Jain Dharm Prakash 1921 Pustak 037 Ank 11

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533437/1

Page #1

REGISTERED No. B. 156.
શ્રી , J";
કિ
; ; છi bદ : છે
કે
' 108
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
-
30 Se Jye अक्षुद्रो रूपसौम्यो विनयनययुत क्रूरताशीव्यमुक्तो । Hષ્યસ્થ તીર્ઘદ્રક પરતનનો સ્ટફીં, જીવજ્ઞક || કી सदाक्षिण्यो विशेषी सदयगुणरुचिः सत्कथः पक्षयुक्तो।।
वृद्धाो सजनो यः शुभजनदयिता धर्मरत्नस्य योग्यः। પુસ્તક ક૭ યુ’ ] માધ. સંવત ૧૯૭૮ વીરા સવતાર૪૪૯: [ અંક ૧૧ મા
પ્રગટ ફેસ્ત
) ," ) ક - શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સંભા'Aભાવનગૅર. => dis E.
R) ss = ? કોણ છે - મહિમકો. ઉrg ૨૨ ડી - ૧, એ સખીઓનો સંવાદ... ... ... ... ૩૨૩
સાચું યાન માળાથી -નેથી, નથી છે. પાસે વર્ષની કુંકભાત્રિકો હિતશિક્ષના રાસનું રહું
उ२७ | મૌભિમાન
- - - - અપણા એકયથી આપણા ઉદ્ધારું
૩૩૭ આધુનિક જમાનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન .. પાણિ હુગુ સ'ઋારને લગતી માહિતી.
૮ નોંધ અને ચર્ચા.
- પુસ્તકાની પહાંચ.. E વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧-૮-૦ પાસ્ટેજ રૂ. ૩-૪-૦ ભેટના પરહેજ સહિક
ભાવનગર-ગ્ગારદાવિજય’ પ્રી. પ્રેસમાં શામટુલાલ, લીકરણ.એનઃસંદેહ જે દ્વારા શરીર ના પાદરા મધ્યાહાર કરી દેહ જે, સત્ર ૬
ને
જ
३२४
9
»
?
"
Y8 ૨૫૬
૩૫૬
, સ૦ ૫

Page #2

૧ શ્રી
બૃહત
अमारूं पुस्तक प्रसिद्धि खातुं.
૧ થાડા વખતમાં બહાર પડશે. ક્ષેત્ર સમાસ, મેટી ટીકા સહિત.
૨ છપાય છે.
૧ શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર.
૨ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ભાષાંતર. વિભાગ રહે. સ્થંભ ૫ થી ૯. આવૃત્તિ ખી છે.
૩ શ્રી ધન્યકુમાર ચરિત્ર ભાષાંતર,
૪ શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ ભાષાંતર.
૫ ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા ભાષાંતર. ( વિભાગ ર ો. )
૬. શ્રા અધ્યાત્મ કલ્પદ્રુમ ભાષાંતર, આવૃત્તિ ત્રીજી
૭ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ. મૂળ. વિભાગ ૪ થા. સ્થંભ ૧૯ થી ૨૪.
૮ શ્રી ઉપદેશ કલ્પવદી ( મન્હજિણાણુની ટીકા ) નું ભાષાંતર. ૩ તૈયાર થાય છે—તૈયાર થયે પ્રેસમાં જશે.
૧ આઠે ષ્ટિની સઝાય સાથે, ગિરનારજી તી માળ વિગેરે.
૨ શ્રીપતિથિ વિગેરેના ચૈત્યવંદને, સ્તવના, સઝાયા, સ્તુતિ વિગેરેના સગ્રહ.
૩. શ્રી વિનેાદકારી કથા સંગ્રહનું ભાષાંતર.
૪ શ્રી હેમચદ્રાચાય ચરિત્ર.
૫ શ્રી પ્રકરણ પુષ્પમાળા. વિભાગ ૨ જો. (કેટલાક નાના પ્રકરણા સાથે.)
ભલે હાથ માળા વિનાપ્રેમ ચાળા,
આ મથાળાવાળી આ અંકમાં કવિતા છે, તેમાં પ્રેમ ચાળા ભેગુ કરેલ છે, પણ વિનાપ્રેમ ચાળા એમ જુદું વાંચશે. તેને અર્થ એ છે કે તમારા હાથમાં માળા રાખીને ભલે પ્રભુનુ નામ ગણે, પણ જો તમારા અતઃકેગુમાં પરમાત્મા ઉપર પ્રેમ નથી તે પ્રેમ વિના તે બધા ચાળા માત્ર છે; ટલે તે માળા નથી પણ ચાળા છે. લક્ષ રાખ્યા વિના ગણાતી માળા રૂપજ છે. આપણે હાથમાં નવકારવાળી લઇને નવકાર ગણીએ છીએ તે ૧ કાંઇક કરતું હોય છે તેથી તે ક્રિયા યથાર્થ ફળદાયક થતી નથી ના ઇચ્છકે તેા તેમાં લક્ષ્ય રાખીને ઉપચેગપૂર્વક ગણવી જોઇએ.
પણ

Page #3

श्रीजैन धर्मप्रकाश.
शिवमस्तु सर्व जगतः, परहितनिरता भवंतु भूतगणाः॥ दोपाः प्रयांतु नाशं, सर्वत्र सुखीभवतु लोकः ॥१॥ “સર્વ જગતનું કલ્યાણ થાઓ, પ્રાણીઓ પ૫કારમાં તત્પર થાઓ,
દેશમાત્ર નાશ પામે અને રર્વત્ર લેકે સુખી થાઓ. * * પુસ્તક ૭ મું.] માઘ. સંવત ૧૯૭૮. વીર સંવત ૧૮૪૮. [અંક ૧૨ મો.
बे सखीओनो संवाद. (विद्या विषे)
કાન-નાક
,
, મ મ
મ
મ
મ
મ
મ
મ
મ
-
,
-
શેભા શી કહું રે શેત્રુજાતણી—એ રાગ. અંભણ– સજન આજે આ રમવા હોંસથી, શાળામાં ભણવા શું નીશદિન જાવું છે; સ્ત્રીઓને ભણવું તે છે શ્યા કામનું, શું વકીલ કે ડાકટર મારતર થાવું છે. સ. ૧ નારીને વેપાર કાંઈ કર નથી, નવી દેવા કઈ ભાષણ રાજા મઝાર જે; મહીલાઓ જાણું છું ગરિક બુકને, વાંચતા તેની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થનાર છે. સત્ર ૨
ભણેલ–
બેની તું બોલે છે તે ખોટું સહુ, નિચે તારી બુદ્ધિ બગડી જાણ જે; સ્ત્રીઓને ભણવું તે છે બહુ કામનું, થોચે તેથી નીતિ ધર્મનું ભાન જે. સ૦ ૩ વકીલાતાદિક નથી કરવું તે તો ખરું, પણ તે વાતનું જાણપણું સુખકારી રે; સજની સભામાં ભાષણ દેતાં શોભીએ, સુગુણ શૃંગારિક બુકે દુઃખીઆરી જે. સ. ૪
અભણ– બેનપણી સંસારે તો ભણવાતણી, માથાકુટ લાગે છે મુજને ભારી જે મહેનતથી ભણેલું તે ભૂલાય છે, તે ફેગટ શું જીદગી જાવી હારી જે. સ. ૫ ભણેલ અભણને ખાવું પીવું તે સહી, પૂરાયુષ્ય મરવું નિઃસંદેહ જે; તો હે બેની કેમ મજા નવી માણવી, ફરી નહિ મળશે મનુષ્ય સરખી દેહ જે, સત્ર ૬

Page #4

ભિણેલબેબી બેની જ્ઞાનદીપક પ્રગટયો નથી, ત્યાં સુધી તે લાગે માથાકુટ જે, ભણું ગમ્યું તે રહેવું કઠે ભાગ્યનું, કીધાં હશે જે પૂર્વે પુન્ય અખુટ જે. સ૭ ખાવું પીવું તે સરખું નવી માનવું, સરખું માને મરણને તે તુજ ભૂલ છે, ભક્ષ્યાજસ્થ ભણેલ વિચારી વાપરે, મરણ સમાધિ થાયે ઉજવળ કુળ . સ. ૮ ભણી ગણી નીતિને પંથે ચાલતાં, વળી ચાલતાં સગુણીની સંગ જો; નિજ અવગુણને પરગુણ જોતાં શીખવું, જેથી વાધશે જગમાં રૂડો રંગ જો. સ૦ ૯ વીવેકી બનવું વિનયને આદરી, માતપિતાદિક વડીલની આણ પ્રમાણે જે નપણું શીખે સુખ બહેન બહુ મળે, એ ગુણેથી વિદ્યા પ્રગટે જાણજે. સ. ૧૦
અભણ – ધન્ય દિવસ હું જાણું બહેની આજને, તુજ વચનામૃત થયા પાવન મુજ શ્રોત્રજો, રૂડી શીખ રૂચી બહુ મને આપની, હૈયે તેથી જાગી વિવેકની જત જ. સ. ૧૧ સુણ હે હેની શાળામાં હું આજથી, વિદ્યા ભણવા આવીશ આનંદ સાથે જો, સદવર્તનથી કીર્તિ સઘળે સ્થાપશું, વંદે ભાઈલાલ નિત્ય ત્રિભુવનનાથ જે. સ. ૧૨
ભાઈલાલ સુંદરજી મહેતા-ઝીંઝુવાડા.
સાચું ધ્યાન માળાથી નથી, પ્રેમથી છે.
(ભુજંગી.) ધરે હાથ માળા નહિ ધ્યાન ત્યારે, ફરે ચિત્ત સંસાર વિષે વધારે; પ્રભુ ભાવનામાં નહિ તક સારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૧ જુવે બાણધારી નિશાને લગાવે, તમે ધ્યાન ચૂકે નહિ કામ આવે; પ્રભુના નિશાને થશે ભૂલનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૨ ખરા સંત સંસારીએ ધ્યાન રાખે, વદે એ નહિ નામ તો દીલ આખે; ભસે તરા તે નહિ કાટનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૩ હશે ચિત્ત તે બોલવે શું વધારે, હશે પ્રીત રૂંવે મહાકાજ સારે; ખરા જ્ઞાન વિના કરે એ બખાળા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૪;

Page #5

૨૫
-
સારું ધ્યાનમાળાથી નથી, પ્રેમવી છે. ભલે બૂમ મારી મૂકે ત્યાં ગજાવી, નહિ એક હe પ્રભુથી લગાવી; નહિ બેલના તેલ માને લવારા, હાલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૫ ખરા ભક્તના ઉરમાં ઠામઠામે, વસ્યું છે પ્રભુછતણું શુભ નામે; અહે હાલમાં નામના રાખનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. અહ અંતરે નાથની ધૂન જામી, પછી પાડવી બૂમ મ્હારે નકામી, નથી દેવ બહેરા ચિત્તે જાણનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૭ ક્રિયા બહારની તે નહિ કામ આવે, કરે ધ્યાન ઈંદ્રીતણાં બંધ જ્યારે પછી સુરતી ધ્યાનમાં આપ પ્યારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા ૮ ખરા ધ્યાનથી પ્રભુ પાસે જવાનું, ઘણું સાંકડું રાઈ ખડે થવાનું તમે હાથી જેવા મુદે ચાલનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૯ પ્રભુપ્રેમમાં તે નહિ માન માયા, નહિ કામ કે ક્રોધ સર્વે સમાયા; જશે પાપ વાયો સિધે ચાલનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૧૦ ખરે જ્ઞાની માળા નહિ હાથ ઝાલે, નહિ મુખથી બેલવા હામ ઘાલે; રહે શાન્ત બેઠા પ્રભુ માનનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૧૧ ક્રિયા મ્હારથી તો તમે શિશ ઝુંડા, ચી જ્ઞાન શુદ્ધ ખરૂં ચિત્ત સુડે , અરે ચિત્તના જેહ વિષય બિચારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૧૨ કરે કામ બુરાં પછી મારી હાયે, બુરૂં છેડતાં માફ શાની ગણાયે; નહિ પાપની ટેવના છેડનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૧૩
યે પ્રેમ તો પાપ ધ્યાને ન આવે, નહિ પ્રેમચાળા તણી ભૂલ કાવેઃ બહુ ફેરવી એ મરે છે બિચારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૧૪ નથી જીવ માળા વિષે ભાઈ લેશ, ધરે જીવવાળે ફરે દીલ બેશ; ફર્યું ચિત્ત તો પ્રેમ (ના) જાણનારા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૧૫ જિહાં છુટશે પ્રેમ પ્રેમીની ધાર, મળે તિ તે ગ્રહે એમ માળા; ઘણું ફેરવીએ ખરી શુભ માળા, ભલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળ ૧૬ ખરે પહેલથી છેવટે ટેચ આવે, મહેટો મણકે સત્યને એ જણાવે; ખરા દીલથી ફેરવી શુભ માળા, ઠરે દીલ તે હું ગણું કેમ ચાળા ? ૧૭ નમો નીર લેવા સરીતા કિનારે, જુવે તેટલું આપવા પ્રેમ ધારે અહંકારથી નીર નહિ પામનાર, બલે હાથ માળા વિના પ્રેમચાળા. ૧૮ તને સેય કે ક્ષમા ખુબ દેવી, મહાવીરની એ ખરી શીખ લેવી; કહ્યું વાડિલાલે મહાવીર પ્યારા, ભલે હાથે માળા વિના પ્રેમાળા. ૧૯

Page #6

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ પિણા વર્ષની કુમપત્રિકા. - શ્રી અમદાવાદથી શ્રી ખંભાતના સંઘ ઉપર લખાયેલી, તે અસલ પ્રવકશ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજ પાસે જવામાં આવવાથી અને તેને કાગળ અક્ષર, રૂશનાઈ ફરતા વેલાને રંગ ને ઉપર કળશ અત્યારે પણ એવી જ સ્થિતિમાં દષ્ટિગોચર થવાથી તેની અંદર લેખ તેનાજ અક્ષરમાં આ નીચે પ્રગટ કરવા મન લલચાયું છે. આ શ્રી અમદાવાદમાં હઠીભાઈની વાડીમાં ધર્મનાથજીના દેરાસરમાં થયેલી અંજનશલાકા ને પ્રતિષ્ઠાની કુંકુમપત્રિકા છે. વધારે હકીકત એ વાંચવાથી સમજી શકાય તેમ હોવાથી અહીં લખવાની જરૂર નથી. શ્રી શ્રી શ્રી શ્રી શ્રી
શ્રી ૧. સ્વસ્તી શ્રી પારસ્વઇન પ્રણમ્ય શ્રી ખંભાત મહાશુભ સ્થાને પુજારાધે સરવે શુભ ઉપમા લાયક પરી. જેઅસંઘ હરાચંદ વગેરે શંઘ સમસ્ત ચરણુંન શ્રી અમદાવાદથી લા. શા. ખુશાલચંદ નહાલચંદ તથા મગનભાઈ હઠીસંઘના પ્રમ વાંચજે. જત ઈહાં શ્રી દેવગુરૂ પસાએ કરીને કુશળ છે. તમારા સંઘના કુશળ પત્ર લખવાં. બીજુ અતરે અમારી વાડીમધે શ્રી ધરમનાથજી મહારાજનો બાવન જીનાળે પરસાદ તઇઆર થઓ છે; તથા શ્રી પરમેશ્વરજીના બંબ નવા ભરાવાં છે. તેની અંજણસલાકા તથા તખતે બેસારવાનું મહુરત સંવત ૧૯૦૩ માહા માસ મધે નીરધારું છે. '
૧ મહા વદ ૫ સુકરે શ્રી મહારાજની અંજયુશલાકા છે. ૨ મહા વદ ૧૧ ગઉ શ્રી મહારાજને તખત બેસારવાનું છે.
તેહના માહએછવ ઉપર તમારે સર સંઘને તેડીને વહેલા પધારવું. તમે આવે રૂડું દીસે. સંઘની શોભા સારી બસે. સંવત ૧૯૦૨ ના આશા શુદ ૧૦ લી. શા ખુશાલચંદ નાહાલચંદના અણુમ વાંચજે.
. દા. ઉમેદચંદ (આ શુદ્ધ ગુજરાતીમાં લખવાની જરૂર ન જણાયાથી લખેલ નથી, કારણ કે વાંચવાથી સહેજે શુદ્ધ સમજી શકાય તેમ છે. )

Page #7

હિતશિક્ષાને રાસનું રહસ્ય.
हितशिक्षाना रासनुं रहश्य.
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૨૫૦ થી.) પાછલા અંકમાં ગૃહસ્થ આઠ બાબતમાં દ્રવ્ય ખર્ચતાં લેખું ન કરે, અર્થાત્ શક્તિના પ્રમાણમાં જેમ બને એમ વધારે ખર્ચે એમ કહ્યું છે, પરંતુ તે સાથે એટલું યાદ રાખવું કે ઉત્તમ પુરૂષ કુમાર્ગે એક કેવ જતી હોય તે પણ જવા ન દે, હજાર નૈયાની રક્ષા કરે તેટલી તેની કરે, અને સારા કાર્યમાં લાખને ખર્ચ કરતાં પણ વિચાર ન કરે. આ પ્રમાણેનું જેનું વતન હોય તેની પાસે લક્ષમાં અખંડ રહે છે, તેને કેડે તે મૂકતી નથી. આ હકીકત. ના સંબંધમાં એક દષ્ટાંત છે તે આ પ્રમાણે– - વસંતપુર નામના નગરમાં સુબુદ્ધિ નામે શેઠ રહેતો હતે. તેને એક પુત્ર હતા. તેને મોટા શ્રીમંતને ત્યાં પરણાવ્યું. તેની સ્ત્રી ઘરે આવી, સુબુદ્ધિ શેઠ તે બહુ વિચારશીળ હતું, તેથી કદી તેલનું ટીપું જમીન ઉપર પડી ગયું હોય તે તે લઈને જોડે પડતું હતું. આવી તેની ચેષ્ટા જોઈને વહુ વિચારવા લાગી કે- હું ક્યાં આવા કૃપણને ઘેર આવી? અહીં મારા કેડ કેમ પૂરા પડશે ? આ ઘરને ધણી તે આ કૃપણ દેખાય છે. આવા સસરાના રાજ્યમાં યથેચ્છપણે ખાવું, પહેરવું, ને ખરચવું તે શી રીતે બની શકશે ? ” આમ વિચારીને શેઠની પરીક્ષા કરવા સારૂ એક દિવસ વહુએ કહ્યું કે મારું માથું બહુ દુઃખવા આવ્યું છે. ” આમ કહીને આકંદ કરવા લાગી. શેઠ ગભરાયા. ઘણું વૈદ્યને તેડાવ્યા, અનેક પ્રકારના ઔષધો કર્યા, શેક કર્યો પણ કઈ રીતે માથું દુઃખતું મટયું નહીં. એટલે શેઠે પૂછ્યું કે “વહુજી! આજેજ માથું દુખવા આવ્યું છે કે પ્રથમ કઈ વાર આવતું હતું ? ” એટલે વહુ લાજ છેઠીને બેલ્યા કે-“કઈ કઈ વાર આવતું હતું ત્યારે સાચા મેતી વાટીને લેપ કરવાથી મટતું હતું.” શેઠે કહ્યું કે-“જો એમ મટતું હતું તે અત્યાર સુધી બેલ્યા કેમ નહીં ? આપણા ઘરમાં ખેતીની ક્યાં ખોટ છે ?” એમ કહી ભંડાર માંથી થાળ ભરીને મેતી મંગાવ્યા અને તેને ભરવા માટે ઘંટ તૈયાર કરાવી,
એટલે વહુ બોલ્યા કે-“સસરાજી ! હમણું તો મટી ગયું છે, તેથી કાંઈ કર- વાની જરૂર નથી. ” વહુના મનમાં સંદેહ હતા તે ટળી ગયો. અન્યદા એગ્ય
અવસરે વહુએ સસરાને પૂછ્યું કે-તેલનું ટીપું તે તમે પગરખા ઉપર ૫- કયું અને પાછા સાચા મેતી ભરડવા તૈયાર થઈ ગયા, તેનું શું કારણ? ” એટલે શેઠ બોલ્યા કે-“વહુજી ! લક્ષ્મીનું વશીકરણજ એ છે. જરૂર વખતે

Page #8

૮
.
શ્રી જૈન ધર્મ મકા.. લાખ ખરચી નાખીએ અને વગર જરૂર વખતે. એક ટીપું પણ નકામું જવા ન દઈએ.”
આ ખુલાસે સાંભળીને વહુ બહુ ખુશી થયા. સસરાની બુદ્ધિ ખરેખરી તાત્વિક છે એમ તેને ખાત્રી થઈ. ઈતિ સુબુદ્ધિ શેઠ કથા.
આ કથા ઉપરથી વાંચકેએ તેને સાર ગ્રહણ કરે. આગળ જતાં કર્તા કહે છે કે –
જહ સુણે નર શુભ પરે, વાધે બુદ્ધિ અપાર;
શુભ થાનક ધન ખરચતાં, ન ઘટે તે નિરધાર. ૧ કુવામાંથી પાણી કાઢતાં, આરામમાંથી ફળ પુલ લેતાં અને ગાય ભેંસને ખડ-ખાણ આપીને પછી દુધ દેતાં ઘટતું નથી; એ પ્રમાણે કરવાથી ઉલટી વૃદ્ધિ થાય છે. આ સંબંધમાં વિદ્યાપતિ શેઠને સંબંધ છે તે નીચે પ્રમાણે
એક મગરમાં વિદ્યાપતિ નામે શેઠ રહેતું હતું. તેની પાસે લક્ષ્મી ઘણી હતી, પરંતુ તે શુભ સ્થાનકમાં પણ ધન ખર્ચતું ન . એક દિવસ રાત્રિએ લક્ષમીએ આવીને તેને સ્વપ્નમાં કહ્યું કે–“ હું તમારે ત્યાં દશ દિવસ રહેવાની છું, પછી રહેવાની નથી, માટે તમારે સુખ ભંગ ભેગવવા હોય તે જોગવી લેજે.” શેઠ તેના આવાં વચનથી ચેતી ગયે, અને બીજા દિવસથી પુષ્કળ દ્રવ્ય વાપરવા માંડ્યું. સાતે ક્ષેત્રમાં અઢળક દ્રવ્ય વાપર્યું.'
અનેક દીનજને ઉદ્ધાર કર્યો, તેથી તેની કીર્તિ પણ બહુ વિસ્તાર પામી. દશ દિવસ પૂર્ણ થયા એટલે અગીઆરમે દિવસે રાત્રે લક્ષ્મી આવી. તેને જોઈ શેઠે કહ્યું કે હવે વળી કેમ આવી ? તારા જવાથી મને તે સુખ થયું છે, હું સુખે બારણા ઉઘાડા મૂકી સુઈ રહું છું, રાજાની કે ચે. ' રની બીક રહી નથી. આવા લક્ષણથીજ જંબુસ્વામીએ તને તજી દીધી; પ્રભાવ સ્વામીએ પણ તેજ કારણથી તને તજીને દીક્ષા લીધી; માટે મારે હવે તારે ખપ નથી. ?
લક્ષમી બેલી કે-“તમે કહે છે તે ઠીક છે, પણ હું હવે તમારા ઘરમાંથી જઈ શકું તેમ નથી. કારણ કે તમે મારે સત્પાત્રમાં વ્યય કરીને મારા પગમાં બેડી નાખી છે. આ પ્રમાણે કહીને લક્ષ્મી અદશ્ય થઈ. સવારે જુએ છે તે આખું ઘર લક્ષ્મીથી ભરપૂર દીઠું; પછી વિદ્યાપતિ સારી રીતે તેને વ્યય કરવા લાગ્યું. તે કહેતે કે “મારે લક્ષ્મીનું કામ નથી. પણ તે જેમ જેમ વાપરતે તેમ તેમ લાગી તે વધતી જતી હતી. તે ઠેકાણું છોડતી ન ' હતી. લક્ષમી તેને કહેતી કે-હું તે હવે અહીં જ રહીશ ને તમારા ચરણજ '; સેવીશ.” શેઠ કહે કે તારે આ ઘરમાં રહેવું છે તે માટે અહીં રહેવું નથી.

Page #9

હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય.
૩૨૯
આ પ્રમાણે કહીને શેઠ પરદેશ ગયા, તા ત્યાં રાજ્ય મળ્યું. અનુક્રમે તેણે રાજ્ય છેાડીને દીક્ષા લીધી ને પાંચમે ભવે મેાક્ષસ પત્તિ પામ્યા. ઇતિ વિદ્યાપતિ શ્રેષ્ઠી કથા
ઉપરની કથા વાંચીને ઉત્તમ જીવાએ ધન ખર્ચવું અને પાત્રની પેષણા કરવી. કદી એ પ્રમાણે વાપરતાં દ્રવ્ય ઘટી જાય તેા શાક ન કરવા; ધૈય રાખવું અને ધર્માધમના વિચાર કરવા કે- જો પૂર્વે ધર્મનું આરાધન કર્યું" હાય છે તે લક્ષ્મી મળે છે અને અધમ કરેલ હોય છે તેા લક્ષ્મી નાશ પામે છે. જે પાપી પુરૂષ હોય તે ધન ખર્ચો પછી શેક કરે કે-મેવાપયુ તેથી મારૂં ધન ઘટી ગયું.’ દેતાં એછુ થયુ એવેા વિચાર તે મૂખજ કરે છે. પુણ્યવંત એવા વિચાર કરતાજ નથી, અને શુભ કાર્યોમાં ધન ખચ્ચે જાય છે. ”
ઉત્તમ પુરૂષ વ્યવહાર શુદ્ધિવડેજ દ્રવ્ય મેળવે છે, અને એવી રીતે મેળવેલું ધન ઘેાડું હાય તા પણ ઘણું થઇ પડે છે. આ સંબંધમાં એ વણિકનું હૃષ્ટાંત છે તે નીચે પ્રમાણે—
દેવા અને જસા એ નામના એ મિત્રા એક ગામમાં રહેતા હતા. તે નિન હાવાથી દ્રવ્ય મેળવવા માટે પરદેશ ચાલ્યા. મામાં એક સાનાનુ કુંડળ પડેલુ દેવાએ દીઠું. તે વ્રતધારી હોવાથી તેણે તે લીધું નહિ. આડું જોઇને ચાલ્યા ગયા. તેની પાછળ રહેલા જસાએ તે દીઠુ, એટલે આડુ અવળુ જોઇને તેણે ઉપાડી લીધું. તે દેવા ઉપર ખુશી થયા કે તેણે લીધું નહિ, પણ ‘ હું તેને ભાગ આપીશ. ’ એમ તેણે ધાયુ. પછી તે બીજે મેાટે ગામ આવ્યા. ત્યાં તેણે કુંડળ છાની રીતે વેચ્યું, અને તે દ્રવ્યથી તેમજ સાથે લાવેલ દ્રવ્યથી અંને જણાએ કેટલીક વસ્તુઓ ખરીદી; પછી પેાતાને ગામ આવ્યા. ત્યાં વસ્તુ વહેચી લેતાં દેવાએ કહ્યું કે-“આટલી બધી વસ્તુ શી રીતે આવી ? આપણી પાસે આટલુ દ્રવ્ય તા નહાતુ.” એટલે જસે કહ્યું કે-“મેં કુંડળ લીધું હતું તે વેચતાં આવેલા દ્રવ્યથી આ વસ્તુઓ ખરીદી છે. ” દેવા કહે કે-‘હું તેમાંથી ભાગ લેવાના નથી. તે લઉં તેા મારૂં હતું તેટલું પણ ચાલ્યું જાય.’જસે કહે કે જો તારા એવાજ વિચાર હોય તેા તારી મરજી.' પછી દેવાએ પેાતાના દ્રવ્યથી લીધેલી વસ્તુઓજ લીધી, મીજી બધી જસાને આપી દીધી.
દૈવયેાગે તે રાત્રેજ ચારે આવ્યા અને જસાની બધી વસ્તુ ઉપાડી ગયા. સવારે ગામમાં વસ્તુની અછત થવાથી કિંમત વધી એટલે દેવાને પેાતાની વસ્તુના સારા પૈસા ઉપજ્યા તેથી તે સુખી થયા અને જસે નિધન થઈ જવાથી દુ:ખી થયા. દેવાએ તેને કેટલીક લક્ષ્મી આપીને સુખી ર્યાં. પછી તે પણ

Page #10

૩૩૦
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
દેવાની જેવા શ્રાવક થયા અને વ્યવહાર શુદ્ધિથી દ્રવ્ય મેળવવા લાગ્યા, તેથી અને દ્રવ્ય વૃદ્ધિ પામ્યું; માટે ઉત્તમ પુરૂષાએ
તેની બુદ્ધિ પણ નિળ થઈ ન્યાયથીજ દ્રવ્ય મેળવવું.
ઇતિ એ મિત્ર કથા.
આ સબંધમાં એક બીજી સામરાજાની કથા જાણવા લાયક છે, તે આ પ્રમાણે-ચ‘પાનગરીમાં સેમ નામે રાજા હતા, તે ઘણું દાન આપતા. અન્યદા સૂર્ય ગ્રહણ નજીક આવ્યું ત્યારે મંત્રીને ખેલાવીને તેણે પૂથ્થુ કે “આ નગરીમાં ખરૂ પાત્ર કેણુ છે ? તેને દાન આપું કે જેથી ખરૂ પુન્ય થાય.” મંત્રી કહું કેએવા સુપાત્ર એક બ્રાહ્મણ છે પણ તે ન્યાય દ્રવ્યજ લે છે. રાજાનુ' દ્રવ્ય ન્યાય દ્રવ્ય ગણાતું નથી, કારણ કે તેના પાપના તા પાર નઘી. દાન દૈના જો વિષ્ણુદ્ધ ચિત્તવાળા હાય અને લેનારા નિળ બુદ્ધિવાળા હોય તેા તે દાન ફળે, પણ એવા ચેગ મળવા દુભ છે. તે એવા યાગ મળી જાય ને આપવાનું ન્યાય દ્રવ્ય હાય તેઃ ફળ ઘણું થાય. જુઓ ! સારૂ' ક્ષેત્ર હાય ને સારૂં બીજ હાય અને સારી વૃષ્ટિ થાય તે! ધાન્યના ઢગલા થાય; પણ જો ધાન્ય કે ક્ષેત્ર સારૂ ન હોય તે અન્ન સારૂ કે પુષ્કળ શી રીતે થાય?” આ પ્રમાણેનાં મત્રીનાં વચન સાંભળી રાજાએ બહુ વિચાર કર્યાં. પછી શુદ્ધ દ્રષ્ય મેળવવા માટે તેણે બીજે ગામ જઇને વૈતરૂ કર્યું અને શુ દ્રવ્ય મેળવી આબ્યા. પછી સૂર્ય ગ્રહણને અવસરે રાજાએ ઘણા બ્રાહ્મણેાને ભેળા કર્યા અને પુષ્કળ હા! આપ્યું. પછી મંત્રીએ કહેલા પેલા નિર્ભ્રાની બ્રાહ્મણને તેડાવ્યા અને હાથ જોડીને પેાતાનુ દાન લેવા કહ્યું. ત્યારે તે વિપ્ર ોલ્યા કેહે રાજન ! મારે તે રાજ્યપિડ કલ્પતા નથી. જે બ્રાહ્મણા લાભી છે તેને લેવા હાય તા ભલે લે. કારણ કે રાજ્યપિડ મધુ સરખા મિષ્ટ છે પણુ ઝેર જેવા છે. તે લઇને ઉત્તમ વિપ્ર દંડાતા નથી. પુત્રના માંસ કરતાં પણ રાજ્યપિંડ અસાર કહેલા છે. દશ સાની જેટલેા એક દ્વિજ કહેલા છે કે જેના પાપનો પાર નથી, કેમકે તે બધા યજ માનેાના પાપ લઇને ભારે થાય છે. દશ દ્વિજ સમાન એક કુંભાર, દેશ કુભાર સમાન એક શિકારી, દશ શિકારી સમાન એક વેશ્યા અને દશ વેશ્યા સમાન એક રાજાને પાપી કહેલા છે; માટે હું તેા રાજ્યપિંડ લેવાના નથી.” ત્યારે રાજાએ પગે લાગીને કહ્યું કે-“હું તમને વ્યવહાર શુદ્ધિથી ખરી મહેનતે મેળવેલા મારી પાસે આઠ દામ છે તે આપું. તે લેવાથી તમને ને મને બ ંનેને ઘણા લાભ થશે.” રાજાનાં વચનની પ્રતિતીથી તેણે તે દામ લીધા. તે વાત સાંભળીને બીજા બ્રાહ્મણા ખીજાણા, એટલે રાજાએ તેને ખેલાવીને પુષ્કળ સામૈયાનું દાન આપ્યું.

Page #11

વર્ષાભિમાન.
૩૩૧
આનું પરિણામ એ આવ્યું કે-એ લઈ જનારાઓનું દ્રવ્ય થોડા દિવસમાં ગુટી ગયું અને આઠ દામ લઈ જનારે એક કોથળીમાં નાખ્યા પછી તેમાંથી કાઢી કાઢીને વાપરતેજ ગયો. ખાતે, અચતે, દાન આપતે પડ્યું તેમાંથી ખુટયુંજ નહિ. એવું અખુટ દ્રવ્ય તે થઈ પડયું. જેય નવનિધાન ખૂટતા નથી તેવું થયું. અનુક્રમે તે દ્રવ્યના ભેજનથી જ્ઞાન ને વતમાં પણ વૃદ્ધિ થઈ અને રાજાના ભંડારની જેમ દ્રવ્ય તે વધતું જ ગ. આ હકીકત સાંભળી રાજા બહુ ખુશી થયે અને આનંદ પામ્યું. ચાયવ્યને આ અપૂર્વ મહિમા જાણીને ઉત્તમ પુરૂએ વાયદ્રવ્ય મેળવવાનાજ પ્રયત્ન કરશે. આ પ્રમાણે શ્રી રાષભદાસજી હિતશિક્ષા આપે છે. - ઇતિ સેમન૫ કથા.
I
અપૂર્ણ
धर्माभिमान. (અનુસંધાન રુટ ૩૭ છે. )
હાલના પ્રગતિ અને સ્પર્ધાના જમાનામાં એકલા નિયમો અને ક્રિયાઓમાંજ ધર્મને સમાવેશ કરી દઈશું તે આપણે માટે સમાજજીવનમાં કયું સ્થાન રહેશે એ કલ્પી શકાય તેમ નથી. હવે બેસી રહેવાને વખત નથી. જૈનધર્મના તત્ત્વોનું જ્ઞાન મેળવી એને પ્રચાર કરવાની હાલ ઘણીજ આવશ્યકતા છે. પ્રાચીન જૈનોની જાહોજલાલી અને અર્વાચીન જૈનોની નિર્બળ સ્થિતિ જોઈ ક્યા શુદ્ધ જૈન બચ્ચાનું હૃદય ખેદ પાણી નહિ જાય? હાલ જેનોની વસ્તી મુઠીભર છે એમ કહેવામાં અતિશયોક્તિ નથી. જેનોને વૈષ્ણવ થઈ જતાં પ્રત્યક્ષ જોઈએ છીએ. સ્થિતિ આવા પ્રકારની છે ત્યારે ધર્મની લાગણીઓને મનમાં રાખી એને ચૈતન્ય ન આપીએ તે પછી જેન કોમમાં આપણે અવતાર એ ફક્ત ભવની ગણત્રીના વધારા સિવાય બીજું શું કહી શકાય ? ત્યાં સુધી એ ઉત્તમ તને સર્વવ્યાપકપણું આપી જૈનધર્મને વાવટે સર્વત્ર ફરકાવવાનો પ્રયત્ન ન આદરીએ ત્યાં સુધી આપણી ધર્માભિમાનની લાગણી દાંભિક અને પાંગળી છે. શ્રી મહાવીરપ્રણીત જૈનધર્મને અલનાત્મક તત્ત્વનો વિશ્વમાં પ્રચાર કરવા ઉદ્યમવંત થવું એ પણ વિચાર કરતાં હાલ બાવશ્યક ઘર્મ માલુમ પડે છે અને તેથી કરીને પોતાની બનતી શક્તિને તેમાં ભાગ આપીને પોતાની ફરજમાંથી અંશે પણ ચુત થવું એ જરૂનું છે.
કઈ પણ પ્રકારના જીવનમાં આદર્શરૂપ બનીને પ્રગતિ કરવી હોય તો

Page #12

-૩૧ર
શ્રી ધર્મ પ્રકાશ. કેળવણીની ખાસ જરૂર છે. વ્યવહારિક જીવન, ધાર્મિક જીવન, સામાજિક જીવન, નૈતિક જીવન, રાષ્ટ્રિય જીવન વિગેરે ગમે તે પ્રકારના જીવનક્રમમાં કેળવણીની આવશ્યકતા માલુમ પડે છે. જૈન સમાજમાં ધાર્મિક અને વ્યવહારિક કેળવણી જોઈએ તેટલા પ્રમાણમાં પ્રચાર પામી હોય એમ જણાતું નથી. તે બને કેળવણીના પ્રચાર માટે સંઘ દ્વારા તથા કોન્ફરન્સ દ્વારા પ્રયત્ન ચાલુ છે; પણ તે જોઈએ તેટલું સારું રૂપ આપી શક્યા નથી, તેથી હજુ પણ ઘણાજ પ્રયાસની આવશ્યકતા સ્વીકારાય છે. જૈન સમાજમાં પૂરતી કેળવણીના અભાવને લઈને પડતીની શરૂઆત થઈ હતી, પણ હવે અટકી છે; પરંતુ હજુ આગળ વધી શક્યા નથી. બીજે રસ્તે પૈસાને ઘણેજ વ્યય થાય છે પણ કેળવણીની તરફ પૂરતું લક્ષ અપાતું નથી. હાલના જમાનામાં કેળવણીને પિષવાની ઘણી જરૂર છે. જૈન વિદ્યાર્થીઓ કેળવણીમાં કેમ આગળ વધી શકતા નથી તેને કારણે તપાસતાં બે કારણે ઉપર તરી આવે છે.
( ૧ ) અભ્યાસની સામગ્રીને અભાવ–કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ ભણી શકે તેમ હોય છે, પરંતુ પિતાની સામાન્ય સ્થિતિ હોવાને લઈને તથા કેટલીક અગવડતાને લઈને તેઓ આગળ વધી શકતા નથી. આવી પરિસ્થિતિની અંદર જૈન સમાજે—ખાસ કરીને જૈન આગેવાનોએ તેઓની અગવડતાને તપાસ કરીને તેમને સગવડ કરી આપવી એ પણ ધર્મ છે. હાલના સમયમાં ભણવાનું માંડ્યું થઈ ગયું છે એમ કેટલાક કહે છે તે તદ્દન અસત્ય નથી. પુસ્તકની કિંમત વધી ગઈ, પાઠ્ય પુસ્તકે (Text-Books) પણ વધારે દાખલ થવા માંડી, તેથી કરીને જેઓ પિતાને અભ્યાસ આગળ ચલાવી શકવાને અસમર્થ હોય તેઓને ( અપક્ષ રીતે ) પુસ્તકની મદદ કરવી જરૂરની છે. વિદ્યાથી નિવાસ ગ્રહ ( Boarding) ની પણ આવશ્યકતા સ્વીકાર્યા સિવાય ચાલી શકે તેમ નથી. લુહાણા–પાટીદાર ઈત્યાદિ કેમેમાં ઘણી બેડીંગો છે ત્યારે આપણામાં હજુ વસ્તીના પ્રમાણમાં થે છે; કેટલાકને એ આક્ષેપ છે કે બેડગે એ વિદ્યાર્થીઓને બગાડવાનું સ્થાન છે, એ વાત અમુક અંશે સત્ય છે; પરંતુ જે તેના ઉપર યોગ્ય દેખરેખ રાખવામાં આવે, અને જેઓની સારી છાપ પી શકે એવા ચારિત્રવાન ઉપરી (Superintendent) અને સેક્રેટરી વિગેરે નીમવામાં આવે અને સાથે ધાર્મિક શિક્ષણ પણ ફરજીયાત રાખવામાં આવે તો પછી તે ‘આક્ષેપને કેઈ પણ રીતે સ્થાને રહે તેમ નથી. વિદ્યાર્થીઓને કેળવણીમાં ઉત્તેજન મળે એવા પ્રયત્નની ખાસ જરૂર છે. '
(૨) આપણામાં ખાસ કરીને કેળવણીની કિંમત પૈસાથી આંકવામાં આવે છે; એટલે કે છેક ભણ્યા પછી શું પગાર લાવશે? અથવા શું કમાશે? તેને

Page #13

ધર્માભિમાન.
૩૩૩
વિચાર થાય છે. અલબત એટલું તે હાલ જોઈ શકાય છે કે જેટલું એક સાધા૨૭ મનુષ્ય કમાય છે તેટલું બહાળતાએ એક શિક્ષીત (Graduate) કમાતો નથી. આટલા કારણ માત્રથી કેળવણીને બહીષ્કાર થઈ શકે તેમ નથી. કેળવણીથી જે. " આનંદ ઉત્પન્ન થાય છે તે ગમે તેટલા પૈસાથી મેળવી શકાતું નથી. સાધુ પુરૂ લક્ષમી સિવાય પણ આનંદ રસમાં ઝીલ્યા કરે છે તે ફકત જ્ઞાનના પ્રભાવને લઈનજ. એક સુથાર પણ માસિક ૩ ૪૦ થી ૫૦ મેળવે છે અને એક ગ્રેજ્યએટ માસિક રૂ ૫૦ નો પગાર મેળવતે હોય તેટલા માત્રથીજ તે સુથારની કઈ શિક્ષીત સાથે સરખામણી થઈ શકે નહિ. જે લક્ષમાંથી જ માત્ર ઉન્નતિ વા પ્રગતિ થઈ શકતી હોત તો હાલન કરતાં કંઈ જુદા જ પ્રકારનું સ્થાન જૈન સમાજ ભગવતો હેત; પણ તે નિયમજ નથી, તેને લઈને કેળવણીને કઈ પણ રીતે ઓછું મહત્વ આપી શકાય તેમ નથી. કેળવણી આદર્શજીવનના કારણભૂત છે. જેનશાસનને ભવિષ્યમાં જે સ્થંભે ઉપર પોતાની ઉત્તમતાને વાવટો ફરકાવી રહેવાનું છે તેજ થંભેરૂપી બાળક વા યુવાનવર્ગને નિર્માલ્ય રાખવામાં આવશે અને બીજી કેમ સાથે સ્પર્ધામાં ઉતરી શકે એટલું જ્ઞાન નહિ આપવામાં આવે અને સામાન્ય જ્ઞાન આપીનેજ જે સંતોષ માનવામાં આવશે તો પછી તે શાસન તટસ્થ કેવી રીતે ઉભું રહી શકશે? ધાર્મિક અને વ્યવહારિક કેળવણીના પ્રચારને પિતાને ધર્મ સમજી તેને મદદની આવશ્યકતા સ્વીકારી પ્રવર્તવું એ જરૂરનું છે. કેળવણીની જરૂરીઆત સ્વીકારી તેના વધુ પ્રમાણમાં પ્રચાર માટે જે જે
ગ્ય ખર્ચ કર જોઈએ તે કરવાને કટીબદ્ધ થવાની જરૂર છે. અંધારામાં કાં ખાવાને હવે સમય નથી. એકલા પૈસા માત્રથીજ જીવન સારી રીતે વ્યતીત કરી શકાય નહિ અને તેમની પ્રગતિ સાધવા પણ શક્તિવાન થઈ શકાય નહિ. ધાર્મિક અને વ્યવહારિક અને પ્રકારની કેળવણીના ફેલાવા માટે ધર્મની બુટ્ટી લાગણીઓને તેજ આપી યથાશક્તિ પ્રયત્ન આદરી ધર્માભિમાનની લાગણીઓને ચૈતન્ય આપવું જરૂરનું છે.
જૈનોની આર્થિક સ્થિતિ પણ દિનપ્રતિદિન ઘસાતી જાય છે. અમુક ટકા બાદ કરતાં જ કેમની આર્થિક સ્થિતિનું ધ્યાન દઈ નિરીક્ષણ કરવામાં આવે તો જણાશે કે કેટલાક જૈન બંધુઓ ઘણુંજ તંગી અને હાડમારીમાં પિતાનું જીવન વ્યતિત કરે છે. જેમાં ઘણી જ તંગીમાંથી પસાર થઈ તાણી ખેંચીને પોતાને જીવનવ્યવહાર ચલાવે છે, તેઓ તરફ ધ્યાન દઈ શક્તિમંત જેનો એ પિતાથી બનતી મદદને ભોગ આપ એ આવશ્યક ધર્મ છે. જેમાંથી વેપારી કળાને દિનપ્રતિદિન નાશ થવા માંડ્યો, તેમજ એગ્યા કેળવ

Page #14

૩૪
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ.
ણીના અભાવે ઉચી પદવી (નેકરી) માટે પણ લાયક થયા નહિ. માત્ર સાધારણ નેકરીમાંથી કેટલાકને જીવનવ્યવહાર ચલાવવું પડે છે. હર્ષની વાત એટલી છે કે ઘણું ખરું નિરાધાર જેનો પણ બીજાની સમક્ષ દીનતા બતાવતા નથી.
જ્યાં સુધી દીનપણું કેમમાં દાખલ થયું નથી ત્યાં સુધી કેમ સત્વર પ્રગતિ કરશે એમ આશા રાખી શકાય; પણ આશામાત્રથી શાંત રહેવાનું નથી. દરેક શક્તિમંત જૈને યશકીર્તિની આશા રાખ્યા સિવાય પિતાથી બનતી પિતાના સ્વામીભાઈને ગુપ્ત મદદ કરવા ઉત્સુક રહેવું જોઈએ. દુઃખથી પીડાતા સ્વામી બંધુને તેમાંથી મુક્ત કરવા અને તેને ઉચ્ચ સ્થિતિ પર લાવવા તન-મન-ધનથી મદદ કરવી એ પણ એક પ્રકારને ધર્મ છે. જે માણસ ધારે તો હમેશાં સ્વામીવાત્સલ્ય કરી શકે તેમ છે. આપણે લક્ષાધિપતિ હોઈએ અને આપણે પાડોશી જૈનબંધુ દરિદ્રતાથી પીડાતો હોય છતાં તેને ગુપ્ત મદદ કરવાને આપણે તૈયાર ન હોઈએ તે પછી એ લક્ષાધિપતિપણાથી શું ? કઈ પણ જૈનબંધુને બનતી મદદ આપવી વા સેવા કરવાની ભાવના પ્રગટ કરવી એ જૈનતત્ત્વનું રહસ્ય છે. જૈન શાસ્ત્રકારોએ “ સેવા ધર્મ” ને ઘણું મહત્વ આપ્યું છે. સેવાને ગુણ દરેક મનુષ્ય ખીલવો જોઈએ. સાધુ પુરૂના ચરિત્રમાં આ ગુણનું જ પ્રાધાન્યપણું વિશેષ જોવામાં આવે છે. સેવાધર્મ પ્રમાદનો જેનામm: એવું પ્રાચિન કવિનું વાક્ય છે; પરંતુ જે માણસ ધારે તે સેવાધમને હમેશાં ગમ્ય કરી શકે તેમ છે. કેઈ વીરલા પુરૂજ આ ધર્મનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સમજી, તેના જ્ઞાતિ, કેમ, સમાજ તથા દેશ સાથેના સંબંધનું ઉડી દ્રષ્ટિથી જ્ઞાન મેળવી તેને બનાવવાનો પ્રયત્ન આદરે છે. જ્યાં સુધી સ્વા- * મીભાઈઓ તરફ ધ્યાન ખેંચી તેમના સંકટોમાં યથાશક્તિ ભાગીદારી જોડીએ નહી અને તેનાં સંકટને દૂર કરવા પ્રયત્ન આદરીએ નહિ ત્યાં સુધી ધમાંભિમાનની લાગણીઓને તીવ્ર બનાવી શકીએ નહિ. ઈંગ્લાંડમાં એક વખતે અમુક પિપરમાં મીકેએલ કૈલીન્સ ( Michael Collins) નામના માણસનું દરિદ્રતાથી (અનાજની તંગીથી) મૃત્યુ થયેલું રસ્કીને Ruskin) વાંચ્યું; પછી તેણે પોતાના ભાષણમાં (King's Treasure.) દયાના વિષય ઉપર બોલતા પેલા માણસના મૃત્યુ હેવાલ તે પેપરમાંથી વાંચી બતાવ્યું અને નીચે પ્રમાણે પોતાના ઉદ્દગાર કાઢ્યા– "Christian, did I say? Alas, if we were but wholesomely un-chris. tian, it would be impossible; It is our imaginary christianity that helps us to commit these crimes, we revel and luturiate our faith, for the lewd sensation of it; dressing it up, like everything else, in fiction.
એક દેશના માણસના દરિદ્રતાથી થયેલા મૃત્યુને લઈને રકીને આવા

Page #15

ધર્માભિમાન.
રૂપ
વિચારા જણાવ્યા; જ્યારે ફક્ત એક કામના માણસ માટે આપણે એટલુ અભિમાન ન રાખીએ તેા પછી એકલા નામ માત્ર જૈન કહેવડાવવાથી શું? શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સ્વરચિત “કયેાગ” માં નીચે પ્રમાણે જણાવે છે. “ એક મનુષ્ય ધર્મીના ટાળ કરી ભક્ત અને અને પોતે દૂધપાક વિગેરે ઉડાવે અને સામા ગરીમ લેાકેા ટળવળે તેના સામું જુએ નહિ, શું એ તેની પ્રભુભક્તિ છે? પ્રત્યેક મનુષ્યમાં વા પ્રત્યેક પ્રાણીમાં પ્રભુ માનીને તેની સેવા ભક્તિ ન કરવામાં આવે અને તેઓને પેાતાના આત્મસમાન માની તેઓની સાથે એકહૃદયતા ધારણ કરવામાં ન આવે ત્યાં સુધી પ્રભુના નામે અનેક પાકાર કરવામાં આવે તેાયે શું? ખરેખર કંઈ નહિ.” આ લખાણની સત્યતા વિચાર કરતાં માલુમ પડે છે. અન્ય જીવાને આત્મસમાન જોઈ તેમની ભક્તિની વાત તે દૂર રહી, પરંતુ ઘરનાજ માણસામાં ભીન્નતા અને જુદાપણું જોવામાં આવે છે ત્યાં શું કહેવું ? આ વાક્યની સત્યતા આપણી કામની કેટલીક વિધવા ખાઇએની સ્થિતિ તપાસતાં માલુમ પડશે. પુત્ર અથવા ઘરમાંના કોઈ ભ્રાતા (વડીલખ ) નું ઉછરતી વયમાં અવસાન થયુ હાય તેા પછી તેની વિધવા સ્ત્રીઓની સ્થિતિ તપાસે. આંખમાંથી અશ્રુપાત થયા વિના રહેશે નહિ. ગમે તે તેને પૈસાદાર વા સાધારણ માણસને ત્યાં પરણાવવામાં આવી હેાય તેવે સ્થળે અને ઘણે ભાગે મેટા વા બહેાળા–અથવા અવિભાજ્ય કુટુંબમાં આ સ્થિતિનુ અસ્તીત્વ વિશેષ જોવાય છે. વિધવાઓને પેાતાના ખર્ચ માટે કોટેમાં જવુ પડે એ કામને માટે કંઇ એથ્થુ શરમ ભરેલુ છે ? દરેક જ્ઞાતિના આગેવાને આ ખામતમાં ધારે તે સુધારા કરી શકે તેમ છે. વિધવાઓ કે જેઓ પુત્ર પિરવારના અભાવે અનાથ થઈ ગઈ હોય તેમને મદદ કરવાને બદલે તેમના સગાં વહાલાંજ તેમની મીલ્કત ઉચાપત કરવાને ચહાય અને વિધવાને પાતના ખારાકીખચ માટે જ્ઞાતિના આગેવાના હાવા છતાં કામાં જવું પડે એ કેટલુ શોચનીય છે. વિધવાની સ્થિતિના એક હૃદયદ્રાવક દાખલે નીચે આપવામાં આવે છે?
એક ધાર્મિક કુટુંબમાં વડીલ ભાઇનું અવસાન થયું. વડીલ ભાઈના મૃત્યુ થવાથી તેના નાના ભાઈએ તે બધી મીલકત કણજામાં રાખી મેટા ભાઇનું અવસાન થવાથી તેની વિધવા ખાઇને જુદી રાખી. તે વિધવા માઈના દુઃખમાં હજુ પણ વધારે નિર્માણ થયેલુ હશે, તેથી તે ખાઇને તેના દિયરે ખારાકીખ આપવા ના પાડી. તે ખાઈને જ્યારે બીજો કોઈ ઉપાય સૂઝયો નહિ ત્યારે દળણા દળી લેાકેાની તાબેદ્દારી ઉઠાવીને પાતાના નિર્વાહ કરવા ચાલુ રાખ્યા. સારા માઠા અવસરે પણ તેણીને તેના દિયર તરફથી ખેલાવવામાં આવતી નહિ; કારણ માત્ર એટલુજ કે તેને વડીલ ભાઈ અયેાગ્ય

Page #16

૩૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. કાળે અવસાન પામ્યો. તે બાઈની જીંદગી લગભગ પૂરી થવા આવી હતીતો પણ પાશેર અનાજ પણ તેણીના દિયર તરફથી મેળવવાને તે ભાગ્યશાળી કે બની નહોતી. દિયર ઘણુ ધમષ્ટ ગણાતા હતા. પ્રભુભક્તિ ઘણા આડંબર - પૂર્વક કરતા હતા, વ્રત નિયમ પણ ઘણાજ પાળતા હતા, ઉપાશ્રયના તે પગથી પણ ઘસી નાંખ્યા હતાં, અને કપાળે (એમના જેવા) ધમિષ્ટને છાજે તેવું તીલક પણ ચગ્ય પ્રમાણ કરતાં મોટું કરવામાં આનંદ માનતા હતા. પોતાની મીલકતમાંથી કંઈ ધર્માદ કરી શકાય એમ તેમને પોતે સમજેલા ધર્મને અનુસારે લાગતું નહતું; તેથી મોટા ભાઈની મીલકતમાંથી (પતાની ભેજાઈને દુર્દશામાં લાવીને) ઉપાશ્રયમાં કંઈક રકમ ધર્માદા આપી તથા સંઘ કાઢવાને પણ પ્રવૃત્ત થયા. અહા ! શું ધર્માભિમાનની લાગણીઓ તથા વૃત્તિઓ ! કાંઈપણ સંકેચ ધારણ કર્યા સિવાય સંઘ કાઢવાની વાત પણ જાહેરમાં લાવી દીધી. તે ગામને સંઘ પણ તે ભાઇની (શેઠની) આવી ઉદાર લાગણીઓથી દોરાઈ તેમને ધન્યવાદના પુષ્પથી વધાવી લેવા મંડી પડ્યો. તે પ્રસંગે ત્યાં કઈ મુનિ મહારાજ બીરાજમાન હતા, તેઓશ્રીને આ ગૃહસ્થની આંતરિક વ્યવસ્થાની ખબર નહિ હોવાથી સંઘની સંમતિ આપી; પછી તે બાઈએ મુનિ મહારાજશ્રીને પિતાની સર્વ હકીકત નિવેદન કરી. મુનિમહારાજે તરતજ સંઘને બોલાવી જ્યાં સુધી આ બાઈને નીકાલ ન થાય વા અમુક રકમ બાઈને બારાકી ખર્ચ માટે બાંધી આપવામાં ન આવે ત્યાં સુધી સંઘ કાઢવાની મનાઈ કરી. ધન્ય છે તે મુનિમહારાજને ! કે જેમણે કેટલાક આડંબરી ધમિષ્ટ વૃદ્ધો તરફથી “મહારાજે ઘણું જ ભારે કર્મ બાંધ્યું, સંઘમાં વિન્ન નાખ્યું, મહારાજ કયા ભવે છુટશે ? ” એવા આક્ષેપો અપાયાં છતાં તે તરફ લક્ષ ન આપતાં પિતાની ફરજનું યોગ્ય સ્વરૂપ અવધારી તે પ્રસંગે
ગ્ય પ્રવૃત્તિ આદરી. તે ગૃહસ્થને પિતાની ભે જાઈને રીબાવીને, દુઃખ દઈને, નિરાધાર કરીને, પિતાની નહિ પરંતુ પિતાના ભાઈની મીલકતમાંથી આવા પ્રકારની ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ આદરવાથી કયા પ્રકારની પુણ્યપ્રકૃતિના બંધનું વા પાપપ્રકૃતિના ક્ષયનું ભાન થયું હશે તે સમજી શકાતું નથી.
- આ હકીકત કલિપત નથી, પરંતુ થોડાક વર્ષ ઉપર બનેલી સત્ય હકીકત જાણવામાં આવેલી છે. “ અહિંસા પરમો ધર્મ ” એ જે જૈનધર્મને મુખ્ય સિદ્ધાંત છે તેને ખરે અર્થ સમજ્યા વિના સાધારણ બાબતોમાં દયા પાળીને જ એ સૂત્રના અર્થને સમાવેશ કરી દેવામાં આવે છે. મહાત્મા ગાંધી
જીએ એક વખતે પિતાના ભાષણ દરમ્યાન કહ્યું હતું કે–જેનો નાના જીની કે રક્ષા કરે છે અને મોટાને મારે છે. તે વખતે આપણી વિધવા બહેનોની સ્થિ

Page #17

આપણ- એમ્પથી—આપણે ઉધ્ધાર તિનું પણ તેમને ભાન હશે એમ કલ્પી શકાય છે. જે . . . .
વિધવાઓ પિતાનું જીવન સદાચારીપણે ગુજારે તેટલા માટે હુન્નર ઉઘોગશાળાની પણ જરૂરીઆત સ્થળે સ્થળે સ્વીકારાય છે, કે જ્યાં આગળ તેઓ: હુન્નર શીખી પોતાના ઉદરપૂર્ણ જેટલું પોતે કમાઈ શકે. વિધવાઓને તથા પિતાના સ્વામીભાઈઓને ઉન્નત દશામાં લાવવા પિતાથી બનતા પ્રયત્ન આદરહે એ પણ ધર્મ છે એમ કણ નહિ સ્વીકારે ? અપૂર્ણ
લાલચંદ નંદલાલ વકીલ–વડોદરા.
આપણુ ઐચથી આપણે ઉધાર. (લેખક-ગુલાબચંદ મૂળચંદ બાવિશી-ચુડાવાળા.)
ઐક્ય અથવા ઉદ્ધાર ઉપર લેખે લખવાને હવે જમાને નથી, હવે તે અસહકારમાં અથવા તે દેશહિતની પ્રગતિમય પ્રવૃત્તિમાં એકદિલથી જોડાઈ જવાને જમાને આવી પહોંચે છે, પણ એવી રીતે જોડાઈ જવાનું કયારે બની શકે એ વિચારવાનું રહે છે. કોઈ વ્યક્તિ પરત્વે આ લેખ લખવાનો મહારે લઘુ આશય નથી, પરંતુ આપણું સમસ્ત “જૈન” કેમ પરત્વે આ લેખ લખવાને આશય છે. આપણે સૈ કેઈ સ્વીકારીએ છીએ કે આપણે પૂજ્ય મહાવીરના પુત્રો છીએ અને તેમના દરેક ફરમાનોને પૂજ્ય ભાવે માન આપવાને બંધાયેલા છીએ. પણ તે વસ્તુસ્થિતિ અત્યારે કયાં છે ? અત્યારે તો આપણે મનસા, વાચા અને કમણુ દરેક રીતે છિન્નભિન્ન થઈ ગયા છે અને કેટલીક બાબતમાં વિતંડાવાદ જેવું પણ કરી રહ્યા છીએ. જે હું ન ભૂલતે હાઉ તે મહાત્મા પ્રાતઃ સ્મરણીય પૂજ્ય મહાવીર ભગવાનના બતાવેલા “ઐક્ય” અને “ભ્રાતૃભાવ” એ “અહિંસા પરમો ધર્મ” ની સાથે ઓતપ્રોત થયેલાજ હતા, ત્યારે અત્યારે એ સૂત્રને આપણે સમજ્યા છતાં ભૂલી ગયા છીએ અને એ પ્રમાણે ભૂલી જવાથી આપણી રાજકીય અને ધાર્મિક બાબતમાં અધોગતિ થઇ છે. આ અધોગતિથી આપણે આપણે રાષ્ટ્રીય અને ધાર્મિક જુ ગુમાવી બેઠા છીએ અને પરિણામે આપણું માન જાળવી રાખવા પણ શક્તિમાન થઈ શકયા નથી. આપણે માટે આ એક શેચભરી બને તે લેખાય. ' આ બધા દુખ૬ પ્રસંગમાંથી બચવા માટે હવે આપણી કોમમાં
અકયા ” સાધવાની જરૂર છે, એટલે આપણે એકત્ર થવાની આવશ્યકતા છે. એકત્ર થયા સિવાય આપણું જરાપણુ પ્રગતિ થઈ શકવાની નથી, નાના મેટાનું માન જાળવી શકવાના નથી, ધર્મપરાયણતા જાળવી શકવાના નથી

Page #18

શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
અને પરિણામે વધારે વિપદ્ દશા ભગવવી પડશે એમ જણાય છે, તેમ કહે વામાં ઋતિશયેાતિ થતી હાય તે ક્ષમા કરશે.
ધાર્મિક દષ્ટિએ જે આપણુ ઐક્ય સાથે તાજ આપણે આપણા દેશમાં, દરેક પ્રવૃત્તિમાં અને અહિંસાત્મક પ્રગતિમાં માન મરતબા સહિત માલા નાળવવા શક્તિવાન થઈશું.
આપણા માટે જૈન દેરાસરા-ઉપાશ્રયે વિગેરે નૈસગિક ભાવ ઉત્પન્ન કરાવનારા આલ્હાદજનક સ્થા અસ્તિત્વમાં છે, છતાં હું તમામ જૈનવગને નમ્રતાપૂર્વક પૂછીશ કે, આપ હમેશાં પૂજા અર્ચન કરવા જાઓ છે ? આપના કુટુંબનું સ્રીમંડળ હમેશાં નાહી ધોઇ પ્રતિમાની પૂજા કરી સાધુજનાને નમન કરી ગૃહકાય'માં પ્રવૃત્ત થાય છે? સામાયિક, પ્રતિક્રમણ તથા વ્રત પચ્ચખ્ખાણુ શાસ્ત્રનુંસાર કરે છે ? આપના ઉછરતા વર્ગના યુવાનાના વિચાર જાણ્યા છે ? યુવાનવગ દેરાસરજી જવામાં-પૂજા અર્ચન કરવામાં, સામાયિક પ્રતિક્રમણાદિ ક્રિયા બજાવવામાં કેટલે અંશે તત્પર છે ? સાધુમુનિરાજાએ આ દિશામાં શું પ્રયત્ન કર્યાં છે ? સાંજે પવિત્ર સ્થળામાં બેસીને ધમ ચર્ચા-જ્ઞાન ગોષ્ટિ-કાઈ કરે છે ? વિગેરે વિગેરે. આ બધા પ્રશ્નોના જવાખમાં આપણે ઘણે અંશે નૈરાશ્યજ પ્રાપ્ત કરીશું. એવીજ રીતે આપણા વ્યવહારિક જીવન અને સમાજ જીવનમાં પણ સડા પેઠા છે અને જ્યારે એવા પ્રકારના સડા ઉંડા ઉતરી ગયા છે, ત્યારે હાલમાં ચાલતી મહાન્ પ્રવૃત્તિમાં આપણે કઈ રીતે જોડાઈને સહાયભૂત થવાના હતા ? અને રાષ્ટ્રીય હિસ્સા કેવી રીતે આપવાના હતા ? હવે એક્સ સિવાય આપણે કુદરતી જીવન લાંખા વખત જીવી શકીશું કે કેમ ? તેની પણ મને તેા શંકાજ છે. તેા હવે ઐક્ય સાધવામાં જરા પણ પાછા પડ્યા સિવાય ઉદારતા–સહનશીલપણુ -મૈાન-ધર્મપરાયણતા–બ્રહ્મચય વિગેરેને પેાતાના દેહની સાથે જમાવી, અદેખાઈ, વૈમનસ્ય, શઠપણું, વિતંડાવાદ વિગેરેના ત્યાગ કરી, એક્યતાની અદ્વિતોય ગ્રંથિમાં આપણી નકામ પૂર્ણ પણે ગુંથાય તેમ શુદ્ધ અંતઃકરણપૂર્વક ઈચ્છી વિરમું છું.
'
સમજ સમજ હું માનવી, અવસર એળે જાય ધર્મ દાન ફર માનવી, એ ઉત્તમ સમય. જૈનધમ માં જન્મીને, મન તું ઉત્તમ જૈન; લક્ષ ચારાથી નહીં ટળે, જો ત્યાગીશ ધ તુ જૈન. ગુલાબચંદ મૂળચંદ બાવીશી.

Page #19

૩૩
આધુનિક જેનેનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન. આધુનિક જૈનોનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
(૧૫) કળાની દષ્ટિએ મંદિરના સંબંધમાં પહેલાં જે કાંઈ કહેવાયું તે તીર્થોને વિશેષ કરીને લાગુ પડે છે. કારણ કે આગળ જણાવેલી સૈન્દર્યવિષયક ઉણપ મંદિરના મંદિરત્નની જેટલી ઘાતક છે તેથી ઘણું વધારે તીર્થના તીર્થત્વની ઘાતક બની રહી છે. મંદિર કરતાં તીર્થને આદર્શ વધારે ઉંચે છે. જે બાબતે મંદિરમાં સામાન્ય રીતે ચલાવી લેવાય તે બાબતે વિષે પણ તીર્થ પ્રદેશમાં વધારે સપ્ત થવું જોઈએ. શાન્તિ, સાદાઈ અને પવિત્રતા-એ ત્રણ ગુણે ઉપરજ તીર્થની પવિત્રતા પ્રતિષ્ઠિત થયેલી છે. તે ત્રણેને જ્યારે જ્યારે તીર્થોમાં ભંગ થતો જોવામાં આવે ત્યારે ત્યારે સહદય ધામિક જનને દુઃખ થયા વિના ન રહે. અત્યારના તીર્થોમાંથી શાન્તિ અને સાદાઈ બહુ ઘટતાં જાય છે અને પવિત્રતાને પણ કેટલીક રીતે ૫ થતો જોવામાં આવે છે. આ સ્થિતિ શેચનીય ગણાય છતાં શાન્તિ અને સાદાઇને ધૃષ્ટતાપૂર્વક ભંગ કરવામાં ધાર્મિકતાની પરાકાષ્ટા સમજવામાં આવે છે અને પવિત્રતાનું જે જે બાબતમાં ઉલંઘન કરવામાં આવે છે તે તે તરફ ઉપેક્ષાવૃત્તિ વધતી જાય છે. અત્યારે આપણું મોટામાં મોટું તીર્થ શત્રુંજય ગણાય છે તેની શી સ્થિતિ છે? જે ભૂમિ ઉપર અનશન વ્રત ગ્રહી અનેક મુનિવરે મોક્ષપદને પામ્યા તે ભૂમિ ઉપર આપણે અત્યારે એટલે બધે ઠાઠ અને ધમાલ વધારી દીધાં છે કે કોઈ વૈરાગ્યવાસિત મુમુક્ષુ આત્મા ત્યાં ઘડીભર શાન્તિ પામી ન જ શકે. ત્યાં ઘી બોલવાના રીવાજે તે આખા તીર્થનું દેવદ્રવ્યવર્ધક પેઢીમાં જ રૂપાન્તર કરી દીધું છે. કેટલાંક સુશેને તે માત્ર ત્રાસજનક હોય છે. ભારે મુગુટ આભૂષણેથી આખું તીથ સભય બની રહ્યું છે અને જ્યાં ત્યાં સંયમત્રતધારી ક્ષમાશ્રમણને બદલે દંડ કે બંદુકધારી દાઢીબાજ સિપાઈ જમાદારે દર્શન આપી રહેલ છે. શૈચાદિકની પવિત્રતા જાળવવા ઘણે પ્રયાસ થાય છે, પણ સ્ત્રીસંઘદૃન ન થાય તે બાબતમાં કશી વ્યવસ્થા દેખાતી નથી. મને ગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ કે કાયગુપ્તિમાં તે કઈ સમજતું નથી. ઘણી વખત પૂજા કરવામાં એ ચડભડાટ જોવામાં આવે છે કે આપણી બજાર અને શાકમારકીટ યાદ આવી જાય અને આપણે કયાં છીએ તેની બ્રાન્તિ થઈ આવે! આવી પરિસ્થિતિ એ છે વધતે અંશે સર્વ તીર્થોની થઈ રહી છે. તેમાં જયાં સુધી સુધારે નહિ થાય ત્યાં સુધી ખરા તીર્થોદ્ધારની આશા વ્યર્થ છે. ખરા

Page #20

શ્રી જૈનધમ પ્રકાશ,
તીર્થોદ્ધાર માત્ર મદિરા સમાવવામાં નથી રહેલા પણ તીની સંસ્થામાં જે ઉચ્ચ ન્નાશયે રહેલા છે તે આશયેાને પહેાંચી વળવામાં રહેલા છે. અત્યારે જૈનતીર્થોમાં તે ભાશયના ખરું આછે અંશે સદ્ભાવ દેખાય છે; છતાં આ જૈનતીર્થાની રચના અને ઘટના એવા પ્રકારની છે કે જૈનભાઇએ ધારે તે આદતીર્થો કેવાં હાવાં જોઇએ તેને મહુ સહેલાઇથી સર્વ ધર્મીઓને સાક્ષાત્કાર કરાવી શકે. તીર્થે ગયેલા તરે નહિ તેના જ વાખદાર જેટલા યાત્રાળુઓ છે તેટલાજ તીના વહીવટકર્તા છે. ઉભયપક્ષી સમજે અને સુધરે તે સહેજે તીર્થો મનુજષ્ટિમાં સ્વંગના ધામ બની જાય. આ માટે આગળ જણાવ્યું તેમ તીર્થાંમાં વધતી જતી અશાન્તિનેા જલદીથી અટકાવ થવા જોઈએ; ઘી ખેલવાના રીવાજને સદાને માટે તિલાંજલિ મળવી જોઇએ. જેવી રીતે ગ'ગાને આરે ગરીબ પૈસાદાર સૈા કાઈ પાણી પી શકે તેમ તી ને આરે આવેલા સૈા કાઇને આત્મશ્રેય સાધવાની એક સરખી સગવડ હાવી જોઇએ; . વળી તીમાં અનેક તરેહના માણસા એકઠા થાય, તેથી તીર્થો તેમજ તીર્થીએ ઉભયને હમેશાંને માટે નિલય બનાવવા હોય તેા તીર્થોમાંથી સેાના રૂપાના સદાને માટે અહિષ્કાર થવા જોઇએ. મૂર્ત્તિને માટે સેાના રૂપા તથા હીરા મેાતીનાં આભૂષણુની જરૂર મનાતી હોય તેપણુ તે મેટા શહેરમાં આવેલાં મંદિરે ભલે વસાવે! તીર્થોને આ ઉપાધિથી મુકતજ રાખવા જોઈએ. આવી સામગ્રી તીર્થોને ખેડી સમાન છે, આ બધાંના અર્થ એમ નહિ કે તીર્થ્રોપર કેઇએ સુંદર મંદિશ ન બંધાવવા, મદિરા અને તેટલા સુન્દર જરૂર બનાવા, મદિરા પાછળ દેશકાળ વિચારી ખરચાય તેટલું દ્રવ્ય જરૂર ખરચા ! પણ આમાં વસ્તુપાળ તેજપાળ જેવા ન્યાય કરવા ઘટે છે. વસ્તુપાળ તેજપાળે આખુ ઉપર જે મદિરા અધાવ્યા તેની જોડ અત્યારે મળવી મુશ્કેલ છે, છતાં તે *દિશ નિર્ભય છે; ત્યાં ચાર કે લુટારાની બીક નથી. આ પદ્ધતિનેા તીથ - મશિમાં તે ખાસ સ્વીકાર કરવા ઘટે છે. સાદાઈ અને સૈાન્દયને વિરાધ નથી; સાદાઈને અ દ્રવ્યને અતિ પરિમિત વ્યય કરવામાં નથી રહેલેા, મદિરા વિશાળ થાય, વિવિધ તરેહતુ... કોતરકામ થાય, સુન્દરમાં સુન્દર મૂર્તિઆની પ્રતિષ્ઠા થાય—આ બધું તીથ મંદિરેશને માટે બહુજ આવશ્યક છે, પણ ડાળડમાક-ઠાઠ તેા તદ્ન નાબુદ થવાંજ જોઈએ. તીથ મદિરના વાતાવરણમાંથી એવાજ સૂર નીકળવા જોઇએ કે જેના સંગીતથી માણસ નમ્ર મની જાય; માણસની અહુતા પાણીના પરપાટાની જેમ લય પામી જાય; પ્રભુના પ્રભુત્વના ખ્યાલ પામી માનવી માત્ર દીન બની જાય. આ તે શાન્તિ અને સાદાઈની વાત વિચારી, પરંતુ પવિત્રતા પણ એટલીજ અગત્યની છે. પત્રિ
૩૪૦

Page #21

આધુનિક જેનોનું કળાવિહિન પાર્મિક જીવન.
૩૧ ત્રતાનું સ્થળ સ્વરૂપ સ્વછતા છે, તીર્થમંદિરમાં એક પણ સ્થળે ગંદકી કે કરારો ન જોઈએઃ સર્વ કાંઈ સુઘડતાથી ભરેલું જોઈએ. અહીં જરા પણ ગંદકી કરનાર માણસ મોટા પાપને અધિકારી બને છે, જેનું વિમરણ થવું ન જોઈએ. તીર્થસ્થળ સ્વચ્છ હોવા સાથે સુવાસિત હોવું જોઈએ. આવી સ્વચ્છતા, સુઘડતા તથા સુવાસિતતાથી તીર્થસ્થાનમાં પવિત્રતાની પ્રતિષ્ઠા થાય છે, પણ પવિત્રતાનું ખરૂં રહસ્ય તો તીર્થસ્થળમાં રહેનાર, આવનાર તથા જનારના આચારવ્યવહારની શુદ્ધિમાં રહેલું છે. ગમે તેટલી બાહ્ય શુદ્ધિ જળવાય પણ તીર્થમાં દુરાચાર, અનાચાર કે અત્યાચારને અવકાશ મળે તો તીર્થ તીર્થ મટી દુર્ગતિનું દ્વાર થઈ પડે. સ્ત્રી પુરૂષ વિષયક નિશુદ્ધિ સૌથી વધારે અગત્યની છે. કેટલાંક તીર્થસ્થળે આવાજ દુરાચાર માટે સુપ્રસિદ્ધ હોય છે. આવાં તીર્થોમાં જવાથી તે આપણે દુષિતજ થઈએ. કેટલાંક તીર્થસ્થળામાં જુગાર રમવાને બહુ પ્રચાર વધી પડેલે સંભળાય છે. આવી બદીઓથી જૈનતીર્થો લગભગ મુક્ત છે તે સદભાગ્યની વાત છે, છતાં આ વિશિષ્ટતા સદા જળવાઈ હે તે બાબત આપણે ઓછા સાવધ રહેવાની જરૂર નથી. ઉપર જણાવેલી બાબતે ઉપરાંત પણ અન્ય દિશાએ ઘણી જાતની જીવનશુદ્ધિ તીર્થસ્થળપર આવતા જૈનભાઈઓને ખાસ આદરણીય છે. તીર્થસ્થળે આવીને સે કેઈએ બને તેટલું સાદું અને તમય જીવન અંગીકાર કરવું જોઈએ. આ બાબતમાં ઘણે સ્થળે બહુ ઉપેક્ષા થતી જોવામાં આવે છે. મનશુદ્ધિ, વચનશુદ્ધિ તથા કાયશુદ્ધિ એ ત્રિકરણ શુદ્ધિ વિસરવામાં આવે તો તીસાવાને ફેગટ ફેરો થયે ગણાય. તીર્થસ્થળ ઉપર આવતા ભાઈઓમાં ઉંચા પ્રકારને વિનયચુકત વાગુવ્યવહાર જોઈએ, તે આપણામાં ભાગ્યેજ જોવામાં આવે છે, તે પરિસ્થિતિ દુઃખદ છે. સદા વ્યાપારબાધિત ચિત્તવૃત્તિવાળા વણિક જૈનોમાં ઉંચા પ્રકારનું વાવમાધુર્ય ન હોય તે તે સ્વાભાવિક છે, પણ આપણે તીથે જોઈએ ત્યારે આપણી વાચામાં સહેજે નમ્રતા, મૃદુતા, દીનતા તે આવવાં જ જોઈએ, આપણાં વચનમાં વિનયયુકતતા અને ધાર્મિકતા દીપાવાંજ જોઈએ, આને બદલે યાત્રાશુઓના વ્યવહારમાં તેછડાઈ, અહંતા, હરીફાઈ, ઈર્ષ્યા અનુભવગોચર શાય છે તે અતિ શોચનીય છે. આવી નાની અને મેટી, બાહ્ય અને આન્તર સર્વ બાબતમાં સુધારો નહિ થાય ત્યાં સુધી ખરે તીર્થોદ્ધાર થવું અશકય છે એ આપણે સત્વર સમજી લેવાની જરૂર છે.
સંગીત વિષયક એક સૂચના અહિં તીર્થના સંબંધમાં ખાસ કરવા જેવી લાગે છે. કેટલાંક તીર્થોમાં એ ઘડિયાં વગાડવાને રીવાજ હોય છે, પy
રીવાજ દિનપ્રતિદિન ઘટતે માલુમ પડે છે. રાયણમાં આ ગાથ-િ

Page #22

૩૪ર .
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ. આને જેને જેને મિષ્ટ અનુભવ થયો હશે તે આની મજા શું છે તે જરૂર "સમજી શકશે. આ રૂઢી પ્રાચીન કાળની છે અને અત્યારે ખાસ ઉત્તેજન આપવા જેવી છે. પણ સાથે સાથે એ સમજવાની જરૂર છે કે ઘડિયાને અર્થ ચાર ચાર ઘડિએ પ કલાક સુધી કાન ફેડી નાખે તેવી નેબત સર@ાઈએ રાગ સૂર કે મેળ વિના વાગી જાય તે નથી. આપણા ગુજરાતમાંથી નેબત શરણુઈની કળા નાબુદ થતી જાય છે તેથી નેબત શરણાઈ એટલે બે કાનફ્રેડ વાછત્રો એ સિવાય આપણને વિશેષ ખ્યાલ નથી. નેબત શરણુ ખરા અનુભવ મહારાષ્ટ્રમાં જવાથી થઈ શકે તેમ છે. જુદી જુદી સમય સમયની રાગણીઓ કર્ણમધુર શરણાઈમાંથી સાંભળવાને આનંદ અવર્ણનીય છે. પૂર્વ કાળમાં રાજા મહારાજાઓની ડેલીઓ ઉપર પણ શરણાઈ નેબત સમયાનુકૂળ રસપૂર્ણ રાગો લલકારતી અને એ રીતે સમયનિર્દેશ કરતી. એનું સ્થાન અત્યારે એક, બે, ત્રણ ચાર–ગણધતી ઝાલર ઘંટાએ લીધું છે, એ આપણી સંગીત વિષયમાં અવનતિ સિદ્ધ કરવાને બસ છે. આપણાં તીર્થોમાં શરણાઈ નેબતની પ્રથાને વધારે ઉત્તેજન આપી પ્રસારવી, સારા સારા વગાડનારને આ કામ ઉપર નિજવા અને આવી રીતે યાત્રાળુઓના આત્માને આનંદથી ઉદ્યસાયમાન કરવા. આ બાબત તીર્થોના વહીવટકર્તાઓને ખાસ ધ્યાનમાં લેવા વિજ્ઞપ્તિ છે.
હવે જીર્ણોદ્ધારના સંબંધમાં વિચાર કરીએ. આમાં બે બાબત વિચારવા જેવી છે. એક તે કળાના સુંદર નમુનારૂપ આપણાં અનેક દેવાલો જર્જરિત થઈ રહ્યાં છે તે તરફ આપણી અક્ષમ્ય ઉપેક્ષાવૃત્તિ વિષે અને બીજું જે જે મંદિરેનાં જીર્ણોદ્ધાર કરીએ છીએ તે તે મંદિરના જીર્ણોદ્ધારમાં આપણું અણુસમજને લીધે જોવામાં આવતી અનેક ક્ષતિઓ વિષે.
પ્રથમ જણાવેલી બાબતમાં આપણે ઉપેક્ષા બે રીતે અક્ષમ્ય છે. એક તે આપણને જે ભવ્ય અને સુંદર મંદિરે વારસામાં મળ્યા છે તેના ઉપેક્ષા કરીએ છીએ તે આપણા સાધારણ દેષ ન ગણાય અને તેવી સ્થિતિમાં પણ જે તીર્થો કે મૂર્તિઓ ઉપર આપણને બહુજ પક્ષપાત હોય તેને શેભાવવામાં, તેનાં આભૂષણે ઘડાવવામાં આપણે લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ કરતા હોઈએ છીએ ત્યારે ઉપરોક્ત દેષ એવી રીતે અક્ષમ્ય બને છે. આ તો તરણ્યા ભુખ્યાને અન્નજળ આપવાની પરવા ન કરવી અને પેટભર્યાને ફરી ફરીને જમાડવા જેવું દુષિત ગણાય. આપણાં જૈનમંદિરનાં મોટાં ત્રણ મથક બિહાર, રજપુતાના અને ગુજરાત. આમાં ગુજરાતમાં તે ધનિક જૈનોને બહુ વસવાટ તેથી ગુજરાતનાં મંદિરની તે ઓછી વધતી પણ ઠીક ઠીક સંભાળ લેવાય છે, પણ બિહાર અને રાજપુતાનાના મંદિરની દશા બહુ દુઃખદ અને શેચનીય

Page #23

આધુનિક જૈનાતું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
૩૪૩
હોઈને જૈનસમાજને બહુ શરમાવનારી ગણાય તેમ છે. બિહારમાં બહુ મેટાં હિરા નથી. કેટલીક કલ્યાણક ભૂમિએ તેા માત્ર પાદુકાથી શૈાલી રહી છે; પણ રજપુતાનાના ભવ્ય મદિરા અત્યારે વિનાશ પામી રહ્યાં છે તેને કેમ ફાઇ વિચાર કરતું નથી ? મેવાડ અને મારવાડ આપણા જૈનોને ગારવ ૫માડનારા દેશો છે. મેવાડ મારવાડના ઈતિહાસમાં જૈનોએ યશસ્વી ચિર’જીવ સ્થાન મેળવેલુ છે. આ મેવાડ મારવાડમાં જે જૈનમદિરા છે તેની સાથે શેાભામાં, ભવ્યતામાં, કાતરકામમાં કે ખાંધણીમાં ઉભાં રહે એવાં ભાગ્યેજ હિંદના અન્ય વિભાગેામાં જૈનમ દિા દૃષ્ટિગોચર થાય છે. આ મંદિરને બચાવવામાં આવે, ઉદ્ધારવામાં આવે, સંભાળવામાં આવે અને અન્ય પ્રજાઓને પરિચિત કરવામાં આવે તે હિ...દની પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન શિલ્પકળા અને આલેખન કળા ઉપર અસાધારણ પ્રકાશ પડ્યા વિના ન રહે. અત્યારે આણુ દજી કલ્યાણુજીએ પેાતાને પ્રાપ્ત થયેલી મેાટી મીલ્કતમાંથી” આદીશ્વર ભગવાનનાં લાખા રૂપિયાની કિ ́મતનાં આભૂષણા કરાવ્યાં સાભળ્યાં છે. આદીશ્વર ભગવાને આભૂષણની ખેાટ નહાતી, અને તેમ છતાં પણુ એ પાંચ વર્ષ તે આભૂષણ્ણા મેાડાં થયાં હત તેા ચાલત, તેટલીજ મીલ્કતમાંથી જિનમદિરાના જીર્ણોદ્ધારના અંતિ અગત્યના પ્રશ્નના બહુ સહેલાઈથી નીવેડા આવી શકત. આાથી પૂર્વ કળાનાં અપ્રતીમ અવશેષેા ખચત અને જૈન પ્રજાનું ગૈારવ વધત, એક બાજુએ જ્યારે અનેક મદિરાની માટી થઈ રહી હૈાય ત્યારે બીજી બાજુએ અમુક મૂર્તિને શણગારવામાં અનર્ગળ દ્રવ્ય ખરચે જઇએ, આમાં ડહાપણ, દીર્ઘદ્રષ્ટિ કે વિવેક કયાં રહ્યો ? જ્યારે ભવિષ્ય કાળમાં એ પુરાતન મંદિરના ખ ંડેરા ઉપર કોઇ ઇતિહાસ સંશાધક વિચરશે અને સાથે સાથે શત્રુંજય, ભેાયણી કે પાંચસરની સમૃદ્ધિનાં વધુને વાંચશે ત્યારે ઇતિહાસ પટ ઉપર તે જૈનપ્રજા માટે કેવે અભિપ્રાય આળેખશે!
હવે ખીજી ખાખત જીજ્ઞેૌદ્વાર વિધાનમાં પ્રગટ થતાં આપણાં અજ્ઞાનાચરિત વિષેની રહી. કાઈ પણ જીણુ મંદિર ઉદ્ધારવામાં મુખ્ય ખાખત એ લક્ષ્યમાં રાખવી જોઇએ મદિરના મૂળ સ્વરૂપને કોઈ પણ રીતે ક્ષતિ ન પહાંચે. મંદિરની બાંધણીમાં કે ઘટનામાં, આલેખનમાં કે ચિત્રકામમાં-સત્ર મંદિરની મૂળ એકરૂપતા અબાધિત રહેવી જોઇએ. માને આશય એમ નહિ કે જેટલું જુનું એટલું સારૂં પણ જુના અને નવાની આજ જ્યાં ત્યાં મેળ વિનાની ભેળસેળ જોવામાં આવે છે તે જોઇને તેા બહુ દુઃખ થાય તેમ છે. આથી આંધકામ તા અસલનું જ ખરાબર વિચારીને જાળવી રાખવા પ્રયત્ન કરવા જોઇએ. સુશોભનમાં પણ મૂળ આરસ હોય તેને બદલે અત્યારે જાત જાતની

Page #24

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ. વિલાલતી લાદીઓ શોઠવવામાં આવે, મૂળ ઘેરા રંગેલી ભીત રંગાયેલી હોય તેને બદલે અત્યારે અંગ્રેજી ખુલતા રંગથી ભીંતે ભરવામાં આવે, મુળ ૩, કે સિદ્ધચક્રનાં આલેખન હોય તેને બદલે યુનીયન જેક કે અંગ્રેજી રાજચિન્હાનાં આલેખને નજરે પડે, મૂળ મંવિર બનાવનાર શેઠ શેઠાણીને એક ઠેકાણે હાથ જોડાવી નમ્ર ભાવે ઉભા રાખવામાં આવ્યા હોય તેને બદલે અત્યારે વીસમી સદીના પૂર રૂઆબવાળા પોશાકમાં સજજ થયેલ મંદિર દ્વારક શેઠ શેઠાણીની અર્ધી કે આખી છબી ભીંત ઉપર ચિત્રાયલી કે રંગાયેલી જોવામાં આવે; આવી દશા જોઈને આપણને એમ થાય કે આ તે મંદિરના ઉતાર નહિ પણ પતન થઈ ગયું ! આ વિષયને અહિં વિસ્તાર કરવાને અવકાશ નથી તેથી સંક્ષેપમાં એટલી જ સૂચના કરવાની કે જીર્ણોદ્ધાર કરાવનારે પોતાની જવાબદારી બરાબર સમજીને મંદિરના મૂળ સ્વરૂપને જરા પણ હાનિ ન પહોંચે પણ મૂળ સ્વરૂપ વિશેષ પુષ્ટ બને તેવી રીતે જ મંદિર સમરાવવાનું કામ કરવું. આમ કરવાથી જ ખરૂં કલ્યાણ છે. અન્યથા જીદ્વાર કરાવનાર ઉલટે અમુક અંશે દોષભાગી બની જાય છે. '
- હવે વીર્થવિષયક ચર્ચામાં આગળ વધતાં પહેલાં તીર્થો સાથે અનિવાર્ય સંબંધ ધરાવતી ધર્મશાળા વિષે થડે વિચાર કરી લઇએ. કળાદષ્ટિએ ધર્મશાળાના વિષયમાં મુખ્ય વાત એ જણાવવાની કે અત્યારે ચણવામાં આવતી ઘણીખરી ધર્મશાળાઓ કદિ પણ દેખાવમાં ધર્મશાળાઓ નથી લાગતી, પણ ધનિક પુરૂષને. વસવા યોગ્ય નિવાસસ્થાને હોય તેવી દેખાય છે. આ દોષ સૌથી વધારે પાલીતાણાની ધર્મશાળાઓમાં દષ્ટિગોચર થાય છે. નવી નવી ધર્મશાળાઓને મુખભાગ રાજમહેલ જે અને અંદર સગવડ જુઓ તે કાંઈ ન મળે. આ બન્ને તત્ત્વ ધર્મશાળાની ભાવનાના વિરોધી ગણાય. ધર્મશાળાને દેખાવ બહુજ સાદે જઈએ. દૂરથી જોઈને કોઈ અજાણ્યાને પણ એમજ થવું જોઈએ કે સામેનું મકાન ધર્મશાળાનું જ હોવું જોઈએ. સપાટ જમીન ઉપર એકઢાળીઓવાળી ઓરડીઓની હારની હાર ઉભી હોય અને મુખભાગ ઉપર આવે તેને નિમંત્રણ આપે તે સાદા ઘાટને વિશાળ દરવાજ હોય. ધર્મશાળા ચણાવનારના કશા માલીકી હક ન હોય અને ધર્મશાળાના મુનિમના એરવિઓ ઉપર ખેટાં તાળાં ન હોય. ધર્મશાળાની અંદર તથા આસપાસ સ્વચ્છતા જાળવવાની સખ્ત ગોઠવણ હોય અને રસોડાની તથા શૈાચની બરાબર ગોઠવણ હોય. આવા ધોરણે ઉપર ધર્મશાળાઓ બંધાય ત્યારેજ યાત્રાળુઓની સેવા સાધવાને ઉદ્દેશ ખરી રીતે પાર પડ્યો કહેવાય. બાકી અત્યારની ધર્મશાળાઓમાં તે માત્ર ભાડું નહિ લેવામાંજ ધર્મશાળાપણું જળવાઈ રહ્યું છે. આથી વિશેષ

Page #25

આધુનિક જેનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન..
૩૪૫ કશો ઉદેશ અત્યારની ધર્મશાળાઓ સાધી શકતી હોય તેમ મને તે લાગતું નથી. અત્યારની ધર્મશાળાઓ કાં તે રાજમહેલ જેવી હોય છે, નહિતે પાંજરાપોળ જેવી હોય છે, અને અર્થ એ જ કે ધર્મશાળાને શું ઉદ્દેશ હેય તે કોઈ સમજતું નથી. યાત્રાળુઓ તીર્થસ્થાનમાં આવે છે તે માત્ર મંદિરનાં દર્શન કરવાને નહિ પણ તીર્થસ્થાનમાં નિવૃત્તિથી રહીને બની શકે તેટલું ધર્મવિહિત જીવન ગાળવાને માટે આવે છે. આવી સગવડ ધર્મશાળા ન આપી શકતી હોય, આવું વાતાવરણ ધર્મશાળા ઉભું ન કરી શકતી હોય, આવું ધર્મપુર સર જીવન ધર્મશાળા શીખવી ન શકતી હોય તે ધર્મશાળા, અને વગર ભાડાના મકાનમાં શું ફેર રહ્યો ? માટેજ ધર્મશાળાના બાહ્ય દેખાવમાં કે અન્તર ઘટનામાં આવા ઉદ્દેશેના અનુસરણની ખાસ અગત્યતા છે.
જેવી ભૂલ ધર્મશાળા બાંધવામાં થાય છે તેવી જ ભૂલ સાધુ સાધ્વીના - ઉપાશ્રયે બાંધવામાં પણ થતી દેખાય છે. આપણે આપણાં સ્થાપત્યના નિયમોની
એટલી બધી ઉપેક્ષા કરી દીધી છે કે આપણું સલાને જ્યારે આવા કોઈ મકાન બાંધવાનું કહેવામાં આવે છે ત્યારે તે યુરોપની કઈ હોટેલ કે નિવાસગૃહના નશા ઉપરથી લાન ઉતારી લાવે છે અને તે પ્રમાણે મકાને બંધાય છે. આ રીતે ચાલતાં ભવિષ્યમાં શિખર ધવજ વિનાના વિલાયતી નળીઆના છાપરાવાળા અને ગેલેરી તેમજ બે ચાર માળવાળાં જિનમંદિર પણ બંધાશે એવો ભય ઉત્પન્ન થાય છે. મકાન બાંધતાં પહેલાં કેના ઉપયોગ માટે તે મકાન બાંધવાનું છે તેને પ્રથમ વિચાર કરી તેને અનુસરતી એજના તથા દેખાવવાળાજ મકાને બાંધવા જોઈએ. ધર્મશાળા કે ઉપાશ્રયે બાંધવામાં આવી બાબતની ઉપેક્ષા થવાથી તે તે સંસ્થાઓ ભાવનાશૂન્ય બનતી જાય છે તેને બરાબર વિચાર કરી હવેથી ભવિષ્યમાં આવી ભૂલે ન થાય એવી જૈન સમાજે ખાસ સંભાળ લેવી જોઈએ.
હવે મૂળ વિષય ઉપર આવતાં આજકાલ નવાં નવાં તીર્થો ઉભાં થાય છે. તે વિષયમાં જૈન પ્રજાનું ખાસ ધ્યાન ખેંચવાની જરૂર લાગે છે. અર્વાચીન તીર્થોમાં ભોયણી, પાનસર, જ ઘડીઆ, ઉપરિયાળા વગેરે ગણાય. આ બધાં તીર્થો ઉભા થવાનું મૂળ કારણું વિચારતાં માલુમ પડે છે કે તે સ્થળોની આસપાસમાં જિનમૂર્તિ નીકળેલી અને તેથી તે તે સ્થળને મહિમા વધી
અને તીર્થસ્થાને ઉભા થયા. આવી રીતે તીર્થો ઉભા કરવામાં આપણે બહુ જવાબદારી વધારતા જઈએ છીએ તે બહુ જ વિચાર કરવા જેવી બાબત છે; વળી પહેલાંના તીર્થોના નિર્માણ કેમ થયાં હશે તેને વિચાર કરતાં આપણે જઈ ગયા કે કાં તે તે તે સ્થળને તીર્થકરોના જીવનચરિત્ર સાથે સંઅંધ હોય અથવા તે તે સ્થળ સ્વતઃ બહુજ સુન્દર હોય. માત્ર સ્મૃતિ

Page #26

૩૪૬
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ. નીકળી એટલે એ સ્થળની તીર્થસ્થાન માટે રેગ્યતા સિદ્ધ થઈ જતી નથી. આવી રીતે નવાં નવાં સ્થાને ઉભાં થતાં, જુના અને વધારે મહત્વવાળાં તીર્થ સ્થાને પ્રત્યે લેકની ઉપેક્ષા થતી જાય છે અને નૂતન વ્યામોહ વધતું જાય છે. લોકેની શ્રદ્ધા અને ભક્તિ ધર્મની ખરી મૂડી છે, તે આમ નવાં નવાં સ્થળો પાછળ ખરચાય તે કઈ રીતે ઈચ્છવા ગ્ય નથી. આ બાબતેમાં શ્રાવકોને તેમજ સાધુઓને બહુ દુરંદેશી વાપરીને વિચાર કરે ઘટે છે. નવી મૂર્તિ નીકળે તે માનપૂર્વક નજીકના મંદિરમાં પધરાવે પણ તેની પાછળ મોટા મંદિર અને મોટી મોટી ધર્મશાળાઓના ખર્ચમાં ઉતરવા જેટલી આપણી સંપત્તિ નથી. અત્યારના સમયમાં તે જે મંદિરે અને પ્રાચીન તીર્થોને અમુલ્ય વારસે મળે છે તેની સંભાળ લેવાય તે બસ છે.
આની સાથેજ ઉપર જણાવેલી બાબતમાં વિરોધાભાસ કરાવતી એક નવું તીર્થસ્થાન ઉભું કરવાની દરખાસ્ત કરવા હું સાહસ કરું છું. મને હમેશાં મનમાં પ્રશ્ન થયા કરે છે કે હિમાલયમાં આપણું એક તીર્થસ્થાન કેમ નહિ? હિંદુસ્તાનની સપાટ ભૂમિ ઉપર આવેલા મોટા મોટા પહાડ ઉપર જૈનોનું એક એક તીર્થસ્થાન હોય અને હીમાલયમાં એક પણ કેમ ન હોય ? શ્રી અષ્ટાપદ પર્વત હીમાલયમાં હોવાનું કહેવામાં આવે છે પણ અત્યારે તે હીમાલયમાં તેને કશે પત્તે લાગતું નથી. તેની અવેજીમાં હિમાલયમાં એક તીર્થસ્થાન જેનોએ ઉભું કરવું જ જોઈએ. નદીઓમાં: ગંગાને તેમ પર્વતેમાં હીમાલયનો મહિમા જુદે જ છે. કાષ્ય, સાહિત્ય અને ધર્મશાસ્ત્રોમાં હિમગિરિ અધિતીય સ્થાન ભોગવે છે. અહિં નિસર્ગ સ્વચ્છ દે મહાલે છે, અને પરા નિવૃત્તિનો ખરો સાક્ષાત્કાર પણ અહિંજ રહે છે. ગીઓ સદા હીમાલયનેજ ઝંખે છે અને આ ડોળાયેલી દુનિયાથી વિશુદ્ધ થવા માટે ઉત્કૃષ્ટ સ્થાન તો હિમાલય ગણાય છે. આવા સ્થળમાં અન્ય હિંદુઓનાં અમરનાથ, બદ્રીનાથ, કેદારનાથ, જન્મેત્રી, ગંગોત્રી વિગેરે અનેક તીર્થ સ્થળે હાય અને જેનોનું અહિં નામ નિશાન પણ ન મળે? આવા સ્થળમાં જૈનોએ જરૂર એક સંસ્થાન ઉભું કરવું જોઈએ. હીમાલયના ઊંડાણમાં કોઈ એક સુન્દર અને વિશાળ ટેકરી ઉપર કે
જ્યાંથી બરફની વેત પર્વતમાળા સાફ સાફ નજરે દેખાઈ શકતી હોય ત્યાં કવેત આરસનું એક સુન્દર મંદિર અને નાની ધર્મશાળા બંધાવી આપનાર કેઈ ઉદાર જેનબંધુ ન નીકળે? આણંદજી કલ્યાણજી ધારે તે જૈનોની આ મોટ તુરત પૂરી પાડી શકે પણ આવી ભાવનાએ તે પેઢીના પ્રતિનિધિઓને પહોંચી વળતાં કેણ જાણે કેટલો સમય ચાલ્યા જાય. આપણામાં એકાન્ત નિવાસ, ધારણા, ધ્યાન, સમાધિ વિગેરે ઉંચી આધ્યાત્મિક પ્રવૃત્તિઓ તદ્દન લેપ

Page #27

આધુનિક જેનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન. થઈ ગઈ છે તેને ઉત્તેજવામાં આવું તીર્થનિર્માણ બળવાન નિમિત્ત બની શકે; વળી પર્વત પ્રવાસનું કષ્ટ અને મજા–ઉભય સપાટ પ્રદેશના સરિયામ રસ્તે વિચરનારી જૈનપ્રજાને તદ્દન અજાણ્યા અગેચર છે. આ કણ અને મજા અનુભવવાની જૈનપ્રજાને આત્મવિકાસ અર્થે ખાસ જરૂર છે. બાહ્ય અને કૃત્રિમ રચનામાં આનંદ માનનાર જૈનપ્રજા આવું નિમિત પ્રાપ્ત થયા સિવાય કુદરત વચ્ચે રહી અમિત આનંદ ભેગવવાને લ્હાવે કદિ પ્રાપ્ત કરી શકશે નહિ. તદુપરાન્ત આરેગ્યભૂમિ તરીકે પણ આવું સ્થાનનિર્માણ જૈનસમાજને બહુ બહુ ઉપકારક થઈ પડે. આશા છે કે આ સર્વ લાભપરંપરા કઈ રસિક જેન શ્રીમાને શ્રવણગોચર થશે અને હિમાલયમાં જેનું તીર્થસ્થાન ઉભું કરવાનું આજે મને આવેલું સ્વપ્ન આવતી કાલે સાચું પડેલું જોવા આપણે સર્વે ભાગ્યશાળી થઈશું. * આવીજ રીતે ઓરીસામાં ઉદયગિરિ નામનું એક નવું તીર્થસ્થાન પ્રકાશમાં આવ્યું છે, જે શ્વેતાંબર તથા દિગંબર-ઉભય સંપ્રદાયને અતિ ગૌરવપ્રદ સ્થળ બની હેલ છે અને જેને દિગંબરભાઈએ તે ક્યારનુંય તીર્થસ્થાન તરીકે સ્વીકારી લીધેલ છે, તેને વેતાંબરભાઈઓએ ઓળખી લેવાની ખાસ જરૂર છે અને યાત્રાસ્થાન તરીકે તે સ્થળનો મહિમા વધારવાની જરૂર છે. આ પર્વત પ્રાકૃતિક સૌન્દર્યનું ધામ છે. આ પર્વતની અંદર લગભગ સો ગુફાઓ છે અને તેમાં અનેક જિનબિંબે બિરાજે છે. આ સ્થળ અતિ પ્રાચીન છે અને તેની અંદરથી મળેલા સુપ્રસિદ્ધ મહારાજા ખાર્વેલના લેખથી જૈનોની પ્રાચીનતા પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી સુસિદ્ધ થઈ ચૂકી છે. આ જૈન રાજા મહાવીર ભગવાન પછી લગભગ ત્રણ વર્ષે થયેલા, તેમની રાજ્યકારકીદનું આ લેખમાં વર્ણન છે. જેનોના અસ્તિત્વ અને દેશવ્યાપકત્વને આટલે બધે પ્રાચીન ઐતિહાસિક પુરા હજુ અન્યત્ર ઉપલબ્ધ થયે નથી; તેથી આ સ્થળનો પ્રભાવ અને મહિમા સમગ્ર જૈન સમાજ માટે અસાધારણ ગણાય. આ શા છે કે આટલા પરિચયથી સમસ્ત દેશની તીર્થપરિકમ્મામાં જૈન સમાજ ઉદયગિરિને પ્રતિષ્ઠિત સ્થાન આપશે અને ભક્તિ તથા ઉદારતાથી તેને જગપ્રતિષ્ઠિત બનાવશે.
પરમાનંદ,

Page #28

૩૪૮
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ. पाणिग्रहण संस्कारने लगती माहिती.
આવકના ૧૬ સંસ્કાર આચારદિનકર ગ્રંથમાં બતાવ્યા છે. તેની અંદર આ સંસ્કાર પણ બતાવવામાં આવેલ છે; પરંતુ આ સંસ્કારને અંગે આપછે વગ બીલકુલ અજ્ઞાન છે, એટલું જ નહી; પણ ઉલટે અજ્ઞાનતામાં વધતો જાય છે. લગ્નક્રિયામાં જે જે વિધાન કરવામાં આવે છે તે શું કરવામાં આવે છે? શામાટે કરવામાં આવે છે ? તેમાંથી સાર શું લેવાનો છે ? પા વાત આપણે વર્ગ બીલકુલ જાણતું નથી, તેમ જાણવાની ઈચ્છા પણ કરતો નથી. ખરી રીતે પરણનારા સ્ત્રી પુરૂષને આ સંસ્કાર પ્રથમથી સમજાવ જોઈએ અને તેમાં અપાતી પરસ્પરને કબુલાત અને કરવામાં આવતી પ્રતિજ્ઞાઓને ખાસ ખ્યાલ આપ જોઈએ. આમાં તે કન્યાને બોલવાનું ને વરને બોલવાનું ગોરજ બેલે છે અને તેજ પ્રતિજ્ઞાઓ કરે છે. તે પણ એવા અજ્ઞાન હોય છે કે પોતે શું ક્રિયા કરાવે છે તે અંશમાત્ર પણ સમજતા નથી, બીજા ગોર કરતાં આપણુ જેનવર્ગના શ્રીમાળી ગેર આ બાબતમાં વધારે અજ્ઞાન હોય છે અને તેથી જ તેઓ ગૃહસ્થગુરૂની સંજ્ઞાથી ભ્રષ્ટ થઈ ગોર કહેવાય છે.
આ લેખ “ લગ્નવિધિમાં સપ્તપદી વિચાર ” એ મથાળાને ગુજરાતી પત્રના દીવાળીના અંકમાં આવેલ દેવશંકર વકુછ ભટ્ટનો લેખ વાંચવા ઉપરથી લખવાની ઈચ્છા થઈ છે. તેમણે જે કે જેને સંસ્કારના શાસ્ત્રાનુસાર એ લેખ લખેલો નથી, પરંતુ સાંસારિક હેતુના સંસ્કારમાં કેટલીક હકીકત જૈન અને જૈનેતરને મળતી હોય છે. આ લેખમાં માત્ર બે ચાર હકીકતજ જણાવવામાં આવી છે. વિશેષ જાણવાની ઈચ્છા માટે સાધન તૈયાર છે, પણ જાણવાની ખરી ઈચ્છા થવી જોઈએ. - વિવાહપ્રસંગમાં પ્રાથમિક કાર્ય વરને શ્વશુર ગૃહ-માંડવે જતાં પંખે
છે તે છે. આ પિખવામાં ધંસરું, મુશળ, ર ને ત્રાક મુખ્ય હોય છે. ઉપરાંત ચાર સરીઆ, ચાર ઇયા પડયા ને સંપુટ હોય છે. પંખણાને મૂળ શબ્દ પિષણ છે. તેની ઉપરથી પંખણ શબ્દ થયેલે છે. તેની અંદર પિષશુના ખાસ ચાર સાધને બતાવ્યા છે. પ્રથમ થ્રેસરું તે બળદ ઉપર રાખવામાં આવે છે અને તેનાથી ખેતી થાય છે. ખેતી એ ગુજરાનનું સર્વમાં પ્રથમ સાધન છે. ત્યારપછી મુશળ ધાન્યને ખાંડવાનું દળવાનું વિગેરે ક્રિયા સૂચવે છે. સ્ત્રી જાતિને એ પણુ ગુજરાનનું સાધન છે, તેના વડે પણ ગુજરાન ચલાવી શકાય છે. રવૈયો દહીંનું મંથન કરવાનું સાધન છે. એનાવડે છાશમાંથી માખણ

Page #29

પાણિગ્રહણ સંસ્કારને લગતી માહિતિ. જુદું પડે છે ને તેનું થી થાય છે, તેનાથી ગુજરાન થાય છે અને બાકી રહેલી છાશ પોતાના ઉપગમાં પણ લેવાય છે અને તેને બહાળે ભાગ દ્વાન તરીકે અપાય છે. સારા સારા ઘરવાળાં બૈરાં પણ વલણવાળાને ત્યાંથી છાશ લઈ જાય છે. એમાં સૂચવન દુઝાણાનું છે. દુઝાણું ગાય, ભેંશ વિગેરે પશુ રાખવાથી થાય છે. તેના વડે પણ સારી રીતે ગુજરાન ચાલી શકે છે. ત્યારપછી ત્રાક બતાવવામાં આવે છે. આ રંટઆનું મુખ્ય સાધન છે. અત્યારે શ્રીયુત ગાંધી મહાત્માએ તેને મેટું મહત્વ આપેલું છે. એ સાધન નવરા બેસી રહેનારા–બીજ ઉદ્યોગ વિનાના અને સુખે ભુખે મરનારા વર્ગ માટે ઘણું જ ઉપયોગી છે. એમાં પ્રવીણતા મેળવેલ ઔ કદી આજીવિકાને અંગે દુખી થતી નથી. નાની બાળકીઓ પણ એ કામ કરી શકે છે અને તેને મહત્તા આપવા માટેજ આપણી સાંસારિક તેમજ ધાર્મિક ઘણી ક્રિયાઓમાં કુંવારીના કાંતેલા સુતરને અગ્રસ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. આ બાબત હાલમાં સારી જાગૃતિ જોવામાં આવે છે.
આ ચાર પદાર્થ પેખતી વખતે બતાવવામાં બીજા પણ હેતુ રહેલા છે. ધંસરું એમ સૂચવે છે કે આજ સુધી તમે નિરંકુશ ફરતા હતા પરંતુ હવે પરણ્યા એટલે સંસારનું ઘેરું તમારી ઉપર પડ્યું છે. સાંબેલું ધાન્ય ખાંને અનાજ ને ફેતરાને જુદા પાડે છે તે વિવેક હવે તમારે વાપર પડશે એમ તે સૂચવે છે. રવૈયે એમ કહે છે કે તે જેમ દહીંને વલોવે છે તેમ તમારે પણ અનેક વખત સંસારમાં હવે વલોવાવું પડશે; પણ ધીરજ રાખશે તે વલોવવાથી જેમ માખણ ઉતરે છે તેમ પરિણામ સારૂં આવશે. ત્રાક એમ સૂચવે છે કે ત્રાક જેમ માણસને વિંધે છે તેમ હવે સંસારમાં તમારે અનેક પ્રસંગે સ્ત્રી પુત્રાદિકથી વધાવું પડશે, તેનાં કઠીન વચને સાંભળવા પડશે, પણ સહન કરજે, સહન કરશે તો પરિણામ સારૂં આવશે. આવા અનેક હેતુઓ બુદ્ધિમાનું બતાવે છે, પણ તે માત્ર કાલ્પનિક સમજવાના નથી, તેમજ વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે જ તે કહેવામાં આવે છે એમ પણ સમજવાનું નથી; કારણ કે પરણવાથી કેટલી ખમદારી ને જવાબદારી વધે છે તે અજ્ઞાન બાળક સમજતો નથી, તેને સમજાવવા માટે એ ગોઠવણ રાખેલી છે.
ચાર સરીઆ કે જે જારના સાંઠાના કકડા હોય છે તેવડે પંખીને ચાર દિશાઓમાં એકેક ફેંકી દેવામાં આવે છે તે એમ સૂચવે છે કે હવે તમારે ચારે દિશાઓ ખુલી છે. ગમે તે દિશામાં જઈને સુખે સુખે આજીવિકા મેળવજો અને કુટુંબની પ્રતિપાલના કરજે. દેશદેશને અનુભવ કરજે, ઘરમાં બેસી રહી નિમલ્ય બની જશે નહીં.

Page #30

૩૫૦
( શ્રી જૈન ધર્મ મુકાશ. ત્યારપછી ચાર ઇંઆ પીંડીઓ પૈકી બે અનાજના પૂર્વ પશ્ચિમ તરફ અને બે રક્ષાના ઉત્તર દક્ષિણ તરફ ફેંકી દેવામાં આવે છે. તે તે દિશામાં રહેલા મલિન દેવને બલિદાન માટે આપવામાં આવે છે કે જેથી તે લગ્ન જેવા શુભ કાર્યમાં વિદન ન કરે; પછી સંપુટ ઉતારીને ભૂમિપર મૂકવામાં આવે છે, તેને ચાંપીને વર મંડપમાં પ્રવેશ કરે છે. તેનો હેતુ એ છે કે સંસારમાં અનેક વખત વિદને પણ આવશે, તો તેને ચાંપવા જેટલી શક્તિ ધરાવજે. વળી તે અન્ય પ્રકારે પણ માંગળિક રૂપ છે.
આ ક્રિયા થયા બાદ મંડપના મધ્યમાં વર કન્યાને જુદા જુદા બાજોઠ ઉપર બેસાડી હસ્તમેળાપની ક્રિયા કરાવવામાં આવે છે. તે તે પ્રત્યક્ષ રીતે બંનેની એકતાનું સૂચવન કરે છે, ત્યારપછી જ્યાં ચોરી બાંધેલી હોય છે ત્યાં લઈ જઈ ચાર ફેરા ફેરવવામાં આવે છે, કંસાર જમાડવાની ક્રિયા કરાવવામાં આવે છે, સપ્તપદીની ક્રિયા કરાવાય છે કે જેમાં કન્યા સાત પ્રકારની પ્રતિજ્ઞા કરે છે અને બીજી પણ કેટલીક ક્રિયાઓ કરાવાય છે. સપ્તપદીની કિયામાં પ્રથમ વર કહે છે કે–તને મારી સાથે ૧-અન્નને માટે નિયત કરવામાં આવી છે, ૨-બળને માટે નિયત કરવામાં આવી છે, ૩-ધનપુષ્ટિ માટે નિયત કરવામાં આવી છે, ૪-સુત્પત્તિ માટે નિયત કરવામાં આવી છે, ૫-૫શરક્ષણ માટે નિયત કરવામાં આવી છે, ૬-છએ ઋતુઓમાં અનુકૂળ રહેવા માટે નિયત કરવામાં આવી છે અને ૭–આ લોક અને પરલોકના મિત્ર તરીકે નિયત કરવામાં આવી છે.
પછી સ્ત્રી કહે છે કે-૧-આપનાથીજ મારૂં સૈભાગ્ય છે, ૨હું આપના કુટુંબને–આબાળ વૃદ્ધને પાળીશ અને ધન સંપત્તિ જે મળશે તેથી સંતુષ્ટ રહીશ, ૩-હમેશાં તમારી ભક્તિમાં પ્રીતિવાળી અને મીઠું બેલનારી થઈશ, ૪–મન વાણી અને કર્મથી પવિત્રપણે શૃંગારાઈને હું આપની સાથે ક્રિડા કરીશ, પ-દખમાં ધીરજવાળી અને સુખમાં સંતુષ્ટ રહીશ અને તમારા સુખદુઃખમાં ભાગ લઈશ. ૬-તમે મને છેતરી નથી પણ આપણા બંનેને પરસ્પર પ્રીતિ ઉપજતાં આ લગ્નગાંઠ બંધાણું છે અને ૭—હું નિરંતર ધર્મ, અર્થ અને કામમાં-એ ત્રણે વર્ગ સાધવામાં અંતકરણથી આપને અનુસરીશ. . આ સિવાય બીજી પણ ઘણું હકીકત આને અંગે સમજવા લાયક છે. તે ખરી રીતે વરકન્યાને પ્રથમથી સમજાવવા ગ્ય છે અને તેથી તેની ઉમ્મર મેટી જઈએ—એટલે કે આ વાત બરાબર સમજી શકે એવી હેવી જોઈએ, એ વાત ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાની છે. તેમાં પણ કન્યા કરતાં વરની ઉમ્મર અવશ્ય ૪-૫ વર્ષે મટી જોઈએ. આ સંબંધમાં કેટલાક નિયમે મુકરર

Page #31

ફુટ નોઘ અને ચર્ચા.
૩૫૧
કરવા જોઈએ અને તે પાળવા જોઈએ સંસારની વૃદ્ધિનું બીજ અહીં પાચ છે અને તેથી બીજમાં કાંઈ પણ દેત્પત્તિ ન હોય તે ફળ પયત નિર્દોષપણનો સંભવ રહી શકે એ વાત ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ. સંસાર સુખરૂપ નીવડવાને માટે સ્ત્રી પુરૂષનું જોડું ગ્ય વય, રૂપ, કેળવણી વિગેરે યુક્ત હેવાની આવશ્યક્તા છે. તેની વિષમતા કે વિરૂપતા હોય છે તે તેને સંસાર સુખરૂપ નીવડતું નથી. જેને સંસાર સુખરૂપ હોતો નથી, કલેશમય હોય છે, તેઓ ધર્મસાધન પણ કરી શકતા નથી; જે કે સંસાર તે જેમ તેમ ચલાવે છે અને સંતતિ પણ થાય છેપરંતુ તેમાં શાંતિનું સામ્રાજ્ય ન હોવાથી
ગ્ય ધર્મસાધન થઈ શકતું નથી. જેને ગૃહસંસાર સુધરેલ હોય છે તેઓ જ પરસ્પર ધર્માનુકૂળપણ વતી જીવન સફળ કરે છે. આ સંબંધમાં કવિ દલપત્તરામ કહે છે કે
રેગ રહિત તન રહે, અધિક વિદ્યા અભ્યાસી, પાળે પુત્ર વચન, સદા પર આશ નિરાશી; મધુર વાચ માનની, કરજ શિરપર નહીં કેડી, ચિત્ત સદા સંતેષ, પ્રીત સજજન શું જેડી; વળી દિવસ દિવસ વધતો દીસે, સંપ કુટુંબીવર્ગમાં, પછી એ થકીહું નથી પ્રીછ,સુખવિશેષ કંઈ સ્વર્ગમાં. ૧૦
આ પ્રમાણેની સ્થિતિ પ્રાપ્ત થવા માટે વિચારપૂર્વક એગ્ય પ્રયત્ન કરવાની આપણું વર્ગના આગેવાનોને ભલામણ કરી આ લેખ આટલેથીજ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે.
સ્કુટ નોંધ અને ચર્ચા.
સુરતમાં દેશાઇપળની અંદર આવેલા જિનમંદિરના વહીવટદાર ચુનીલાલ છગનચદ શરાફની સામે તેજ પિળના રહેનાર નગીનદાસ શીખવલ્લભ વિગેરેએ ત્યાંના વીકટ જડજ સાહેબની કોર્ટમાં ફર્યાદ કરીને જુદી જુદી પાંચ પ્રકારની દાદ માગી હતી. તે કેસને ફેસલે તા ૨૪-૧૧-૨૧ના રોજ આપવામાં આવ્યો છે. તેની ગુજરાતી નકલ અમને મળી છે. તે વાંચતાં દેરાસરના વહીવટકર્તાઓ કે જેઓ ટ્રસ્ટીઓ તરીકે ગણાય છે તેમને ખાસ એ ફેસલે સાવંત વાંચી જવાની જરૂર છે એમ જણાય છે. એ ફેસલાની અંદર

Page #32

૩૫ર
શ્રી જન ધર્મ મકા. એવા ખાતાના ટ્રસ્ટીઓ કેટલા જોખમદાર છે ને જવાબદાર છે તે સ્પષ્ટ બતાવવામાં માવ્યું છે. તેમજ એવા ખાતાના વહીવટ કેટલા ચોખા રાખવાની આવશ્યકતા છે તે પણ સ્પષ્ટ કરેલ છે. ચુનીલાલ શરાફે વહીવટ બહુ સ્વચ્છ રાખેલા હોવાથી ટ્રસ્ટી તરીકે તેમને એકલાને જ કાયમ રાખ્યા છે, તેની સાથે બીજાને જોડવામાં આવ્યા નથી. પરંતુ ભવિષ્યને માટે મેનેજમેન્ટ ઉપર દેખરેખ રાખવા ત્રણ ગૃહસ્થની કમીટી નીમી છે. આજ સુધી હિસાબ નકી કરવા એક કમીશનર નીમવામાં આવેલ છે, તેને હિસાબ નકી કરીને રીપોર્ટ કરવાનું સેંપવામાં આવ્યું છે. હિસાબ પ્રમાણિક માનવામાં આવ્યું છે. પ્રતિવાદીએ દેરાસરના અંગના ઘરમાં ભાડે રહેનારા બે ભાડુતો પાસેથી નાણુ વસુલ કરવામાં બેદરકારી વાપરી છે એમ ઠરાવી તેના નાણા જે ભાડુત પાસેથી વસુલ ન આવે તે. પ્રતિવાદી પાસેથી તે રકમ વ્યાજ સાથે લેવા ઠરાવ્યું છે. (આ હકીકત ટ્રસ્ટી થનારાઓએ ખાસ ધ્યાન આપવા લાયક છે.) આ કારણસર તેમજ બીજા કારણસર બંને પક્ષને ખર્ચ પિતા પોતાને માથે નાખે છે. દેરાસરના નાણા
ગ્ય સ્થાને રેકેલ હોવાથી તે બાબત તેમજ બીજી કેટલીક બાબત ખાસ તે વહિવટના અંગની છે તેને ચુકાદો પ્રતિવાદીના લાભમાં આવ્યું છે. ફેસલાની નકલ વાંચવી હશે તેને અમે પણ આપશું, કારણ કે અમારી પાસે આખી નકલ આવેલી છે. આ કેસમાં ચુનીલાલ શરાફને પ્રયાસ બહુ પડ્યો છે, પરંતુ પરિણામ યોગ્ય આવેલું હોવાથી પ્રયાસ લેખે લાગે છે,
શંકરલાલ શિવનાથજી પુનાથી લખે છે કેત્યાંથી ૧૬ માઈલ દૂર આ વેલા કાંકણપુરમાં એક દેવીનું મંદિર છે. ત્યાં માગશર સુદ ૧૫ થી વદિ ૦)) સુધી માટે મેળો ભરાય છે અને પુષ્કળ જીની હિંસા થાય છે. આ વરસ મુનિ તિલકવિજયજી પંજાબી વિગેરે કેટલાક માણસેએ ત્યાં જઈ અનેક પ્રકારને ઉપદેશ વિગેરે પ્રયાસ કર્યો, જેને પરિણામે આ વખત બહુ ઓછી હિંસા થઈ છે. આને આ પ્રયાસ દર વરસ કાયમ રહેશે તો બીલકુલ હિંસા બંધ થઈ જવા સંભવ છે. જીવદયાને પ્રયાસ કરનારા બંધુઓને ધન્યવાદ ઘટે છે.
હુબલી જેન બર્ડીગના વ્યવસ્થાપક તરફથી ખબર આપવામાં આવ્યા છે કે-ભાવનગર નિવાસી પ્રોફેસર એલ. કે. શાહે અહીં ચમત્કાર ઉપજાવે તેવા જાદુના, હાથ ચાલાકીના તથા શસ્ત્રવિદ્યાના પ્રાગે બતાવી ઘણી લોકપ્રિયતા મેળવી છે; અને આંખે અપંગ છતાં આવી રીતના પ્રવેગો કરતા જોઈ લોકે બહુજ આશ્ચર્યચક્તિ થયા છે. તેમણે એક ખેલની ઉપજના રૂ. ૩૦૧) આ બર્ડીગને

Page #33

કુટ નોધ અને ચર્ચા.
૩૫ અર્પણ કર્યો છે. સ્થિતિ સામાન્ય છતાં આવા ઉપકારી કામે તે બંધુ કયો કરે છે તેને માટે તેમને પૂર્ણ ધન્યવાદ ઘટે છે.
*
*
• ઐતિહાસિક રાસ સંગ્રહ ભાગ થાની પહોંચ અમે ગયા અંકમાં આપેલી છે. તે વખતે સાદ્યુત વાંચ્યા સિવાય ઉપલક અભિપ્રાય અમે આપેલે છે. ત્યારબાદ સાવંત વાંચી જતાં તેની અંદર સંશેાધક મુનિરાજે નિરીક્ષણ પૃષ્ટ ૪૨ માં ને રાસ-સાર પૃષ્ટ ૯૫માં લખેલું છે. પ્રયાસ બહુ કર્યો છે, પરંતુ અમે આવા રાસ અને તેને સાર પ્રગટ કરે તે હાલની શાંતિની વૃદ્ધિ કરવાની જરૂરીઆતવાળા જમાનામાં બીલકુલ પસંદ કરતા નથી. ખરી રીતે તો તેમાં ખાસ આપણી પોતાની જ એબ ઉઘાત કરી છે અને જગતને બતાવી છે. આવી હકીકત ઉપર તે અત્યારે ઢાંકપીછેડે કરવાનો અવસર છે. અમને તે રાસને સાર વાંચતાં તે વખતની પરિસ્થિતિને અંગે ઘણેજ ખેદ થો છે, તેટલેજ ખેદ એ હકીકત હાલના સમયમાં પ્રસિદ્ધ કરવાને અંગે પણ થયો છે. અમે તે એવા રાસે હાલ વાંચનમાં લેવાને પણ પસંદ કરતા નથી. આ અમારે સ્વતંત્ર અભિપ્રાય છે. બીજાઓએ તેને અનુસરવું કે કેમ? તેને માટે સો સ્વતંત્ર છે, પણ “જે જણાય તે લખવું ” એવી ફરજ સમજીને આટલે કે ઉલ્લેખ કર્યો છે.
કેશરના સંબંધમાં કેટલાક મુનિ મહારાજ અને કેટલાક શ્રાવક ભાઈઓ લખે છે કે-“તમે શુદ્ધ કેશર વાપરવાની છુટ રાખીને ઉલટી ઘુંચવણ ઉભી કરી છે. લોકોને શુદ્ધની ઓળખાણ નથી. શુદ્ધ કહીને અશુદ્ધ આપનારા વેપારીઓની બેટ નથી. ખરું શુદ્ધ કેશર તે કાશ્મીરનું. તેની ઉપજ બહુ ઓછી થાય છે. જેમ હિંદુસ્તાનના બીજા ઉદ્યોગ ને પાયમાલ કર્યા તેમ કેશરની ખેતીને પણ બહાળે ભાગે નાશ કરવામાં આવ્યું છે. કાશ્મીરમાં પણ અમુક સ્થળેજ શુદ્ધ કેશર મળે છે. સ્થળ બદલાયા પછી તેમાં પણ શેળભેળ થાય છે. સુરજ છાપના ડબામાં પણ બીજું કેશર પુષ્કળ ભળે છે. આવી સ્થિતિમાં જેને જીવહિંસા એ પાપ નથી, વટાલ નથી, દેવપૂજામાં વાપરવાથી લાગતા દેપને જય અંશ માત્ર પણ નથી, એવા વિદેશી અને પાસેથી શુદ્ધ કેશર મેળવવાની આશા રાખવી તે તદ્દન વ્યર્થ છે. શુદ્ધને નામે પારાવાર સ્થળે અનેક ગામો ને શહેરમાં તેમજ તીર્થોમાં હજુ રતલ બંધ અશુદ્ધ કેશર વપરાય છે. શુદ્ધને માટે કહેતાં “શુદ્ધ લાવી આપો ” એમ સામું કહે છે, તેથી હવે તે આ શુદ્ધાશુદ્ધ ઝઘડો મૂકી જે મુનિ મહારાજા એમ

Page #34

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ ' કહેતા હોય કે જેવું મળે તેવું ચઢાવે, રૂધિરાદિ આવતા હોય તે પણ કાંઈ . ફિકર નહિ.” તે છુટું કરી નાખવું અને જે “અપવિત્ર કેશર તે પ્રભુના અંગ પર નજ ચઢાવાય, ચઢાવે તે પાપ લાગે. ' એમ કહેતા હોય તે શુદ્ધાશુદ્ધની વિવક્ષા પદ્ધ મૂકી, અનેક સૂત્રમાં જિનજનમોચ્છવાદિ પ્રસંગે ચંદનના વિલેપનનેજ અધિકાર છે, કેશરનું નામ પણ નથી, તે પ્રમાણે આપણે પણ ચંદન અને ઘનસારથી પરમાત્માની ચંદન પૂજા કરવી અને આત્માને નિર્મળ તેમજ શાંત થાય તે પ્રયત્ન કરે.” આ હકીકત અમે અમારા સુજ્ઞ વાંચકે પાસે રજુ કરીએ છીએ. વિચારશીલ સજજને તે પરથી એગ્ય વિચાર જરૂર કરશે.
શ્રી જીરા તાબે કુંડલામાં વિશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિના જૈનબંધુઓનું એક સંમેલન તેને લગતા ૪૦ લગભગ ગામેવાળાનું પિસ વદિ ચોથ ને પાંચમ બે દિવસ મળ્યું હતું. તેની અંદર તે જ્ઞાતિના પ્રથમ સંવંત ૧૫રમાં થયેલા ધારાની અંદર સમયાનુસાર કેટલાક સુધારા વધારા બહુ વિચારપૂર્વક કરવામાં આવ્યા છે. કંડલાથી પણ ૫-૬ ગૃહસ્થ આવ્યા હતા, ભાવનગરથી પણ ૩ ગૃહ મી. કુંવરજી આણંદજી વિગેરે ગયા હતા. થયેલા સુધારા છપાવીને બહાર પાડવાના છે. આ કાર્યમાં ત્યાંના નિવાસી વનમાળીદાસ અંદરજી દોશીને ઘણે પ્રયાસ છે. પરિણામ સંતોષકારક આવ્યું છે અને જે પ્રયાસ કરનાર હોય છે તે સામાન્ય ગામેવાળા પણ પિતાનું હિત સાચવી શકે છે”એ હકીકત તેમણે સિદ્ધ કરી બતાવી છે. બીજાઓએ તેને દાખલો ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે.
શ્રી શત્રુંજ્ય અને ગીરનાર તીર્થે પાલીતાણા અને જુનાગઢના રાજ્યકર્તાઓ તરફથી તેમના દીવાનેથી દેરવાઈને જે અતિકમ કરવામાં આવેલ છે તે દેશી રાજાને શરમાવે તેવું બન્યું છે. જો કે પરિણામે તે એ બાબતમાં જે જૈન પ્રજાના સનાતન હકક છે અને માલેકી છે તેમાં ખલેલ પડવાની નથી, પરંતુ અત્યારના જમાનામાં દેશી રાજાઓએ પ્રજાની પ્રીતિ સંપાદન કરવાની જરૂર છે, તેવા વખતમાં આ અભાવ સંપાદન કરે તેનું પરિણામ તેમને માટે હિતકારક જણાતું નથી. જુઓ! અત્યારે પ્રજા વર્ગની અપ્રીતિ ઉત્પન્ન થવાથી બ્રીટીશ રાજ્યની અંદર કેવી પરિસ્થિતિ ઉભી થઈ છે! પ્રજા ધારે તે ન કરી શકે એવું કાંઈ સમજવું નહીં, પણ એ વાત થયા પછી ગળે ઉતરે તેવી છે. નામદાર સરકાર પણ અત્યારે દેશી રાજ્યમાં રાજા પ્રજા વચ્ચે આવી સ્થિતિ જેવાને રાજી હોય એમ જણાય છે. આવું હોય ત્યારેજ રાજાઓ તેમના અંકુશમાં રહે. હવે

Page #35

સ્ફુટ નોંધ અને ચર્યાં.
# "
૩૫૫
તા જૈનવગ જાગૃત થવાની જરૂર છે. અમદાવાદના આપણા ગૃહસ્થા તીથૅરક્ષા માટે બનતા પ્રયત્ના કરી રહ્યા છે, તેઓ તેમાં ખામી આવવા દે તેવા સંભવ નથી, પરંતુ તીરક્ષાના કાર્યમાં બનતા ફાળા તનથી, મનથી કે ધનથી અથવા ત્રણેથી આપવાની દરેક જૈનની ફરજ છે. તેથી અમદાવાદ સિવાય ખીજા શહેશના પ્રતિનિધિએ તેમજ આગેવાન જૈન બંધુઓએ અમદાવાદના આપણા આગેવાનેની અનુમતિ અનુસાર આ હીલચાલમાં ભાગ લેવાની આવશ્યકતા છે. જયાં સુધી આપણે સૈા એકદીલીથી પ્રયાસ કરશું નહીં ત્યાં સુધી એ બંને રાજ્યના કાર્યકર્તાઓના મન ઉપર પૂથ્વી અસર થવાની નથી. માટે હવે સત્વર સાવચેત થઇ જવાની જરૂર છે. આશા છે કે આટલી સૂચના જૈનવને વિશેષ જાગૃત કરવા માટે અસ થશે.
**
*
*
હાલમાં સ્વદેશીની ચળવળ ચાતરફ ચાલી રહી છે. સ્વદેશી વસ્તુઓકાપડ વિગેરે વાપરવામાં બીજા બધા · કરતાં જૈનવને વધારે લાભકારક હકીકત છે. વિદેશી મીલેાની હકીકત તેા બાજુ પર રાખીએ, તેના અંગની હિંસા તે પારાવારજ હોય છે, પરંતુ આપણા દેશની મીલેામાં પણ કેટલી હિંસા થાય છે, તેને અંગે ચરખી વિગેરે મેળવવા માટે કેટલા પ્રાણીઓને વિનાશ થાય છે તે વિચારતાં હાથની શાળવડે વણાયેલુ' કાપડ વાપરવું તે ખીલકુલ સ્વલ્પ હિંસાવાળું અને ત્રસ જીવાની તદન હિંસા વિનાનું છે; તેથી જૈનમધુએ તેા એ બાબતમાં આગળ પડતા ભાગ લેવા ચેાગ્ય છે. વળી તે વસ્ત્રોથી શરીરનું સંરક્ષણ અહુ સારૂ થાય છે, મર્યાદા પણ વિશેષ જળવાય છે અને આર્થિક દૃષ્ટિએ પણ ઘણા લાભ છે. કાપડ સંબધી ખર્ચ હાલમાં એટલે બધા વધી પડ્યા છે કે તેને પહાંચી વળવામાટે અહુ ઉપાધિ ભાગવવી પડે છે, તેથી દરેક રીતે હાથવણાટનું કાપડજ વાપરવું ચેાગ્ય છે. મુનિવર્ગમાં પણ હવે દિનપરદિન વધારે સંખ્યા તેવા વસ્ત્રો વાપરવા લાગેલ છે. સાધ્વીવગ માટે તે વિદેશી બારીક વસ્રો વાપરવાને બદલે દેશી વ। વાપરવા તેજ વધારે ચોગ્ય છે. અન્ય વસ્તુઓ પણ જેમ બને તેમ વિદેશીને બદલે દેશી વાપરવાથી એક દર લાભજ છે. જે કામાં હિંસા ન હાય અથવા અલ્પ ર્હિંસા હેાય તે સ્વીકારવાનું શ્રાવકવગ નુ ખાસ કત્તવ્ય છે. આ ખાખત સુજ્ઞ સજ્જના અવશ્ય વિચાર કરી સ્વદેશીના સ્વીકાર કરશે એવી આશા છે.

Page #36

૩૫
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
पुस्तकोनी पहोंच .
પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ, ભાગ ૨ો
***T
શ્રી જૈન આત્માનદ સભા, ભાવનગર તરફથી બહાર પડેલની એક નકલ ભેટ તરીકે મળી છે તે સ્વીકારીએ છીએ. આ બુક ઝવેરી લાલભાય કલ્યાણભાઈ વડાદરા નિવાસીની આર્થિક સહાયથી અને પ્રવર્તક શ્રી ક્રાંતિવિજયજી મહારાની સગ્રહ કરવામાં સહાયથી વિનીત જિનવિજયે સંગ્રહ કરેલ ૫૫૭ લેખાની બહાર પડેલી છે, તેની અંદર સંગ્રાહકે અત્યંત પ્રયાસ કરેલે છે, જૈન વની પ્રાચીન જાહેોજલાલી પ્રગટ કરવા માટે આ લેખાના સંગ્રહુ ખાસ ઉપયેાગી છે. બ્રુકની કિંમત રૂા. ૩–૮–૦ રાખેલ છે, પણ તે બુકના પ્રમાણમાં આછી છે, તે પ્રયાસનું પ્રમાણ તે તેમાં ગણી શકાય તેમજ નથી. કુલ લેખે ૫૫૭ની નકલાએ પૃષ્ટ ૩૩૬ શકયા છે અને તેનાં અવલે કન અને સૂચને પૃષ્ટ ૩૪૪ રાયા છે. આ અવલેાકન લખવામાં ઘણા પ્રયાસ કર્યો છે. ખાસ વાંચવા લાયક છે. તે વાંચવાથી ઘણું... લાભ થાય તેમ છે. બુકના પ્રારંભમાં પ્રસ્તાવના તે બહુ ટુકમાં લખવામાં આવેલ છે, કારણુ કે તેની ગરજ અવલેાકનથી સરે તેમ છે, પશુ ત્યારપછી જુદા જુદા પ્રકારની અનુક્રમણિકાએ આપી છે તે બહુ અજવાળું પાડે તેમ છે, તેથી તે આ નીચે ખતાવેલ છે.
૧. લેખાની શાલવાર અનુક્રમણિકા
૨. લેખેાની ચાલ ને તિથિ સાથે તેના અગીભૂત સૂર કે સાધુના નામેાની ગચ્છવાર અનુક્રમણિકા વિસ્તારથી,
3. લેખામાં આવતા જ્ઞાતિ, વંશ, કુળ, અન્વય અને ગાત્રની અનુક્રમણિકા. ૪. લેખાંતગ ત શહેરની અકારાદિ અનુક્રમણિકા.
૫. લેખાંત ત સ્થળેાની અકારાદિ અનુક્રમણિકા,
૬. પ્રતિષ્ઠાકારક સૂરિ કે સાધુના નામની સવત ને લેખાંક સાથે અનુક્રમણિકા. ૭. લેખેામાં આવતા રાજવશીઓના સંવત ને લેખાંક સાથે અનુક્રમણિકા. .. જ્યાંથી લેખા લીધા છે તે તે સ્થળેાની વિસ્તારથી હકીકત,
આટલી ખાખતાં આવ્યા પછી લેખાનુ અવલેકન આપેલ છે. પ્રયાસ સ્તુત્ય છે આાકી રહેલ લેખે કે જે સ`ગ્રાહકની પાસે તૈયાર છે તે પણ બહાર પડવાની આવયકતા છે. આવા સંગ્રહ અનેક પ્રકારે ઉપયાગી થઈ પડે છે.

Page #37

ભૂલના સુધારા.
પ્રશ્નોત્તરસાધ શતકના પ્રશ્ન ૧૦૯ ના ઉત્તરમાં ઉપેક્ષા સયમ એ પ્રકારે છે. સચત વ્યાપારાપેક્ષા, ગૃહસ્થ વ્યાપારાપેક્ષા. તેમાં સાધુને સયમક્રિયામાં સીદાતા-શિથિળ થતા જોઈ તેને સંચમવ્યાપારમાં પ્રેરણા કરે તે સચત બ્યાપારાપેક્ષા. અને ગૃહસ્થને અધિકરણ વ્યાપાર (પાપવ્યાપાર) માં પ્રવત તે જોઇ તેને તે કા માં પ્રેરણા ન કરે તે ગૃહસ્થ વ્યાપારાપેક્ષા જાણવી.
આમાં ઉપેક્ષા શબ્દ ઉવેખી મૂકવા વાચક નથી, પણ ઉપ-ઇક્ષ એટલે સમીપપણે જોવું એવા અર્થ સમજવા.
પ્રથમ આ પ્રશ્નના ઉત્તર લખતાં જે અથ લખેલા છે તે બરાબર ન હેાવાથી ઉપર પ્રમાણે સુધારીને વાંચવા.
મુમુત્ત્તાવઝી આ બુકની અંદર નીચે જણાવેલાં પાંચ ગ્રંથા સમાવ્યા છે, જેમાં પાછલા એ તેા નાના છે પણ ઉપયેગી છે. સિ`દુર પ્રકરણ જેનું ખીજું નામ પણ સૂક્તમુક્તાવળી છે તેને અનુવાદ પ્રથમ ખાખ્યા છે. મૂળ શ્લાક પછી આપેલા છે. મેસાણા જૈન શ્રેયસ્કર મડળ તરફથી છપાયેલ છે. પ્રયાસ બધેા મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજીનેા છે. કિ`મત દશ ના રાખી છે. તે મુકના પ્રમાણમાં આછી છે. વિદ્યાર્થીઓને ઈનામમાં આપવા લાયક છુક છે, તેની એક નકલ ભેટ તરીકે મળી છે તે સ્વીકારીએ છીએ.
બુકમાં આપેલા ગ્રંથા
સૂક્તમુતાવળી મૂળ ભાષા પદ્યમ ધ. વિવેચન ઘણુ' વિસ્તારવાળુ' છે. સિંદુર પ્રકરના ૧૦૦ લેાકાને અનુવાદ. આચારપદેશ ગ્રંથનુ આખુ ભાષાંતર. સિંદુરપ્રકર મૂળ àાક ૧૦૦, ચિદાન દજી કૃત પ્રશ્નોત્તર ૧૧૪ પ્રશ્નોના ઉત્તરા છે-દુહા ૬૨ છે. આત્માએાધ કુલકની વ્યાખ્યા, ૪૩ ગાથાઓના અથ છે.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાની લાઇબ્રેરીનુ લીસ્ટ. આ લીસ્ટ વાંચવાથી સાહિત્યના વિસ્તારનુ કાંઇક ભાન થાય તેમ છે. જો કે હજી એમાં ઘણા વધારા થવાની જરૂર છે.
આ લાઇબ્રેરીમાં છ વર્ગ રાખવામાં આવ્યા છે, તેમાં નીચે પ્રમાણેની સખ્યામાં પુસ્તકા છે.
વર્ગ ૧ લે. ધાર્મિક ન ૧૭૦૬ વર્ગ ૩ જો. નૈતિક ન ૧૭૦૨ વ ૫ મે, માસીની ફાઇલે. ૨૫ર કુલ પુસ્તકા ૪૦૧૧ નું અક્ષરાનુક્રમથી આઠ આના સ્ટેજ એક આનેા.
વર્ગ ૨ જો, સંસ્કૃત ન ૨૪૩ વર્ગ ૪ થા, હુતલિખિત પ્રતા ૬૩ વર્ગ ૬ . ઇંગ્રેજી ન ૪૫ છપાવેલુ છે, પૃષ્ઠ ૧૮૪. કિંમત

Page #38
ભાઈ મનસુખલાલ દાલતચંદનું ખેદકારક મૃત્યુ આ બધુ ગયા માગશર વદિ 12 શે પિતા ની જન્મભૂમિ પાટણમાં પંચત્વ પામ્યા છે. તેમની ઉમર સુમારે 60 વર્ષની થઈ હતી અને પાછળ ત્રણુ પુત્ર ને છ પુત્રીઓને મૂકીને જવાથી લાકે માં ભાગ્યશાળી ગણાયા છે. એમણે પે તાની જીદગીને માટે ભાગ વ્યાંમારાથે રંગુનમાં યતિત કર્યો છે, પરંતુ તે અનાય જેવા પ્રદેશમાં સ્વ પરાક્રમવડે વધ્યા, અને તેના લાભ ઘણા સ્વજનાને આખ્યા. ઉપરાંત ત્યાં એક દેરાસર એક પાઠશાળા . અને એક પાંજરાપોળ ખા સ તેમના પ્રયાસથી સ્થાપનું થયેલાં છે. જેને લાભ અનેક જૈનઅધુઓ લે છે. તેને ત્યાંના ઘણા પારમાથિફ ખાતામાં ટ્રસ્ટી સેક્રેટરી તેમજ પ્રેસીડેન્ટ હતા. સ્વભાવે સરલ, ધર્મચુસ્ત, પરાકાર પરાયણ અને ઉઢાર વૃત્તિના હોવાથી ઘણે યશ અને પુણ્ય મેળવી ગયા છે, એએ આ સભાના લાઈફ મેમ્બર હેવાથી અને એક એગ્ય લાઈફ મેમ્બરની ન પૂરાય તેવી ખામી પડી છે. અમે તેમનાવટ અને દિલાસે આપીએ છીએ અને તેમના આત્માને શાન્તિ ઇચ્છીએ છીએ. જ અમારી તરફથી હાલમાં બહાર પડેલ છે. 1 શ્રી ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચો કથા ભાષાંતર વિભાગ 1 લે. પ્રસ્તાવ 1-2-3 | કિંમત રૂ 3-0-0 પાસટેજે 0-9-0 લાઇફ મેમ્બર પાસેથી રૂા. 1) કમી લેવામાં આવશે. 2 શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાઢ ગ્રંથ મૂળ વિભાગ 3 જ. સ્થ’ભ 13 2 કિમત રૂ 2-8-0 વાસટેજ 0-7-6 લાઇફ એઋ૫ર પાસેથી રૂ. 1) ડમી લેવામાં આવશે 2 શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ભાષાંતર, પર્વ 10 ગું'. આવૃત્તિ બીજી શ્રી મહાવીર ચરિત્ર કિંમત રૂ 2-8-0 પાસટેજ 3 e-6-6 . બીજી આવૃત્તિ હોવાથી લાઈફ મેમ્બરનું' કમી લેવામાં આવશે નહીં. 4 શ્રી પાંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર. મૂળ. ગુજરાતી મોટા ટાઈપમાં, પ્રતિક્રમણમાં મા વતા સુત્રોના ભાવાર્થ વિગેરે ઉધારી રાા છે. , કિંમત રૂ. -10 0, જૈનશાળા માટે રૂા 0-9-, પટેજ રૂ 0-30 5 શ્રી બે પ્રતિક્રમણ્યસત્ર. મૂળગુજરાતી માટા ટાઈપમાં. કિંમત રૂ 8-4-0. જેનશાળ માટે 3 0-3-6, પાસટેજ 3 0-1-e 6 ચિત્યવઢન ચાવીશ. કેટલાક ફેરફાર સાથે. પાકાપુઠી વાળી. કિં. રૂ. 0-6-9 8 શ્રી રત્નાકર પચીશી. અનુવાદ અથ સાથે. કિં. રૂ. 01-0 8 શ્રી ગોતમ સ્વામીનાં રાસ. અર્થ સહિત. કિ', રૂ. 7-1-0