________________
અંક ૮ મે ] વ્યવહાર કૌશલ્ય
૧૮૯ (૨૬૩), પ્રશંસા-જુદા જુદા મન પર જુદા જુદા પ્રકારની અસર કરે છે. એ ડાહ્યા માણસને વધારે નમ્ર બનાવે છે, પણ એ મૂર્ખ માણસને વધારે અભિમાની બનાવે છે અને એના નબળાં મગજને ઉન્મત્ત કરી મૂકે છે.
વ્યવહારમાં એક કહેવત છે કે-દીકરાના વખાણ એની ગેરહાજરીમાં કરવા, નોકરના વખાણ એની હાજરીમાં કરવા અને સ્ત્રીના વખાણ એના મરણ બાદ કરવા. આ કહેવતની પાછળ કામ લેવાની કનેહ ઉપરાંત માનસશાસ્ત્રને પાકે અનુભવ છે. પ્રશંસા જુદા જુદા માણસે પર વિવિધ પ્રકારની અસર કરે છે. હલકા મગજને મનમેજી માણસ સાચા ખાટા વખાણથી ચઢી જાય છે. વાંદરાને દારૂ પાયાથી જેવી અસર થાય, તેવી અસર ક્ષુલ્લક મગજ ૫ર પ્રશંસાથી થાય છે. સારો અનુભવી નેકર સારું કામ કરે તે માટે બે સારાં સકુન વાપરી શેઠ એને બોનસ, ઇનામ કે પગાર વધારો કરે ત્યારે તે પોતાનાં કામમાં વધારે ચીવટવાળા થાય છે. કમળાં મગજ પ્રશંસાથી ગર્વવાળા થઈ જાય છે અને કોઈવાર કાટીને કલી વહી જાય છે–રબરના ગાળા માફક; જ્યારે ચારિત્રશાળી પ્રૌઢ વ્યક્તિ પોતાનાં કામમાં વધારે પ્રયત્નશીલ બને છે અને એનું અંદરનું હીર બહાર નીતારી આપવા એ ઉમંગપૂર્વક તત્પરતા બતાવે છે.
- સ્ત્રીઓનાં મગજની પરીક્ષા પૂર્વ કાળના અનુભવીઓએ એવી કરી જણાય છે કે એ પ્રશંસા સાંભળે તો ફાટી જાય છે, માટે એની પ્રશંસા ન કરવી. આ વાતમાં સર્વાશે સત્ય ન હોય તે પણ વાત વિચારવા જેવી તો જરૂર છે અને એ માનસશાસ્ત્રનો વિચારવા યોગ્ય કાયડ પૂરો પાડે છે.
બાકી સાચી પ્રશંસા કરવી, યોગ્યને અભિનંદન આપવા, સેવા-ભાવને જાહેરમાં આવકાર કરો કે સુંદર પુસ્તક કે સારા લેખના લેખકની જાહેરમાં પ્રશંસા કે અવલોકન કરવામાં વાંધો નથી. એથી અનુકરણ કરનારને પણ ઉત્તેજન મળે છે અને સારા દાખલા પાડનારને પગલે ચાલનાર અનેક નીકળી આવે છે. દુનિયા ગુણની પ્રશંસક છે અને ગુણપૂજા કે પ્રશંસા એ ગુણપ્રાપ્તિ માટે સહજસાધ્ય રાજમાર્ગ છે. ગુણવાનની પ્રશંસા કરવી અને નિણી ઉપર સમચિત્ત રહેવું એ ડહાપણ અને ખાનદાની બતાવે છે. ડાહ્યો સમજી માણસ પ્રશંસા જીરવી શકે છે, એ વધારે દૃઢ થાય છે અને એની વિભૂતિ એ વધારે પ્રસરાવે છે. પણ મૂર્ખ માણસ પ્રશંસાથી કુલી રખડી પડે છે અને કાંઈ સહજ સર્વ કદાચ પ્રાપ્ત કર્યું હોય તો તેને પણ ગુમાવી બેસે છે. ઝીલનારની પરીક્ષા કરી. યોગ્ય પ્રશંસા કરવામાં વાંધો નથી, પણ જ્યાં ત્યાં ભાટ-ચારણુપણું કરવા જતાં સોનાં સાઠ થઈ જાય છે. વિવેક, મર્યાદા અને સંયોગને ધ્યાનમાં રાખી કરેલી પ્રશંસા કાર્યદક્ષતામાં વધારો કરે છે અને કશળ માણસનું મૂલ્ય વધારે છે. •
Praise has different effects, according to the mind it meets with; it makes & wise man modest, but a fool more arrogant, turning his weak brain giddy.
-Felthan (6-2–45)
