________________
-૩૧ર
શ્રી ધર્મ પ્રકાશ. કેળવણીની ખાસ જરૂર છે. વ્યવહારિક જીવન, ધાર્મિક જીવન, સામાજિક જીવન, નૈતિક જીવન, રાષ્ટ્રિય જીવન વિગેરે ગમે તે પ્રકારના જીવનક્રમમાં કેળવણીની આવશ્યકતા માલુમ પડે છે. જૈન સમાજમાં ધાર્મિક અને વ્યવહારિક કેળવણી જોઈએ તેટલા પ્રમાણમાં પ્રચાર પામી હોય એમ જણાતું નથી. તે બને કેળવણીના પ્રચાર માટે સંઘ દ્વારા તથા કોન્ફરન્સ દ્વારા પ્રયત્ન ચાલુ છે; પણ તે જોઈએ તેટલું સારું રૂપ આપી શક્યા નથી, તેથી હજુ પણ ઘણાજ પ્રયાસની આવશ્યકતા સ્વીકારાય છે. જૈન સમાજમાં પૂરતી કેળવણીના અભાવને લઈને પડતીની શરૂઆત થઈ હતી, પણ હવે અટકી છે; પરંતુ હજુ આગળ વધી શક્યા નથી. બીજે રસ્તે પૈસાને ઘણેજ વ્યય થાય છે પણ કેળવણીની તરફ પૂરતું લક્ષ અપાતું નથી. હાલના જમાનામાં કેળવણીને પિષવાની ઘણી જરૂર છે. જૈન વિદ્યાર્થીઓ કેળવણીમાં કેમ આગળ વધી શકતા નથી તેને કારણે તપાસતાં બે કારણે ઉપર તરી આવે છે.
( ૧ ) અભ્યાસની સામગ્રીને અભાવ–કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ ભણી શકે તેમ હોય છે, પરંતુ પિતાની સામાન્ય સ્થિતિ હોવાને લઈને તથા કેટલીક અગવડતાને લઈને તેઓ આગળ વધી શકતા નથી. આવી પરિસ્થિતિની અંદર જૈન સમાજે—ખાસ કરીને જૈન આગેવાનોએ તેઓની અગવડતાને તપાસ કરીને તેમને સગવડ કરી આપવી એ પણ ધર્મ છે. હાલના સમયમાં ભણવાનું માંડ્યું થઈ ગયું છે એમ કેટલાક કહે છે તે તદ્દન અસત્ય નથી. પુસ્તકની કિંમત વધી ગઈ, પાઠ્ય પુસ્તકે (Text-Books) પણ વધારે દાખલ થવા માંડી, તેથી કરીને જેઓ પિતાને અભ્યાસ આગળ ચલાવી શકવાને અસમર્થ હોય તેઓને ( અપક્ષ રીતે ) પુસ્તકની મદદ કરવી જરૂરની છે. વિદ્યાથી નિવાસ ગ્રહ ( Boarding) ની પણ આવશ્યકતા સ્વીકાર્યા સિવાય ચાલી શકે તેમ નથી. લુહાણા–પાટીદાર ઈત્યાદિ કેમેમાં ઘણી બેડીંગો છે ત્યારે આપણામાં હજુ વસ્તીના પ્રમાણમાં થે છે; કેટલાકને એ આક્ષેપ છે કે બેડગે એ વિદ્યાર્થીઓને બગાડવાનું સ્થાન છે, એ વાત અમુક અંશે સત્ય છે; પરંતુ જે તેના ઉપર યોગ્ય દેખરેખ રાખવામાં આવે, અને જેઓની સારી છાપ પી શકે એવા ચારિત્રવાન ઉપરી (Superintendent) અને સેક્રેટરી વિગેરે નીમવામાં આવે અને સાથે ધાર્મિક શિક્ષણ પણ ફરજીયાત રાખવામાં આવે તો પછી તે ‘આક્ષેપને કેઈ પણ રીતે સ્થાને રહે તેમ નથી. વિદ્યાર્થીઓને કેળવણીમાં ઉત્તેજન મળે એવા પ્રયત્નની ખાસ જરૂર છે. '
(૨) આપણામાં ખાસ કરીને કેળવણીની કિંમત પૈસાથી આંકવામાં આવે છે; એટલે કે છેક ભણ્યા પછી શું પગાર લાવશે? અથવા શું કમાશે? તેને
