________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૪ થે ] કેટલાક ન્યાય
૧૦૫ ગેવિન્દ્રસૂરિના શિષ્ય વધમાનસૂરિએ વિ. સં. ૧૧૯૭ માં ગુણરત્નમહોદધિ નામનો વ્યાકરણનો ગ્રન્થ રચ્યો છે અને તેના ઉપર પણ વૃત્તિ રચી છે. આમાં અનેક ન્યાયોને નિર્દેશ છે એટલું જ નહિ, પણ તેનું સ્પષ્ટીકરણ પણ અપાયેલું છે. જેમકે અજાપાણીય (૩-૧૯૬ ), અન્ધકર્તકીય (૩-૧૯૫), અર્ધજરતીય (૩-૧૯૫), ગોમય પાયસીય (૩-૧૯૬), ઘુણાક્ષર (૩-૧૯૫), શરપુરુષીય (૩-૧૯૬), શકરેનેજજનીય (૩-૧૯૬ ?) અને સ્પેનકપતીય (૩-૧૯૫).
સહસ્ત્રાવધાની શ્રી મુનિસુન્દરસૂરિ કે જેમને વિ. સં. ૧૪૭૮ માં “ આચાર્ય ' પદવી મળી હતી અને જેમનો સ્વર્ગવાસ વિ. સં. ૧૫૦૩ માં થયો હતો તેમણે અધ્યાત્મક૯પમ રચેલ છે. એના ૧૮૧ મા પદ્યમાં “ અજાગલકર્તરી’ ન્યાયને ઉલ્લેખ છે.
રત્નશેખરસૂરિએ વિ. સં. ૧૪૯૬માં અર્થદીપિકા રચી છે. એ દે. લા. જે. પુ. સંસ્થા તરફથી છપાયેલી છે. એના સંપાદક મહાશયે ૨૨ મા પત્રમાં આઠ લૌકિક ન્યાયે ગણાવ્યા છે. વાસ્તવિક રીતે એ ન્યાય નથી, પણ લેક્તિ છે, એટલે હું અહીં નોંધતો નથી.
કપાવિજયના શિષ્ય અને વિ. સં. ૧૭૬૦ માં સપ્તસંધાનમહાકાવ્ય રચનારા ઉપાધ્યાય મેઘવિજયે ભક્તામર સ્તોત્ર (. ૨૪)ની વૃત્તિ (પૃ. ૬૫) માં “માવિન મૂતવવાદ:” એ ન્યાયનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
“ કલિકાલસર્વજ્ઞ” હેમચન્દ્રસૂરિએ રચેલા વીતરાગસ્તવ ઉપર દેવભદ્રના પટ્ટધર, પ્રભાનજે દુગપદપ્રકાશ નામનું વિવરણ રચ્યું છે. એના ૨૪ મા પત્રમાં જ પારિજા ન્યાયને ઉલ્લેખ છે. એ જ ન્યાય ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથામાં પણ નિર્દી શામેલ છે. ન્યાયાચાર્ય યશવિજયગણિએ જ્ઞાનબિન્દુમાં સાત ન્યાને નિર્દેશ કર્યો છે તે નીચે મુજબ છે.
" સતૈવ ધિયાં વિશેષ (રૂ. ૪૭ ): અર્થાતી (પૃ. ૧૬ વગેરે), જોગણીવર્લ્ડ (પૃ. ૧૩ ), જોવૃઘ (પૃ. ૧૦ ), ધર્મ (પૃ. ૧૮ ), મન ચલાધારણમ્ (પૃ. ૨૦) અને સાપેક્ષમસમર્થમ્ (પૃ. ૩૮ ).
૪૧ મા પૃષ્ઠમાં “ વક્ષાન સર્ષ પૂરતિ, વયઃ” એવી પંકિત છે. આને માટે “ન્યાયે એ શબ્દ વપરાયેલ નથી, પણ આ પ્રકરણના સંપાદકે ૧૨૮ મા પૃ8માં એની ન્યાય તરીકે ગણના કરી છે. એટલે એ વાત સ્વીકારીએ તે ન્યાયની સંખ્યા આઠની થાય.
બૌદ્ધ સાહિત્યમાં પણ ન્યાયાં નજરે પડે છે. દાખલા તરીકે “ અંધગજ' ન્યાયનું " દર્શન ઉદાનસુત્તમાં થાય છે અને કાકદન્ત પરીક્ષા ન્યાયનું દર્શન ન્યાયબિન્દુની, ટીકા(મૃ. ૧)માં થાય છે.
અંતમાં એ ઉમેરીશ કે “લેખાંક ૧” તૈયાર કરાયા બાદ ઉપાધ્યાય શ્રી કસ્તરવિજયગણિજી સાથે ન્યાયે વિષે વાત નીકળતાં તેમણે લૌકિકળ્યાયાંજલિ નામનું પુસ્તક
૧. એમણે યુતિપાધના નામથી ઓળખાવા ગ્રન્થ એ છે તેમાં દિગંબર અને Pવેતાંબરે વચ્ચે જે ૮૪ બેલને તફાવત છે તે દર્શાવી .વેતાંબર મંતવ્યનું મંડન કર્યું છે,
For Private And Personal Use Only
