Dvadasharam Naychakram Part 3 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 174

८६३
न्यायागमानुसारिणीवृत्त्यलङ्कृतम्
[ द्वादशारान्तरे
संयुक्तेरपि च स्वपरोभयभावः । इह भाव एव भावो नाभावः । स च तदतदतीतानागतवर्तमानेषु अविशिष्ट एक एव [ तद्भावे भावात् ] तदभावेऽभावात् घट- पांशु- कर्पासतन्तु पटवत् । इति सर्वसर्वैक्यम् । तत्र ' अस्त्येको घट:' इति त्रयाणामेकत्वे यत्रैकत्वं तत्रास्तित्वस्यापि निष्कलेन स्वतत्त्वेन भवितव्यम्, अनर्थान्तरत्वात्, यत्र यस्यानर्थान्तरत्वं 5 तत्र तस्य निष्कलमेव स्वतत्त्वं भवति एकस्मिन्नेकत्वस्वतत्त्ववत् । अस्तित्वस्वतत्त्वं च सर्व
इष्टह्रस्व-दीर्घस्वात्मवत्, इष्टस्य ' ह्रस्वस्य स्वात्मा तेन स्वात्मना । ह्रस्वत्वेनाप्रतिद्वन्द्वित्वाद् ह्रस्वे भवत्येवं ह्रस्वे दीर्घत्वं भवति दीर्घेऽपि ह्रस्वत्वं ह्रस्वात्मवदिति विरोधदोषोऽपि परिहृत इत्थम् ।
योऽपि तदनन्तरमितरेतरयोगदोषोद्भावनाय विचारः कृतस्तस्यानवतार एव, स्व-परोभयेभ्यो भवने सर्वभेदानां विरोधाभावप्रतिपादनादेव तद्गतदोषपरिहारस्यापि कृतत्वात् । अत आह— 10 एवमेव चेतरेतरयोगविचारानवतार इति गतार्थम् । एवं तावत् स्व-परोभयभाव: 'संसिद्धः सिद्धः । संयुक्तेरपि च स्व-परोभयभावः । तद् भावयति - इह भाव एव भावो नाभाव इति 'सर्वभेदशक्ति भवत्येव भवति वस्तु न न भवति' इत्युक्तत्वात् । स चेत्यादि, स च भावः तदतदतीतानागत- वर्तमानेषु तस्मिन्नतस्मिश्च वृत्ते वर्तमाने वैत्र्त्स्यति च देश कालविशिष्टाभिमतेषु ५५-१ अविशिष्ट एक एव । कस्मात् ? [तद्भावे भावात्] तदभावे [s]भावात् तेषु तेषु स्वभेदेषु 15 भवत्स्वेव भवति ‘अँभवत्सु [न] भवति" अतस्तद्भावे भावात् तदभावे चाभावादविशिष्ट एव तेभ्य एकः । किमिव ? घंट-पांशु- कर्पास तन्तु पटवत्, यथा घटः कपाल - शकलादिक्रमेण पांशुभूतः, पांशुर्मृत, मृदि कैंपसबीजसम्बन्धात् कर्पासीभूतायां तन्तवः, तन्तुभ्यः पट इति क्रमेण घट-पटैकत्ववत् सर्वसर्वेक्यमिति स्थितेऽस्मिन्न्याये तत्र 'अस्त्येको घटः' इति त्रयाणामेकत्वमेव सति चैकत्वे यैत्रैकत्वं तत्रास्तित्वस्यापि निष्कलेन स्वतत्त्वेन भवितव्यम्, कस्मात् ? अनर्थान्तरत्वात् । 20 अस्य हेतोः साध्येनान्वितत्वं प्रदर्श्यते - यत्र यस्येत्यादि यावत् स्वतत्त्वं भवतीति गतार्थम् । किमिव ? एकस्मिन्नेकत्वस्वतत्त्ववत्, यथैकस्मिन् वस्तुनि एकत्वस्वतत्वं ततोऽनर्थान्तरत्वान्निष्कलमेव भवति तथैकत्वेऽस्तित्वमपि निष्कलमेव भवितुमर्हतीति । अस्तित्वस्वतत्त्वं च सर्वभावा इति परेणानिष्टमापादयितुमुक्तम्, मम तु सर्वशक्ति एकं वस्त्विच्छत इष्टमेवेति न दोषः ।
4
१ ह्रस्वस्वात्मा य० । 'इष्टस्य ह्रस्वस्य स्वात्मा ह्रस्वे भवति' इत्यन्वयः ।। २ ( ह्रस्वस्वात्मवत् ? ) ।। ३ पृ० ८३१ पं० २२ ।। ४ संसिद्धिः प्र० ।। ५ वत्स्ते प्र० ।। ६* * एतदन्तर्गत पाठो य० प्रतौ नास्ति ॥ ७ वाभावा य० । 'दाभावा' भा० ॥ ८ घटपांसु भा० । घटपटांशु य० ॥ ९ पांसु भा० ॥। १० कार्पास य० ।। ११ पृ० ८३५ पं० ११ ।।