________________
અંક ૮ મો ] સાત નયની દૃષ્ટાન્તરૂપે ધટના
૧૯ તેનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન નથી ( ગમ નથી ) છત્તા પ્રબળ અને સારી ઈચ્છા જ એને કાર્ય તરફ દોરે છે–પ્રેરે છે–લઈ જાય છે. સારી પ્રબળ ઇચછા તે નૈગમ નય. તે ઇચ્છાની પ્રેરણાથી વા પાવરથી સાધનસામગ્રી એરણ. હડી અગ્નિ વિગેરે નો સંગ્રહ કરતો જાય તે સંગ્રહ નય' પહેલો નય બીજા નય સુધી કાર્યને સાધક સહાયક થાય તો તે નય. તેમ ન થાય તો પહેલો નય તે નયાભાસ બને છે. એમ ત્રીજાને, ત્રીજે ચોથાને પરંપરાએ સહાયક બને, આગળ લઈ જનાર પ્રેરક બને ત્યારે ત્યારે પ્રેરક બનનાર પાછળનો નય, નય કહેવાય; પરંતુ જ્યારે જ્યારે વા યારથી પ્રેરક બનતો અટકી જાય ત્યારે ત્યારે તે તે નય નયાભાસી (નિષ્ફળ પરિણમી) બનતા જાય. હવે સાધનસામગ્રી તૈયાર થઈ જાય ત્યારે “વ્યવહાર નય ” કહેવાય. આ ત્રણ નય વ્યવહારના વા નિમિત્ત કારણના ન કહેવાય છે. વ્યવહારના છ ભેદ છે. શુદ્ધ, અશુદ્ધ, શુભ, અશુભ, ઉપચરિત, અનુપચરિત આ છમાંથી જે વ્યવહાર ( સાધન-સામગ્રી ) પોતાની પ્રબળ પ્રેરણાથી ઉપાદાનને જાગ્રત કરીને સહાયક બને તે જ શુદ્ધ વ્યવહાર કહેવાય; નહિંતર અશુદ્ધ વ્યવહારના નામમાં આવીને વ્યવહારનયાભાસ બને છે. શુદ્ધ વ્યવહાર એટલે ઉપાદાનને સર્વ પ્રકારે સહાયક બને છે.
વ્યવહારની પૂર્ણતા થતાં ઉપાદાનસ્વરૂપ સુવર્ણની હાજરી થઈ તે “હજુસૂત્ર નય.” ઋજુ એટલે સરળ અને સૂત્ર એટલે કાર્ય. - કુશળ કારીગર સુંદર સાધનાથી હજારો વર્ષ પર્યત પ્રયત્ન કરે પણ સુવર્ણ વિના કંઠી થાય નહિ. તેમજ શુદ્ધ સુવર્ણ હજારો વર્ષ એરણ ઉપર પડી રહે છતાં કુશળ કારીગર વિના કદિ પણ કંઠી થાય જ નહિ. અર્થાત નિમિત્ત કારણ અને ઉપાદાન કારણ એ બન્નેનું સમન્વયપણું વા સહકારીપણું થાય ત્યારે જ કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. તેનું ગાળી, ઢાળ પાડી, ઝીણું તાર કરી નાના આંકડા બનાવે ત્યારે જે કાર્ય થવાનું તે શબ્દમાં આવી જાય અર્થાત આ કંઠી થાય છે, એમ કાર્યની પ્રત્યક્ષતા થાય તે “શબ્દ નય. -
કાર્ય સમ્યક પ્રકારે અભિરૂઢ (પરિતિ પામે) અર્થાત કાર્યની સંપૂર્ણતા પહેલા થોડુંક ઍપવા વિગેરે બાકી રહે ત્યારે “સમભિરૂઢ નય” થાય, અને કાર્ય સંપૂર્ણપણે આપી પોલીશ થઈ કંઠી તૈયાર થાય ત્યારે એવંભૂત નય જેમ છે તેમ કાર્યની પૂર્ણતા તેને “એવંભૂતનય ” કહેવાય.
આ સાતે નયનું સ્વરૂપ દષ્ટાંત ઉપર ઘટાવીને હવે મૂળરૂપમાં તેને ખ્યાલ કરીએ–
આંતર સ્વરૂપ–૧. અનાદિકાળના સંસાર પરિભ્રમણ કરતાં અવ્યક્તપણે વા ઓધદષ્ટિએ પણ સદ્દગુરુની ઉપાસના કરતા અને અકામ નિર્જરા કરતે કરતે આત્મા
જ્યારે ૭૦ કડાકેડી સાગરોપમ મોહનીય કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમાંથી એક કોડાકોડીમાં આવી યથાપ્રવૃત્તિકરણ સુધી પહોંચ્યા પછી પૂર્વે અનેક ભવમાં અવ્યક્તપણે પણ સેવેલાં સદ્ગુરુની ઉપાસનાથી અંતરમાં જે જે સંસ્કારો પડયા હોય તે દઢિભૂત થઈને પરમાર્થમાર્ગ પામવાની સાચી-પ્રબળ ઇચછા-જિજ્ઞાસા થાય. સંસારના અનંત માહવર્ધક સાધનોમાં શરીર, ધન, સ્ત્રી, કુટુંબ એ ચાર સર્વોત્કૃષ્ટ મુખ્ય સાધને છે, તેને મેળવવામાં, સાચ
