________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી મહાવીર નિર્વાણનો સમયનિર્ણય
અસ્તુ. શ્રીયુત કાશીપ્રસાદજી જાયસવાલ એમ. એ. ( આશાર્ડ યુનિવસિ`ટી ) ખારિસ્ટર-એટ-લે કરીને પટનામાં એક વિદ્વાન ગૃહસ્થ છે, હિંદુસ્તાનના નામી ઐતિહુાસિકામાના તેઓ એક છે; તેમણે ભારતના પ્રાચીન ઇતિહાસ સંબંધી ઘણા ઉહાપાહ કર્યાં છે અને કેટલાક પાશ્ચાત્યાના બ્રાંત વિચારાના ઘણીજ ઉત્તમતા પૂર્ણાંક સંસ્કાર કર્યા છે. અનેક ઐતિહાસિક ગુંચવાડાઓ ઉકેલ્યા છે. પ્રસ`ગેાપાતથી - મહાવીરના નિર્વાણુ સમયના પણ તેમણે કેટલેક ઠેકાણે ઉલ્લેખ કરેલેા છે અને ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે એ ગુચવાયલા કાકડાને પણ ખેાલવાના પ્રશંસનીય પ્રયાસ કરેલા છે. બિહાર અને એરીસા રીસર્ચ સાસાયટીના સને ૧૯૧૫ ના સપ્ટેમ્બર માસના જર્નલમાં શૈથુનાદ અને મૌર્યે જાજી ગળના (Saisunaka and Maurya Chro-. nology ) વિષયે તેમણે એક ઘણાજ મહત્વના નિબંધ લખ્યા છે. તેમાં અંતે બુદ્ધ દેવ અને મહાવીર દેવના નિર્વાણુ–સમયનુ પણ ઘણીજ વિદ્વત્તાપૂર્વક નિરાકરણ કર્યુ છે, અને જૈનાની પ્રાચીન ગાથાઓની ગણતરીનેજ સપ્રમાણ સિદ્ધ કરી, જે વિદ્યાના ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે ૬૦ વર્ષની ન્યૂનતા આણુતા હતા તેમની દલીલ જડ મૂળથી ઉખેડી હાખી છે. જૈન, ઔદ્ધ અને હિન્દુઓના ગ્રંથાના પ્રામાણિક આધારાને લઈને તેમણે પોતાના કથનને પુષ્ટ ખનાવ્યુ છે.
હાલમાં એ વિદ્વાને એક અત્યંત મહત્ત્વના ઐતિહાસિક લેખનુ સંશાધન કરી ઉક્ત જર્નલના છેલ્લા અંકમાં પ્રકટ કર્યો છે. એ લેખ તે સુપ્રસિદ્ધ ખારવેલના ઉદયગિરિની હાથીગૃહાવાળા લેખ છે,જે મ્હે'ડા. ભગવાનલાલજીની સશાષિત કરેલી આવૃત્તિ પ્રમાણે ગયેજ વર્ષે ગુજરાતીમાં બહાર પાડયા છે, ડા. ભગવાનલાલના સંશોધનમાં થાડા વર્ષ ઉપર ડા. ફ્લીટ વિગેરે પુરાતત્ત્વજ્ઞાએશકા કરી હતી, અને કાઈ અધિકારી વિદ્વાનના હાથે એ લેખનુ પુન: અવલાકન થવાની જરૂરત જણાવી હતી. તે કાર્ય શ્રીયુત જાયસવાલ મહાશયે પૂર્ણ કર્યું છે અને એ લેખની ઘણીજ સૂક્ષ્મ બુદ્ધિથી છાનબીન કરી તેવી ઉત્તમ આવૃત્તિ પ્રસિદ્ધિમાં મૂકી ઘણા નવા તત્ત્વાનું ઉદ્ઘાટન કર્યું છે. એ લેખના એક એ ભાગા સંબંધમાં મ્હારી સાથે પણ તેમણે કેટલેાક રસભર્યા પત્રવ્યવહાર ચલાવ્યેા હતા. તેમના એ લેખસંશાધનથી જૈનધર્મના તત્કાલીન ઇતિહાસ ઉપર ડા. ભગવાનલાલ કરતાં પણ વધારે પ્રકાશ પડયા છે અને સમુચ્ચય ભારતીય ઇતિહાસની મહાત્તામાં પણ એક વિશેષ ઉમેરા થયેા છે. એ નિબંધમાં પણ તેમણે મહાવીર–નિર્વાણુ સંખ`ધી સૂચન કર્યું છે અને પોતાના ઉપર્યુક્ત કાળનિ યવાળા લેખમાં કરેલા કથનને વધારે પુષ્ટ અનાવ્યું છે. તેમની આ બધી દલીલા પુરાતત્ત્વજ્ઞા માન્ય કરતા જાય છે અને અલિ હિસ્ટરી ઓફ ઈન્ડિઆના લેખક પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસજ્ઞ મી. વીંસેટ સ્મીથે પણ હવે તેમના
For Private And Personal Use Only
