________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંકે ૪ ]
, સમાલોચને
૧૧૭
પહેલાંથી અરિતત્વ ધરાવતા હતા તે જ સ્વરૂપમાં શ્રીદેવદ્ધિગણિ ક્ષમાશ્રમણે પુસ્તકારૂઢ કરેલ છે, આગમના કેઈ સૂત્રમાં કોઈ એકાદ વાકય ઉમેરાયું હોય તે જુદી વાત છે પણ સિદ્ધાંતને માટે ભાગ મૂળ સ્વરૂપમાં જ પુસ્તકારૂઢ કરેલું જોવામાં આવે છે (પા. ૬૯ ). * ચોથા પ્રકરણમાં વિચ્છેદ ગયેલ આગમનું સવિસ્તર વર્ણન આપવામાં આવેલ છે. આખું પ્રકરણ વાંચતા આપણને ભાન થાય છે કે ગમશાસ્ત્ર કેટલું વિસ્તારવાળું હતું અને તેને કેટલે મોટો ભાગ નષ્ટ થયો છેઃ બાર અંગે પૈકીનું બારણું અંગ દૃષ્ટિવાદ આખું વિચ્છેદ ગયેલ છે. દષ્ટિવાદના જુદા જુદા પાંચ ભાગમાં એક પુલ્વગય વિભાગ છે, જે સામાન્ય રીતે ચૌદ પૂર્વે તરીકે ગણાય છે. ચૌદ પૂર્વે ધીમે ધીમે વિચછેદ ગયેલ છે. પૂર્વેમાં કયા ક્યા વિષ હતા, કાળક્રમે કેવી રીતે અને ક્યા ક્યા કારણથી પૂર્વે વિચ્છેદ ગયા તેનું વિસ્તારથી વર્ણન ગ્રંથકારે આપેલ છે. પશ્ચિમાત્ય વિદ્વાનોએ વિચ્છેદના જે કારણો બતાવ્યા છે તે ટાંકી બતાવ્યા છે. કેટલાકનો અભિપ્રાય એ છે કે પૂર્વેમાં નાસ્તિકાને પૂર્વ પક્ષ–તેનું ખંડન મંડન વિગેરે વિસ્તારથી નિર્દિષ્ટ કરવામાં આવ્યા હતા એટલે નાસ્તિકવાદને વિશેષ પ્રચાર અટકાવવાને પૂનો વિરછેદ થયે હતું. તેમાં મંત્ર તંત્ર વિગેરે વિદ્યાઓ હતી તેને દુરુપયોગ ન થાય માટે પૂર્વેના વિચ્છેદ ઈરાદાપૂર્વક કર્યો હતે. એ
એક બીજો અભિપ્રાય છે. હાલમાં વિજ્ઞાન science)ને જે દુરુપયોગ મનુષ્ય અને કિંમતી મિલકતના સંહાર માટે લડાઈઓમાં કરવામાં આવે છે તેવા ભવિષ્યના ભયથી પૂર્વોમાં બતાવેલ વિજ્ઞાનનો પ્રચાર અટકાવવા વિચ્છેદ થયો હોય તે આર્ય સંસ્કૃતિનું “ચેય જોતાં ન માનવા જેવું નથી, ટૂંકામાં પૂર્વેને ઇતિહાસ ગ્રંથકારે આપ્યો છે, તે વાંચવા અને વિચારવા જેવો છે.
પાંચમા પ્રકરણમાં વિદ્યમાન આગમોનું વિસ્તારથી વર્ણન આપેલ છે. દરેક આગમોમાં કયા કયા વિષય છે, કાળક્રમ પ્રમાણે ક્યારે રચાયા હોવા જોઈએ તે દલીલપુરસ્પર અંધકારે બતાવેલ છે.
છઠ્ઠા પ્રકરણમાં આગમનાં વિવરણાત્મક (exegetical) સાહિત્યને ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યા છે. જુદા જુદા આગમ ઉપર રચાયેલ નિયુક્તિઓ અને ભાવ્યાનું વર્ણન કરવામાં આવેલ છે.
' 'સાતમા પ્રકરણમાં જૈન આગમ સાહિત્ય સામાન્ય વાદ્ભય( literature )માં જે મહત્ત્વનો ફાળો આપે છે તે ગ્રંથકારે બતાવેલ છે. તુલનાત્મક દ્રષ્ટિએ વિષયની ચર્ચા કરેલ છે. મૂળસૂત્રોમાં પાછળથી વિકાસ પામેલ તત્ત્વ, ન્યાય, તિષ, વ્યાકરણ, ભાષા વિગેરેના જે ઉલ્લેખ છે તે બતાવ્યા છે. સ્વાદુવાદ અને સપ્તભંગીના મૂળ બીજે આગમમાં છે તે સાધાર ટાંકી બતાવેલ છે.
ટૂંકામાં જૈન આગમિક સાહિત્યનો ઈતિહાસનું આ પુસ્તક જુદા જુદા વિષયોમાં ઘણુ માહિતી આપે છે અને ઘણા પ્રશ્રો ઉપર પ્રકાશ નાંખે છે.
ભાઈશ્રી હીરાલાલે આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરી, જૈન આગમ સાહિત્યની મોટી સેવા કરેલ છે. આ ગ્રંથનું ભાષાંતર છપાવવાની આવશ્યક્તા છે જેથી જૈન સમુદાય તેને પૂરતા લાભ લઈ શકે.
જીવરાજભાઇ ઓધવજી દેશી
For Private And Personal Use Only
