Book Title: Harit Kyadi Nighant
Author(s): Rangilal Pandit, Jagannath Shastri
Publisher: Hariprasad Bhagirath Gaudvanshiya

View full book text
Previous | Next

Page 323
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ३०६ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir हरीतक्यादिनिघंटे कृष्णाया गोर्भवेद्दुग्धं वातहारि गुणाधिकम् ॥ ९ ॥ पीताया हरते पित्तं तथा वातहरं भवेत् । श्लेष्मलं गुरु शुक्ला या रक्तचित्रा च वातहृत् ॥ १० ॥ टीका- -अब दुग्धके नाम और गुण कहते है दुग्ध क्षीर पय स्तन्य वालजीवन यह दूधके नाम हैं दूध मधुर चिकना वातपित्तकों हरता सर ॥ १ ॥ तत्काल शुaat करनेवाला शीतल सब प्राणियोंकों सत्म्य होता है जीवन पुष्ट बलकों करनेवाला परम वाजिकर ॥ २ ॥ वयस्थापन वायुकों करनेवाला सन्धिकारी रसायन है और विरेक वमन बस्ति इनकों तुल्य आजको बढानेवाला है || ३ || जीर्णज्वर मानसिकरोग शोष मूर्च्छा भ्रम इनमेंभी और संग्रहणी पाण्डुरोग दाह और तृषा इनमें तथा हृद्रोगमें ॥ ४ ॥ शूल उदावर्त्त गुल्म इनमें बस्तिरोग में गुदांकुर में रक्तपित्तमें अतीसार में योनिरोग में श्रममें ममें ॥ ५ ॥ गर्भस्राव में भी हित है ऐसा मुनिवरोनें कहा है बाल वृद्ध क्षतक्षीण क्षुधा मैथुन इनसें जो कृश || ६ || उनकों सदा अतिशयकरके यह हित कहा है गायका दूध विशेषकर के रसपाकर्मे मधुर कहा है ॥ ७ ॥ और शीतल दुग्धकों करनेवाला चिकना वात रक्त पित्त इनको हरता है दोष धातु मल शीत किञ्चित् क्लेदकों करनेवाला भारी ॥ ८ ॥ सदा सेवन करने वालोंके ज्वर और समस्त रोगोंकी शान्ति करनेवाला है अनन्तर वर्णविशेषसें गुणविशेषकों कहेते हैं ॥ ९ ॥ कालीगायका दूध वातहरता गुणमें अधिक है पीलीका दूध पित्तकों हरता है तथा वातहर भी है सुफेद गायका दूध कफकारी भारी और लाल चित्ररंगवालीकाभी बात हरता है ॥ १० ॥ अथ विवत्साया गोः माहिषछागादिदुग्धगुणाः. बालवत्सविवत्सानां गवां दुग्धं त्रिदोषकृत् । बष्कयिण्यास्त्रिदोषघ्नं तर्पणं बलकृत्पयः ॥ ११ ॥ जाङ्गलानूपशैलेषु चरन्तीनां यथोत्तरम् । पयो गुरुतरं स्नेहो यथाहारं प्रवर्तते ॥ १२ ॥ स्वल्पान्नभक्षणाज्जातं क्षीरं गुरु कफप्रदम् । तत्तु बल्यं परं वृष्यं स्वस्थानां गुणदायकम् ॥ १३॥ पलालतृणकार्पासबीजजातं गुणैर्हितम् For Private and Personal Use Only

Loading...

Page Navigation
1 ... 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370