતિષ્ઠિત છે, એવી શાસ્ત્રમર્યાદા છે. એ સિદ્ધાંત નિશ્ચયરૂ૫ હાઈ, કોઈ કાળે ફરે નહિં. સાક્ષાત પુરુષ સદ્દગુરુના યોગે જ જીવન કલ્યાણ માર્ગ-મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવેશ થાય, એમ ત્રણે કાળમાં સ્થિતિ છે, એમ ત્રણે કાળમાં પરમાર્થ પામવાને માગ એક જ છે.
કારણ કે “વિના નયનની વાત –એટલે કે ચર્મચક્ષને અગમ્ય ને જ્ઞાનરૂપ દિવ્ય ચક્ષુને ગમ્ય એવી જે વાત છે તે “વિના નયન’–સદ્દગુરુની દોરવણું વિના પ્રાપ્ત થાય નહિ; અને જે સદગુરુના ચરણ સેવે, તો સાક્ષાત પ્રાપ્ત થાય. જો તરસ છીપાવવાની ઈચ્છા હોય, તો તે છીપાવવાની રીત પણ ગુરુગમ વિના કદિ પ્રાપ્ત થાય નહિ,-એમ અનાદિ સ્થિતિ છે. અને તેવા પ્રકારે પરમ જ્ઞાની સતપુરુષોએ ભાખ્યું છે--
