________________
ધ્યાન વિષે
૨૧૮ મોક્ષમાર્ગમાં એક આત્મદર્શન-આત્મજ્ઞાન-આત્મસાક્ષાત્કાર થવાથી તે સાધક મુમુક્ષુ-આત્માથી હતું તે સંત થઈ જાય છે.
[. સેનેજીકૃત ‘સાધનાસોપાન'માંથી]. દયાન
ધ્યાન એટલે ચિત્તની એકાગ્રતા એ તેને સામાન્ય અર્થ થાય છે. મનુષ્યમાત્ર કાંઈક ને કાંઈક વિષય-વ્યક્તિ કે વસ્તુના ચિંતનમાં રહ્યા જ કરે છે, કારણ કે ચિત્તને સ્વભાવ ચંચળ છે. દુન્યવી વસ્તુઓના ચિંતનમાં લાગેલા ચિત્તની જે દશા તેને અપધ્યાન, વસ્તુઓના ચિંતનમાં લાગેલા ચિત્તની જે દશા તેને અપધ્યાન અથવા કુધ્યાન કહે છે.
૦ અપધ્યાન તથા કુધ્યાનના પ્રકારઃ (૧) ગમતી વસ્તુને વિગ થવાથી જે ધ્યાન થાય તે. (૨) અણગમતી વસ્તુને સંગ થવાથી જે ધ્યાન થાય તે. (૩) શરીરમાં રોગાદિની ઉત્પત્તિથી જે વેદના ઊપજે તેનું
ધ્યાન.
(૪) ધર્મકરણીથી આલેક કે પરલેકની સુખસામગ્રીની પ્રાપ્તિનું
ધ્યાન. (૫) હિંસાના ભાવ કરી તેમાં સુખ માનવું. (૬) ચેરી કરીને સુખ માનવું તે. (૭) અસત્ય બોલીને સુખ માનવું તે. (૮) વિષયભોગની સામગ્રીના સંરક્ષણમાં ચિત્ત લગાવી
રાખવું તે.
જે જે ધ્યાન વડે કરીને ઉપરક્ત દોષે મેળા પડે, ઉપશમ થાય, અને ચિત્તની સ્થિરતા ઊપજે અને વૃદ્ધિ પામે છે તે સર્વ પ્રકારનાં ધ્યાન સાધકને સહાયકારી છે.
કયા પ્રકારનું ધ્યાન કરીએ છીએ તે અગત્યનું નથી પણ ધ્યાન કરતી વખતે ચિત્તની કેટલી એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કરીએ છીએ તે વધારે અગત્યનું છે. ધ્યાનાભ્યાસ દીર્ઘકાલીન છે. ધીરજથી, ખંતથી,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
