________________
૩૪ર .
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ. આને જેને જેને મિષ્ટ અનુભવ થયો હશે તે આની મજા શું છે તે જરૂર "સમજી શકશે. આ રૂઢી પ્રાચીન કાળની છે અને અત્યારે ખાસ ઉત્તેજન આપવા જેવી છે. પણ સાથે સાથે એ સમજવાની જરૂર છે કે ઘડિયાને અર્થ ચાર ચાર ઘડિએ પ કલાક સુધી કાન ફેડી નાખે તેવી નેબત સર@ાઈએ રાગ સૂર કે મેળ વિના વાગી જાય તે નથી. આપણા ગુજરાતમાંથી નેબત શરણુઈની કળા નાબુદ થતી જાય છે તેથી નેબત શરણાઈ એટલે બે કાનફ્રેડ વાછત્રો એ સિવાય આપણને વિશેષ ખ્યાલ નથી. નેબત શરણુ ખરા અનુભવ મહારાષ્ટ્રમાં જવાથી થઈ શકે તેમ છે. જુદી જુદી સમય સમયની રાગણીઓ કર્ણમધુર શરણાઈમાંથી સાંભળવાને આનંદ અવર્ણનીય છે. પૂર્વ કાળમાં રાજા મહારાજાઓની ડેલીઓ ઉપર પણ શરણાઈ નેબત સમયાનુકૂળ રસપૂર્ણ રાગો લલકારતી અને એ રીતે સમયનિર્દેશ કરતી. એનું સ્થાન અત્યારે એક, બે, ત્રણ ચાર–ગણધતી ઝાલર ઘંટાએ લીધું છે, એ આપણી સંગીત વિષયમાં અવનતિ સિદ્ધ કરવાને બસ છે. આપણાં તીર્થોમાં શરણાઈ નેબતની પ્રથાને વધારે ઉત્તેજન આપી પ્રસારવી, સારા સારા વગાડનારને આ કામ ઉપર નિજવા અને આવી રીતે યાત્રાળુઓના આત્માને આનંદથી ઉદ્યસાયમાન કરવા. આ બાબત તીર્થોના વહીવટકર્તાઓને ખાસ ધ્યાનમાં લેવા વિજ્ઞપ્તિ છે.
હવે જીર્ણોદ્ધારના સંબંધમાં વિચાર કરીએ. આમાં બે બાબત વિચારવા જેવી છે. એક તે કળાના સુંદર નમુનારૂપ આપણાં અનેક દેવાલો જર્જરિત થઈ રહ્યાં છે તે તરફ આપણી અક્ષમ્ય ઉપેક્ષાવૃત્તિ વિષે અને બીજું જે જે મંદિરેનાં જીર્ણોદ્ધાર કરીએ છીએ તે તે મંદિરના જીર્ણોદ્ધારમાં આપણું અણુસમજને લીધે જોવામાં આવતી અનેક ક્ષતિઓ વિષે.
પ્રથમ જણાવેલી બાબતમાં આપણે ઉપેક્ષા બે રીતે અક્ષમ્ય છે. એક તે આપણને જે ભવ્ય અને સુંદર મંદિરે વારસામાં મળ્યા છે તેના ઉપેક્ષા કરીએ છીએ તે આપણા સાધારણ દેષ ન ગણાય અને તેવી સ્થિતિમાં પણ જે તીર્થો કે મૂર્તિઓ ઉપર આપણને બહુજ પક્ષપાત હોય તેને શેભાવવામાં, તેનાં આભૂષણે ઘડાવવામાં આપણે લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ કરતા હોઈએ છીએ ત્યારે ઉપરોક્ત દેષ એવી રીતે અક્ષમ્ય બને છે. આ તો તરણ્યા ભુખ્યાને અન્નજળ આપવાની પરવા ન કરવી અને પેટભર્યાને ફરી ફરીને જમાડવા જેવું દુષિત ગણાય. આપણાં જૈનમંદિરનાં મોટાં ત્રણ મથક બિહાર, રજપુતાના અને ગુજરાત. આમાં ગુજરાતમાં તે ધનિક જૈનોને બહુ વસવાટ તેથી ગુજરાતનાં મંદિરની તે ઓછી વધતી પણ ઠીક ઠીક સંભાળ લેવાય છે, પણ બિહાર અને રાજપુતાનાના મંદિરની દશા બહુ દુઃખદ અને શેચનીય
