________________
૩૩
આધુનિક જેનેનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન. આધુનિક જૈનોનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
(૧૫) કળાની દષ્ટિએ મંદિરના સંબંધમાં પહેલાં જે કાંઈ કહેવાયું તે તીર્થોને વિશેષ કરીને લાગુ પડે છે. કારણ કે આગળ જણાવેલી સૈન્દર્યવિષયક ઉણપ મંદિરના મંદિરત્નની જેટલી ઘાતક છે તેથી ઘણું વધારે તીર્થના તીર્થત્વની ઘાતક બની રહી છે. મંદિર કરતાં તીર્થને આદર્શ વધારે ઉંચે છે. જે બાબતે મંદિરમાં સામાન્ય રીતે ચલાવી લેવાય તે બાબતે વિષે પણ તીર્થ પ્રદેશમાં વધારે સપ્ત થવું જોઈએ. શાન્તિ, સાદાઈ અને પવિત્રતા-એ ત્રણ ગુણે ઉપરજ તીર્થની પવિત્રતા પ્રતિષ્ઠિત થયેલી છે. તે ત્રણેને જ્યારે જ્યારે તીર્થોમાં ભંગ થતો જોવામાં આવે ત્યારે ત્યારે સહદય ધામિક જનને દુઃખ થયા વિના ન રહે. અત્યારના તીર્થોમાંથી શાન્તિ અને સાદાઈ બહુ ઘટતાં જાય છે અને પવિત્રતાને પણ કેટલીક રીતે ૫ થતો જોવામાં આવે છે. આ સ્થિતિ શેચનીય ગણાય છતાં શાન્તિ અને સાદાઇને ધૃષ્ટતાપૂર્વક ભંગ કરવામાં ધાર્મિકતાની પરાકાષ્ટા સમજવામાં આવે છે અને પવિત્રતાનું જે જે બાબતમાં ઉલંઘન કરવામાં આવે છે તે તે તરફ ઉપેક્ષાવૃત્તિ વધતી જાય છે. અત્યારે આપણું મોટામાં મોટું તીર્થ શત્રુંજય ગણાય છે તેની શી સ્થિતિ છે? જે ભૂમિ ઉપર અનશન વ્રત ગ્રહી અનેક મુનિવરે મોક્ષપદને પામ્યા તે ભૂમિ ઉપર આપણે અત્યારે એટલે બધે ઠાઠ અને ધમાલ વધારી દીધાં છે કે કોઈ વૈરાગ્યવાસિત મુમુક્ષુ આત્મા ત્યાં ઘડીભર શાન્તિ પામી ન જ શકે. ત્યાં ઘી બોલવાના રીવાજે તે આખા તીર્થનું દેવદ્રવ્યવર્ધક પેઢીમાં જ રૂપાન્તર કરી દીધું છે. કેટલાંક સુશેને તે માત્ર ત્રાસજનક હોય છે. ભારે મુગુટ આભૂષણેથી આખું તીથ સભય બની રહ્યું છે અને જ્યાં ત્યાં સંયમત્રતધારી ક્ષમાશ્રમણને બદલે દંડ કે બંદુકધારી દાઢીબાજ સિપાઈ જમાદારે દર્શન આપી રહેલ છે. શૈચાદિકની પવિત્રતા જાળવવા ઘણે પ્રયાસ થાય છે, પણ સ્ત્રીસંઘદૃન ન થાય તે બાબતમાં કશી વ્યવસ્થા દેખાતી નથી. મને ગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ કે કાયગુપ્તિમાં તે કઈ સમજતું નથી. ઘણી વખત પૂજા કરવામાં એ ચડભડાટ જોવામાં આવે છે કે આપણી બજાર અને શાકમારકીટ યાદ આવી જાય અને આપણે કયાં છીએ તેની બ્રાન્તિ થઈ આવે! આવી પરિસ્થિતિ એ છે વધતે અંશે સર્વ તીર્થોની થઈ રહી છે. તેમાં જયાં સુધી સુધારે નહિ થાય ત્યાં સુધી ખરા તીર્થોદ્ધારની આશા વ્યર્થ છે. ખરા
