________________
૩૪૮
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ. पाणिग्रहण संस्कारने लगती माहिती.
આવકના ૧૬ સંસ્કાર આચારદિનકર ગ્રંથમાં બતાવ્યા છે. તેની અંદર આ સંસ્કાર પણ બતાવવામાં આવેલ છે; પરંતુ આ સંસ્કારને અંગે આપછે વગ બીલકુલ અજ્ઞાન છે, એટલું જ નહી; પણ ઉલટે અજ્ઞાનતામાં વધતો જાય છે. લગ્નક્રિયામાં જે જે વિધાન કરવામાં આવે છે તે શું કરવામાં આવે છે? શામાટે કરવામાં આવે છે ? તેમાંથી સાર શું લેવાનો છે ? પા વાત આપણે વર્ગ બીલકુલ જાણતું નથી, તેમ જાણવાની ઈચ્છા પણ કરતો નથી. ખરી રીતે પરણનારા સ્ત્રી પુરૂષને આ સંસ્કાર પ્રથમથી સમજાવ જોઈએ અને તેમાં અપાતી પરસ્પરને કબુલાત અને કરવામાં આવતી પ્રતિજ્ઞાઓને ખાસ ખ્યાલ આપ જોઈએ. આમાં તે કન્યાને બોલવાનું ને વરને બોલવાનું ગોરજ બેલે છે અને તેજ પ્રતિજ્ઞાઓ કરે છે. તે પણ એવા અજ્ઞાન હોય છે કે પોતે શું ક્રિયા કરાવે છે તે અંશમાત્ર પણ સમજતા નથી, બીજા ગોર કરતાં આપણુ જેનવર્ગના શ્રીમાળી ગેર આ બાબતમાં વધારે અજ્ઞાન હોય છે અને તેથી જ તેઓ ગૃહસ્થગુરૂની સંજ્ઞાથી ભ્રષ્ટ થઈ ગોર કહેવાય છે.
આ લેખ “ લગ્નવિધિમાં સપ્તપદી વિચાર ” એ મથાળાને ગુજરાતી પત્રના દીવાળીના અંકમાં આવેલ દેવશંકર વકુછ ભટ્ટનો લેખ વાંચવા ઉપરથી લખવાની ઈચ્છા થઈ છે. તેમણે જે કે જેને સંસ્કારના શાસ્ત્રાનુસાર એ લેખ લખેલો નથી, પરંતુ સાંસારિક હેતુના સંસ્કારમાં કેટલીક હકીકત જૈન અને જૈનેતરને મળતી હોય છે. આ લેખમાં માત્ર બે ચાર હકીકતજ જણાવવામાં આવી છે. વિશેષ જાણવાની ઈચ્છા માટે સાધન તૈયાર છે, પણ જાણવાની ખરી ઈચ્છા થવી જોઈએ. - વિવાહપ્રસંગમાં પ્રાથમિક કાર્ય વરને શ્વશુર ગૃહ-માંડવે જતાં પંખે
છે તે છે. આ પિખવામાં ધંસરું, મુશળ, ર ને ત્રાક મુખ્ય હોય છે. ઉપરાંત ચાર સરીઆ, ચાર ઇયા પડયા ને સંપુટ હોય છે. પંખણાને મૂળ શબ્દ પિષણ છે. તેની ઉપરથી પંખણ શબ્દ થયેલે છે. તેની અંદર પિષશુના ખાસ ચાર સાધને બતાવ્યા છે. પ્રથમ થ્રેસરું તે બળદ ઉપર રાખવામાં આવે છે અને તેનાથી ખેતી થાય છે. ખેતી એ ગુજરાનનું સર્વમાં પ્રથમ સાધન છે. ત્યારપછી મુશળ ધાન્યને ખાંડવાનું દળવાનું વિગેરે ક્રિયા સૂચવે છે. સ્ત્રી જાતિને એ પણુ ગુજરાનનું સાધન છે, તેના વડે પણ ગુજરાન ચલાવી શકાય છે. રવૈયો દહીંનું મંથન કરવાનું સાધન છે. એનાવડે છાશમાંથી માખણ
